Làm sao giữ cái đầu lạnh khi thị trường tăng nóng?

Khi ai ai cũng giàu lên nhanh chóng, thật khó để cưỡng lại những cơ hội làm giàu nhanh chóng trước mắt. Tuy nhiên, giữ một tài sản đang tăng nóng thì coi chừng… “bỏng tay”.

“Mua thấp bán cao” là lời khuyên đầu tư phổ biến trên toàn cầu từ xưa đến nay. Vậy mà ai cũng đang làm điều ngược lại. Nhiều nhà đầu tư mua cao với hy vọng sẽ bán lại cho người khác với giá cao hơn.

Tiền đề trên được đặt ra khi các chỉ số chứng khoán liên tục lập kỷ lục, các loại tiền kỹ thuật số tăng “lên tận đến cung trăng” và giá hàng hóa cũng đang nhảy vọt. Trong bối cảnh đó, cảm xúc tự nhiên sẽ thôi thúc bạn mua chứ không phải bán.

Thậm chí với những nhà đầu tư lớn nhất thế giới, quyết định bán còn khó hơn mua. Huyền thoại Peter Lynch – cựu quản lý của quỹ Fidelity Magellan – từng thổ lộ sai lầm lớn nhất của ông là bán sai thời điểm.

Điều này phần lớn là do cảm giác FOMO đang nặng trĩu trong lòng. Bán một cổ phiếu chiến thắng quá sớm và bạn sẽ phải đứng bên ngoài thị trường nhìn cổ phiếu này tiếp tục tăng mạnh. Khoản lỗ tối đa nếu tiếp tục nắm giữ sẽ là 100% (tức mất trắng), nhưng mức tăng bị bỏ lỡ nếu bán quá sớm là không giới hạn.

Nếu như bạn định mua một cổ phiếu, nhưng vì một lý do nào đó bạn quyết định không mua và rồi cổ phiếu đó tăng mạnh, chắc hẳn bạn sẽ thấy nuối tiếc. Tuy nhiên, sẽ còn đau lòng hơn nếu quyết định bán ra một cổ phiếu sắp tăng mạnh. Bạn cứ ám ảnh và dằn vặt bản thân với suy nghĩ về chuyện mình sẽ sinh lợi bao nhiêu nếu không bán ra.

Và rồi nỗi đau sẽ gia tăng gấp bội khi thị trường liên tục lập kỷ lục và mọi người xung quanh bạn dường như đang trở nên giàu có nhanh chóng.

Càng không nắm rõ hoạt động kinh doanh của công ty, bạn sẽ càng cảm thấy mù mờ về giá trị của cổ phiếu đó và cũng không biết khi nào nên bán.

Ông Steve Abbett, một nhà đầu tư cá nhân ở khu vực Washington, có cách giải thích như thế này: Một công ty nếu được xem là rẻ ở mức giá A và đắt ở mức giá C. Bài toán lúc này khá đơn giản: Chỉ cần mua ở mức giá A và bán ở mức giá C.

Nhưng mọi chuyện có đơn giản thế đâu. “Phần khó khăn của đầu tư là hầu hết các cổ phiếu đều xoay quanh mức giá B, tức là ở giữa giá rẻ và quá đắt”, ông Abbett nói. Trong vùng xám đó, thật khó để xác định có nên bán hay không. Phạm vi mức giá B thay đổi tùy theo mức độ hiểu về công ty hoặc ngành nghề kinh doanh của công ty. Bạn hiểu càng sâu về hoạt động kinh doanh, phạm vi giá B sẽ càng hẹp; nếu bạn không biết quá nhiều thì phạm vi này sẽ càng rộng và mờ ảo.

Thị trường càng lên cao, giá cổ phiếu dĩ nhiên cũng trở nên đắt hơn. Tuy vậy, ngay cả khi cổ phiếu của bạn đã quá cao, việc so sánh với những cổ phiếu khác có thể khiến giá cổ phiếu của bạn trông có vẻ không quá đắt đỏ. Điều này cũng góp phần đẩy giá cổ phiếu trở lại với vùng xám.

Nên mua thêm hay bán bớt?

Trong một bài đăng trên Tạp chí Nature trong tháng 4/2021, các nhà nghiên cứu về hành vi tại Đại học Virginia cho biết khi cố cải thiện tình hình, mọi người còn không nghĩ tới việc lấy bớt ra. Thay vào đó, giải pháp mặc định của họ là cố gắng thêm vào.

Leidy Klotz, một thành viên của nhóm nghiên cứu và là tác giả của cuốn sách “Subtract: The Untapped Science of Less”, đã rơi vào trạng thái này khi chơi xếp hình lego với cậu con trai 3 tuổi.

“Chúng tôi đang cố xây một cây cầu và hai bên cây cầu có vẻ chưa bằng nhau”, ông Klotz nói. “Tôi xoay người và lấy thêm một mảnh Lego để thêm vào cái cột thấp hơn và vào lúc tôi lấy được mảnh Lego thì con trai tôi đã lấy bớt một mảnh ra khỏi cái cột cao hơn. Tôi rất ngạc nhiên, vì bản thân chưa hề nghĩ tới chuyện cân bằng theo cách đó và tôi còn là một kỹ sư xây dựng nữa”.

Cuộc thí nghiệm này – vốn có hơn 2,300 người tham gia – cho thấy chúng ta “lúc đầu không hề nghĩ tới phương án giảm bớt”, Gabrielle Adams, tác giả của nghiên cứu này, cho biết.

Thậm chí khi các thành viên tham gia cuộc thí nghiệm buộc phải trả thêm phí nếu muốn thêm vào thành phần, họ vẫn nghiêng nhiều hơn về khả năng thêm hơn là bớt. Chỉ khi họ được nhắc rằng “lấy bớt ra không bị tính phí” thì họ mới tính tới chuyện cân bằng cây cầu bằng cách lấy bớt mảnh Lego ra.

Khi bàn về đầu tư, tác giả bài viết Jason Zweig – người biên tập cuốn sách Nhà đầu tư Thông minh của Benjamin Graham – biết rằng danh mục của ông cứ tiếp tục tăng thêm trong mọi thị trường giá lên. Điều này vẫn diễn ra dù ông đã cố gắng đơn giản hóa mọi thứ.

Trong bối cảnh thị trường liên tục lập đỉnh hiện nay, câu hỏi mà bạn nên tự đặt ra cho bản thân không phải là “tôi nên mua cái gì?”, mà nên là “tôi nên bán hay mua đây?”. Tốt hơn nữa, thay vì hỏi bạn có thể cải thiện danh mục mình ra sao, hãy tự hỏi bạn có thể tinh gọn danh mục bằng cách nào.

Soi xét lại những cổ phiếu đang nắm giữ để xem liệu có cổ phiếu nào bạn không có tự tin nắm giữ hay không và nếu có hãy loại chúng ra khỏi danh mục.

Đúng là bỏ lỡ đà tăng trong tương lai có thể rất đau đớn. Nhưng bỏ lỡ khoản lỗ trong tương lai lại giúp bạn cảm thấy vui. Trong dài hạn, việc mua thêm hay giữ tài sản chỉ vì chúng đang tăng nóng chứ không phải do chúng bị định giá thấp là cách chắc chắn nhất khiến bạn gặp thua lỗ.

* Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả Jason Zweig