Kế hoạch 220 tỷ USD có giúp kinh tế châu Âu “cai” được năng lượng Nga?

Châu Âu đang phải đối mặt với một tình huống khó xử: Làm thế nào để cắt giảm sự phụ thuộc nặng nề và tốn kém vào năng lượng của Nga, trong khi vẫn giữ được ánh sáng cho người dân và doanh nghiệp trên khắp lục địa.

Châu Âu có kế hoạch chi hơn 220 tỷ USD để loại bỏ năng lượng của Nga

Tổng cộng, Ủy ban châu Âu dự kiến đầu tư thêm 210 tỷ euro (220,87 tỷ USD) từ năm 2022 đến năm 2027. Trình bày kế hoạch "REPowerEU" của mình, Ủy ban châu Âu cho biết, họ sẽ cố gắng cắt giảm tiêu thụ khí đốt của Nga trên toàn khối xuống 66% vào cuối năm nay - và phá vỡ hoàn toàn sự phụ thuộc vào trước năm 2027, bằng cách tiết kiệm năng lượng, tìm các nguồn thay thế và đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang năng lượng tái tạo.

EU có kế hoạch tăng "khủng" năng lượng mặt trời và năng lượng gió, đồng thời thúc đẩy than trong ngắn hạn, nhằm chấm dứt sự phụ thuộc vào dầu khí của Nga càng nhanh càng tốt. Ảnh: @AFP.

"Chúng tôi đang đưa tham vọng của mình lên một cấp độ khác để đảm bảo rằng, chúng tôi trở nên độc lập với nhiên liệu hóa thạch của Nga càng nhanh càng tốt", Chủ tịch Ủy ban EU Ursula von der Leyen cho biết trong một cuộc họp báo.

Và khi nói đến tỷ trọng năng lượng tái tạo trong cơ cấu năng lượng của EU, Ủy ban đã đề xuất rằng, mục tiêu hiện tại là 40% vào năm 2030 được tăng lên đạt mức 45%.

Các đề xuất của Ủy ban châu Âu được đưa ra cùng ngày, chính phủ Đan Mạch, Đức, Hà Lan và Bỉ cho biết, họ sẽ hướng tới mục tiêu tổng hợp ít nhất 65 gigawatt công suất năng lượng gió ngoài khơi vào năm 2030. Vào giữa thế kỷ này, họ đang hướng tới mục tiêu công suất 150 gigawatt. Kế hoạch mới còn đi xa hơn, nhằm mục đích nhanh chóng tăng cường nhập khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng từ Hoa Kỳ và Canada, đồng thời tăng cường dòng chảy của đường ống dẫn khí đốt từ Na Uy.

Châu Âu thừa nhận sẽ phải đốt nhiều than hơn vì họ đang cố gắng cai sữa năng lượng Nga

Sự cấp bách trong việc loại bỏ năng lượng của Nga tăng lên vào tháng 4, khi nước này cắt nguồn cung cấp cho Ba Lan và Bulgaria, thực hiện hóa lời đe dọa trước đó của Tổng thống Vladimir Putin về việc đình chỉ giao hàng cho các quốc gia "không thân thiện", vốn từ chối thanh toán bằng đồng rúp.

Vì thế, một tài liệu phác thảo các mục tiêu của Ủy ban châu Âu đối với kế hoạch REPowerEU đã được công bố, nêu bật tầm quan trọng của việc tiết kiệm năng lượng, đa dạng hóa nhập khẩu năng lượng và đẩy nhanh cái mà họ gọi là "quá trình chuyển đổi năng lượng sạch của châu Âu".

Thực tế, than là nhiên liệu sử dụng thải nhiều carbon nhất nhưng Ủy ban châu Âu cho biết, EU sẽ sử dụng nhiều hơn 5% so với dự kiến trước đây trong vòng 5 đến 10 năm tới, khi khối này cố gắng thay thế nhập khẩu năng lượng của Nga. Điều này có nghĩa là, các nhà máy nhiệt điện than "cũng có thể được sử dụng lâu hơn dự kiến ban đầu", chiến lược của EU nêu rõ.

Châu Âu thừa nhận sẽ phải đốt nhiều than hơn vì họ đang cố gắng cai sữa năng lượng Nga.

