Kinh tế Mỹ có thể đang trì trệ chứ không suy thoái

Khi đánh giá tổng thu nhập quốc nội (GDI), thay vì GDP, các nhà kinh tế học cho rằng Mỹ có dấu hiệu trì trệ hơn là suy thoái.

Sau khi GDP Mỹ giảm liên tiếp 2 quý đầu năm, lo ngại về suy thoái đã dấy lên. Trên lý thuyết, một nền kinh tế được coi là suy thoái khi có hai quý tăng trưởng âm liên tiếp. Tuy nhiên, một số dữ liệu mới gần đây lại mang đến thông điệp khác. Đó là thay vì suy thoái, nền kinh tế lớn nhất thế giới dường như đang ở trong tình trạng giống trì trệ hơn.

Sản lượng kinh tế có thể được đo lường theo hai cách khác nhau: tổng sản phẩm quốc nội (GDP), hoặc tổng thu nhập quốc nội (GDI). Khi một người chi 1 USD cho hàng hóa hoặc dịch vụ - như bữa ăn ở nhà hàng, một chiếc xe mới hay đi khám bệnh, thì người khác kiếm được 1 USD từ việc cung cấp hàng hóa, dịch vụ đó. Tức là cùng một giao dịch, GDP phản ánh khía cạnh chi tiêu, còn GDI là khía cạnh thu nhập.

Về lý thuyết, GDI và GDP phải bằng nhau. Tuy nhiên, sự khác biệt về thống kê luôn tồn tại do chúng được đo lường bằng cách sử dụng các bộ dữ liệu khác nhau, từ các nguồn khác nhau. Vấn đề là trong năm nay, hai chỉ số này tại Mỹ có sự khác biệt lớn bất thường.

Trong nửa đầu năm, GDP (đã điều chỉnh theo lạm phát) giảm 1,1%. Tuy nhiên, Bộ Thương mại Mỹ vừa cho biết GDI nửa đầu năm lại tăng 1,6%. GDI được đo đạc từ các thông số chủ yếu như lợi nhuận doanh nghiệp, lương thưởng của lao động, thu nhập tự doanh...

Rất khó để biết điều gì tạo ra sự chênh lệch này. Trong thời kỳ kinh tế nhiều biến động, các số liệu thống kê có thể kém chĩnh xác hơn. Một số nhà kinh tế cố tìm ra một bức tranh rõ ràng hơn bằng cách lấy trung bình GDP và GDI. Kết quả ra sản lượng tăng 0,2% nửa đầu năm, đã điều chỉnh theo lạm phát. Con số này cho thấy nền kinh tế đang trì trệ hơn là suy thoái.

"Nền kinh tế đang trì trệ, nhưng không suy thoái", Robert Gordon, Giáo sư Đại học Northwestern, kiêm Thành viên kỳ cựu của Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia Mỹ (NBER) nhận định. NBER thành lập năm 1920, là một tổ chức nghiên cứu tư nhân dưới sự lãnh đạo của các nhà kinh tế hàng đầu tại Mỹ. Tổ chức này có nhiệm vụ quyết định Mỹ đang suy thoái hay tăng trưởng.

Bản thân NBER cũng không áp dụng quy tắc hai quý tăng trưởng GDP âm có nghĩa là suy thoái. Thay vào đó, họ định nghĩa suy thoái là "sự suy giảm đáng kể trong hoạt động kinh tế trên khắp cả nước, kéo dài hơn vài tháng", có thể xem xét trên một loạt số liệu thống kê như việc làm, doanh số kinh doanh, sản xuất và thu nhập.

Trong đó, biện pháp được họ ưa chuộng là mức trung bình của GDI và GDP. Nhìn vào những con số này, Gordon nói "không thể gọi đây là một cuộc suy thoái".

Một số nghiên cứu chỉ ra rằng theo thời gian thực, GDI có thể là thước đo hoạt động kinh tế đáng tin cậy hơn so với GDP. Trong nghiên cứu năm 2010, Jeremy Nalewaik, khi đó là nhà kinh tế của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), nhận thấy GDP có xu hướng điều chỉnh tương ứng với các thước đo thu nhập - như GDI - theo thời gian. Nếu xu hướng năm nay cũng tương tự, mức giảm GDP có thể sẽ mất dần.

Chris Varvares - trưởng bộ phận theo dõi kinh tế Mỹ tại S&P Global, cũng nêu ra hàng loạt lý do cho thấy nền kinh tế có thể đang trong trạng thái trì trệ. Ví dụ, các biện pháp kích thích tài khóa kỷ lục áp dụng năm 2020 và 2021 đang được rút đi với tốc độ nhanh chóng.

Cùng với đó, lạm phát cao hơn đã làm giảm sức mua thực tế của các hộ gia đình. Fed đang tăng lãi suất ngắn hạn để chống lại lạm phát, khiến thị trường nhà đất bị siết chặt. Bên cạnh đó, sự gián đoạn chuỗi cung ứng khiến các công ty gặp khó khăn hơn trong việc tìm kiếm nguồn sản phẩm.

"Nền kinh tế đã bị tác động bởi một loạt yếu tố rất bất thường, từ đại dịch, các phản ứng chính sách và bây giờ là xung đột tại Ukraine", Varvares nói. Tuy nhiên, vị chuyên gia cho rằng dù nền kinh tế thực sự đang tăng trưởng chậm hay suy thoái nhẹ, trạng thái nói chung vẫn không tốt.

Điều gì xảy ra tiếp theo còn phụ thuộc rất nhiều vào lạm phát trong vài tháng tới. Theo dữ liệu của Fed, lạm phát đã giảm xuống 6,3% vào tháng 7, từ mức 6,8% trong tháng 6, một phần nhờ giá năng lượng giảm.

Giới tài chính hy vọng lạm phát sẽ tiếp tục hạ nhiệt và Fed có thể giảm tốc độ nâng lãi. Với kịch bản đó, tiêu dùng, đầu tư kinh doanh và nhà ở sẽ phục hồi, và nền kinh tế sẽ thoát khỏi tình trạng trì trệ.

Tuy nhiên, nếu giá năng lượng phục hồi do chiến sự ở Ukraine hoặc các yếu tố khác, lạm phát có thể lại tăng tốc. Cuối tuần trước, Chủ tịch Fed Jerome Powell cảnh báo rằng "sự cải thiện trong một tháng là không đủ" so với những gì ông cần để kết luận lạm phát đang quay trở lại mục tiêu 2%.

Lời cảnh báo của Powell phần nào làm thị trường mất hy vọng. Nếu lạm phát không giảm và Fed phản ứng bằng cách bổ sung thêm đợt tăng lãi suất mạnh tay, Mỹ có thể rơi vào tình trạng mà tất cả mọi người đều đồng ý gọi là suy thoái.