Khắc phục bất cập của các dự án ODA

Dự án sử dụng vốn vay nước ngoài khi chậm triển khai sẽ tạo ra những tác động tiêu cực rất lớn: tăng tổng mức đầu tư toàn bộ dự án do trượt giá, chi phí nhân công, vật tư, máy móc thay đổi, tăng chi phí lãi vay, vốn đối ứng của thành phố sử dụng không hiệ

Đẩy nhanh tiến độ

Mới đây, ông Tetsuo Konaka, Trưởng đại diện Văn phòng JICA (Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản) tại Việt Nam nhận định, việc sử dụng vốn ODA của Nhật Bản tại Hà Nội thời gian qua đã đạt nhiều kết quả tốt, đáng chú ý nhất là dự án Hệ thống xử lý nước thải Yên Xá. Khi dự án khu công nghệ cao Hòa Lạc hoàn thiện, Hà Nội sẽ có nhiều cơ hội thu hút nguồn vốn đầu tư từ các công ty công nghệ trên thế giới. Đồng thời, đại diện của JICA cũng đề nghị thành phố Hà Nội sớm khắc phục một số tồn tại trong các dự án ODA của Nhật Bản trên địa bàn và tiếp tục ủng hộ các hoạt động của JICA trong thời gian tới.

Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Nguyễn Đức Chung khẳng định, các dự án đầu tư nước ngoài và có nguồn vốn vay ưu đãi ODA cùng với các kênh đầu tư trực tiếp nước ngoài từ Nhật Bản có vai trò quan trọng đối với phát triển kinh tế của Việt Nam và Hà Nội, và mong muốn hai bên sẽ nỗ lực đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án này nhằm củng cố quan hệ hợp tác song phương, qua đó giảm bớt những thiệt hại do dịch Covid-19 gây ra.

Trở lại câu chuyện về sông Tô Lịch. Từ cuối năm 1990 đến nay, thành phố Hà Nội cùng các tổ chức xã hội trong và ngoài nước đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp làm sạch dòng sông nhưng chưa đạt kết quả mong muốn. Trong bối cảnh đó, dự án Hệ thống xử lý nước thải Yên Xá (Thanh Liệt, Thanh Trì) hoàn thành, đưa vào sử dụng sẽ góp phần quan trọng trong cải thiện môi trường thủ đô Hà Nội nói chung và sông Tô Lịch nói riêng.

Trải dài trên địa bàn của 7 quận, huyện của Thủ đô, sông Tô Lịch dài gần 14km, mỗi ngày đang phải “gánh” khoảng 150 nghìn m3 nước thải sinh hoạt chưa qua xử lý xả thẳng xuống với gần 300 ống cống cùng nguồn nước thải của các cơ sở sản xuất công nghiệp và rác thải ven sông, biến Tô Lịch thành dòng sông “chết”.

Thời gian trước đây, sông Tô Lịch đã được nạo vét đáy, kè bờ, để làm sạch và chống lấn chiếm. Dòng sông cũng từng được sử dụng nhiều giải pháp để “cấp chữa” ô nhiễm như dùng nước sông Hồng để rửa; sử dụng chế phẩm Redoxy3C để xử lý ô nhiễm; hay thí điểm làm sạch một đoạn sông bằng công nghệ Nano-Bioreactor (Nhật Bản) và gần đây nhất là hồi sinh dòng sông bằng nước hồ Tây... Tuy nhiên, đến nay, tình trạng ô nhiễm vẫn chưa được cải thiện. Phương án mới đây nhất là xây dựng hệ thống cống thu gom nước thải đặt dọc hai bên bờ sông, nước thải sẽ được đưa về Nhà máy nước thải Yên Xá để xử lý.

Đặt chất lượng lên hàng đầu

Ông Nguyễn Văn Hùng - Giám đốc Ban Quản lý dự án Đầu tư xây dựng công trình cấp nước, thoát nước và môi trường thành phố Hà Nội chia sẻ, dự án hệ thống xử lý nước thải Yên Xá có quy mô xây dựng trên phạm vi khoảng 4.874 ha, bao gồm Nhà máy xử lý nước thải công suất 270 nghìn m3/ngày-đêm và hệ thống cống thu gom, cống bao, hệ thống cống đấu nối dọc bờ sông Tô Lịch, sông Lừ và một phần khu vực quận Hà Đông với tổng chiều dài cống các loại khoảng 52,621km. Toàn bộ 4 gói thầu chính đã hoàn thành thủ tục đấu thầu, trong đó gói thầu 1 và gói thầu 4 đã đưa vào thi công. Dự án được sử dụng nguồn vốn ODA của Nhật Bản và một phần đối ứng của Việt Nam.