Trong cuộc họp báo hôm 20/5, trưởng bộ phận khí hậu của EU, Frans Timmermans, thừa nhận rằng EU vẫn có thể đạt mục tiêu không phát thải ròng vào năm 2050. "Bạn có thể sử dụng than lâu hơn một chút, điều đó có tác động tiêu cực đến lượng khí thải của bạn. Nhưng nếu chúng ta thực sự có thể làm những gì tôi nói, hãy giảm năng lượng của chúng ta tiêu thụ kết hợp với việc giới thiệu năng lượng tái tạo nhanh hơn, chúng ta sẽ giảm lượng khí thải của mình xuống nhanh hơn so với trước đây".

Các chính phủ sẽ phải nới lỏng quy định để cho phép xây dựng các dự án năng lượng mặt trời và gió nhanh hơn. "Nếu chúng ta không rút ngắn thủ tục, chúng ta sẽ không bao giờ đạt được mức năng lượng tái tạo chúng ta cần", Timmermans nói.

Kadri Simson, ủy viên châu Âu về năng lượng cho biết tại một cuộc họp báo: "Cởi trói châu Âu khỏi nhà cung cấp năng lượng lớn nhất của họ sẽ rất khó khăn. Nhưng lợi ích kinh tế của việc chấm dứt sự phụ thuộc của chúng ta sẽ lớn hơn nhiều so với chi phí ngắn hạn của REPowerEU".

"Than có tác động đáng kể đến môi trường", với Greenpeace mô tả nó là "cách sản xuất năng lượng bẩn nhất, ô nhiễm nhất". Ở những nơi khác, Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ liệt kê một loạt các khí thải từ quá trình đốt than, bao gồm carbon dioxide, sulfur dioxide, các hạt và oxit nitơ. Vì vậy, thông báo của Ủy ban châu Âu đã thu hút sự chỉ trích từ một số tổ chức môi trường.

Vì muốn cai sữa năng lượng Nga: Chiến lược năng lượng Châu Âu bị xem là đưa ra bằng 1 tay- thực hiện bằng tay kia. Ảnh: @AFP.

Nhưng là chiến lược Châu Âu đưa ra bằng một tay và thực hiện bằng tay kia

"Những kế hoạch này được cho là để theo dõi nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng sạch - nhưng chiến lược mới nhất của Ủy ban Châu Âu đưa ra bằng một tay và thực hiện bằng tay kia", Eilidh Robb, một nhà vận động chống nhiên liệu hóa thạch tại Friends of the Earth Europe cho biết.

Mọi con mắt đều đổ dồn vào khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG)

Thậm chí, quyết định ngừng sử dụng khí đốt của Nga cũng dẫn đến cuộc tranh giành, nhằm gia tăng nhập khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) của châu Âu từ các nước như Mỹ và Qatar, cũng như khí đốt từ Azerbaijan.

Vì than đá của Nga đã bị trừng phạt và dầu đang trong quá trình xử lý như vậy, công cụ chuyển đổi năng lượng lớn hoạt động dựa trên khí đốt là loại nhiên liệu nhạy cảm nhất về mặt chính trị. Trong khi đó, Nga là nhà cung cấp khí đốt chính của EU, chiếm 45% tổng nguồn cung cấp khí đốt - 155 tỷ mét khối vào năm 2021.

Một số quốc gia châu Âu đang thực hiện các bước và sáng kiến mới để giảm sự phụ thuộc vào năng lượng của Nga, vì Nga bị cáo buộc tài trợ cho cuộc chiến Ukraine thông qua xuất khẩu dầu và khí đốt sang châu Âu. Ảnh: @AFP.

Châu Âu nhận thức rõ rằng lượng khí khổng lồ này sẽ không biến mất trong một sớm một chiều hoặc bị thay thế bởi các sản phẩm xanh, vì vậy ưu tiên hàng đầu là tìm kiếm khí đốt ở nơi khác để lấp đầy khoảng trống đó.

Vì thế mà Khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) nổi lên như một giải pháp sẵn có nhất cho tình trạng khó khăn này. LNG là khí đã được làm lạnh và được vận chuyển bằng tàu, sau đó bốc dỡ các bồn chứa trong các thiết bị đầu cuối phức tạp để biến chất lỏng trở lại thành khí. Điều này mang lại một lợi thế lớn cho các quốc gia ven biển có thiết bị đầu cuối, như Tây Ban Nha, Ý và Hà Lan, và có thể tăng lượng mua hàng của họ một cách tương đối dễ dàng. EU đã phá kỷ lục nhập khẩu LNG kể từ đầu năm 2022, đạt 12,4 tỷ mét khối vào tháng 4.

Tuy nhiên, LNG rất đắt và thị trường toàn cầu rất cạnh tranh, với việc người mua châu Á đưa ra số tiền lớn để mua xe tăng. Nó cũng đặt các quốc gia không giáp biển vào thế bất lợi vì họ không có quyền tiếp cận các cảng, và buộc phải lấy nguồn cung cấp khí đốt thông qua các đường ống, hầu hết do Nga vận hành.

Hội đồng Năng lượng Thế giới cho biết: "Người tiêu dùng đang bị tổn thương khi 'cú sốc năng lượng toàn cầu' đang diễn ra". Ảnh: @AFP.

REPower EU cho rằng, có tới 2/3 lượng khí đốt của Nga - khoảng 100 tỷ mét khối - có thể bị cắt giảm vào cuối năm nay. Một nửa trong số này - 50 tỷ mét khối sẽ được thay thế bằng đa dạng hóa LNG, trong khi 10 tỷ mét khối sẽ đến từ các đường ống không phải của Nga, bao gồm cả các đường ống từ Na Uy, Azerbaijan và Algeria.

EU hiện đang tập trung vào việc ký kết các thỏa thuận và quan hệ đối tác với các nhà sản xuất LNG hàng đầu. Một thỏa thuận tương tự gần đây với Mỹ được thiết lập để cung cấp cho khối này thêm 15 tỷ mét khối LNG do Mỹ sản xuất.

Châu Âu cũng hợp tác với Qatar, Ai Cập, Israel và Australia để đảm bảo nguồn cung bổ sung, và muốn khám phá tiềm năng ở các nước châu Phi như Nigeria, Senegal và Angola.

Tuy nhiên, việc thúc đẩy thay thế khí đốt của Nga bằng quá nhiều LNG đã bị chỉ trích bởi các tổ chức môi trường, những người nói rằng nó sẽ kéo dài sự phụ thuộc của khối vào nhiên liệu gây ô nhiễm và cản trở việc thực hiện các mục tiêu khí hậu.

Silvia Pastorelli, nhà vận động năng lượng tại Greenpeace EU cho biết: "Ủy ban chỉ đang tìm kiếm những đám cháy mới để nhúng tay vào. Những kế hoạch này sẽ tiếp tục chảy vào túi của những gã khổng lồ năng lượng như Saudi Aramco và Shell, những người đang kiếm được lợi nhuận kỷ lục sau chiến tranh, trong khi người dân ở châu Âu phải vật lộn để trả các hóa đơn".

Ủy ban châu Âu cũng đã thiết lập một nền tảng cho phép các quốc gia cùng mua năng lượng, với mục đích giúp hạ giá thành. Ảnh: @AFP.

27 quốc gia mua như 1: Giảm sự cạnh tranh năng lượng giữa các quốc gia thành viên

Để vượt qua sự cạnh tranh khốc liệt đối với nhiên liệu LNG, EU muốn 27 quốc gia thành viên mua với tư cách một khách hàng duy nhất, và khai thác đòn bẩy của họ như một thị trường chung lớn nhất thế giới.

Khối đã thiết lập Nền tảng năng lượng của EU, một kế hoạch tự nguyện nhằm tổng hợp nhu cầu và điều phối nhập khẩu, lần đầu tiên được đáp ứng vào đầu tháng 4. Brussels đặt mục tiêu tiến thêm một bước nữa và tạo ra một "cơ chế mua chung", một liên doanh tập thể để thay mặt các quốc gia thành viên đàm phán các hợp đồng khí đốt.