Do tất cả các phần thi công ngầm chịu ảnh hưởng của thời tiết cần phải triển khai thi công trước mùa mưa. Tuy tiến độ là quan trọng, nhưng không được phép đánh đổi chất lượng lấy tiến độ; chủ đầu tư, các nhà thầu, đơn vị tư vấn thiết kế, giám sát cần tiếp tục thực hiện nghiêm các yêu cầu về tiến độ, an toàn và môi trường, vì đây không chỉ là công trình được thành phố, nhân dân thủ đô mong đợi mà nó còn là biểu tượng cho sự hợp tác, tình hữu nghị giữa Việt Nam và Nhật Bản.

Hà Nội kiên quyết không gia hạn thi công Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, thậm chí nếu thay đổi biện pháp thi công chắc chắn dự án sẽ hoàn thành được trong năm 2021. Để đẩy nhanh tiến độ dự án, nhất là phần thi công tuyến cống thu gom nước thải, cần đẩy nhanh việc thương thảo để triển khai ngay, nhà thầu cần bổ sung máy móc, nhân lực. Đặc biệt trong giai đoạn thời tiết thuận lợi như hiện nay cần thi công 3 ca, tăng tiến độ dự án, tránh mùa mưa sắp tới. Đó là quan điểm chỉ đạo của Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Nguyễn Đức Chung khi thị sát tiến độ thi công Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá mới đây.

Ngoài dự án Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, còn có dự án đường sắt đô thị Hà Nội tuyến số 2, đoạn Nam Thăng Long-Trần Hưng Đạo cũng sử dụng vốn vay ODA của Nhật Bản, được UBND thành phố phê duyệt từ năm 2008 và được Thủ tướng chấp thuận cho phép tiếp tục triển khai và điều chỉnh dự án năm 2016. Song đến nay, dự án vẫn chưa thể đưa vào triển khai.

Với dự án sử dụng vốn vay nước ngoài khi chậm triển khai sẽ tạo ra những tác động tiêu cực rất lớn: tăng tổng mức đầu tư toàn bộ dự án do trượt giá, chi phí nhân công, vật tư, máy móc thay đổi, tăng chi phí lãi vay, vốn đối ứng của thành phố sử dụng không hiệu quả... dẫn đến giảm hiệu quả đầu tư, ảnh hưởng đến hiệp định vay ODA và cam kết vốn của nhà tài trợ.

Chưa kể nếu có phải điều chỉnh các quy hoạch đã được phê duyệt thì đi kèm với đó là nguy cơ kéo dài thời gian thực hiện, tất yếu ảnh hưởng tiến độ đưa dự án vào khai thác sẽ không giải quyết được hiệu quả bài toán tắc nghẽn giao thông đang là vấn nạn hiện nay của thủ đô; ảnh hưởng đến ngân sách nhà nước, đặc biệt quan trọng nữa là quan hệ hợp tác giữa Chính phủ hai nước Việt Nam - Nhật Bản và uy tín của nhà tài trợ.

Xét ở góc độ khác, vì là dự án có quy hoạch ga ngầm chạy xuyên qua khu vực hồ Gươm, tuy nằm trong khu vực bảo vệ cấp II nhưng dưới mặt đất và hoàn toàn nằm ngoài, không xâm phạm khu vực bảo vệ cấp I ở hồ Hoàn Kiếm. Dự án có quy mô lớn, tính chất kỹ thuật phức tạp, và được đầu tư bằng nguồn vốn vay ODA, bị ràng buộc bởi các điều kiện vay trong quá trình đàm phán, ký kết hiệp định nên công tác triển khai thường bị kéo dài hơn so với các dự án khác. Song các chuyên gia vẫn mong đợi ở sự nỗ lực của các cấp có thẩm quyền để dự án nhanh chóng được triển khai, đưa vào hoạt động, phục vụ cộng đồng, tăng hiệu quả kinh tế - xã hội.