Cơ chế này sẽ là tự nguyện và được xây dựng dựa trên các bài học kinh nghiệm từ việc mua vắc xin COVID-19, mà Ủy ban đã chỉ đạo để có được hàng triệu liều với giá cả phải chăng, trong khi muốn tránh tình trạng chạy đua năng lượng đang dần tới sát đáy.

Thậm chí, ý tưởng mua chung khí đốt nổi lên vào mùa thu năm ngoái, khi cuộc khủng hoảng điện bắt đầu khiến hóa đơn tiền điện tăng vọt. Pháp, Tây Ban Nha, Ý, Hy Lạp và Romania trước đó đã lên tiếng ủng hộ mua tập trung, cho rằng nó sẽ hạ giá và tăng cường an ninh năng lượng.

Simone Tagliapietra, một thành viên cấp cao tại Bruegel nói với tờ Euronews: "Điều rất quan trọng đối với tất cả các quốc gia thành viên, bắt đầu từ các quốc gia lớn. Điều này cũng sẽ tốt đối với các nước nhỏ, cụ thể là ở phía Đông Châu Âu- vốn dĩ các nước có thể gặp vấn đề trong việc mua khí đốt trong trường hợp dòng chảy của Nga bị gián đoạn. Nói chung, chiến lược mới sẽ bảo vệ an ninh năng lượng tổng thể ở châu Âu".

Brussels đã bật đèn xanh cho EU đốt nhiều than hơn trong thập kỷ tới khi nước này cố gắng chấm dứt việc sử dụng khí đốt và dầu của Nga. Ảnh: @AFP.

Von der Leyen nói về chương trình mua năng lượng chung: "Khi châu Âu cùng hành động, nó có nhiều ảnh hưởng hơn. Bằng cách này, chúng tôi có thể đảm bảo nhập khẩu năng lượng mà chúng tôi cần, mà không có sự cạnh tranh giữa các quốc gia thành viên".

Kế hoạch cũng nhấn mạnh các chiến thuật tiết kiệm năng lượng là "cách nhanh nhất và rẻ nhất" để giải quyết khủng hoảng. Châu Âu sẽ khuyến khích người dân và doanh nghiệp hạn chế sử dụng năng lượng - chẳng hạn như tắt đèn và sử dụng ít điều hòa hơn - và tin rằng, những bước đi này có thể làm giảm 5% nhu cầu về dầu và khí đốt của họ trong ngắn hạn.

Về mặt nhiên liệu hóa thạch, tình hình là một thách thức. Nga là nhà cung cấp dầu mỏ và khí đốt tự nhiên lớn nhất cho EU vào năm ngoái, theo Eurostat. Mong muốn của EU trong việc loại bỏ các hydrocacbon của Nga sau cuộc xâm lược Ukraine có nghĩa là EU sẽ cần tìm dầu và khí đốt từ các khu vực khác trên thế giới để lấp đầy khoảng trống cung cấp.

Ủy ban cho biết sẽ cần đầu tư từ 1,5 đến 2 tỷ euro để đảm bảo nguồn cung dầu. Để nhập khẩu đủ khí đốt tự nhiên hóa lỏng và khí đốt từ các nguồn khác, ước tính sẽ cần khoảng 10 tỷ euro vào năm 2030.

Kế hoạch lớn của EU nhằm độc lập khỏi nhiên liệu hóa thạch của Nga. Ảnh: @AFP.

Tất cả những điều trên xảy ra vào thời điểm mà EU cho biết họ muốn trung hòa carbon vào năm 2050. Về trung hạn, họ muốn lượng phát thải khí nhà kính ròng giảm ít nhất 55% vào năm 2030, mà EU gọi là "Phù hợp cho kế hoạch 55".

Ủy ban cho biết, REPowerEU không thể hoạt động nếu không có cái mà họ gọi là "triển khai nhanh chóng tất cả 55 đề xuất và các mục tiêu cao hơn về năng lượng tái tạo và hiệu quả năng lượng".

Trong kịch bản mới này, tiêu thụ khí đốt ở EU sẽ "giảm với tốc độ nhanh hơn, hạn chế vai trò của khí đốt như một loại nhiên liệu chuyển tiếp", Ủy ban cho biết.

"Tuy nhiên, việc chuyển hướng khỏi nhiên liệu hóa thạch của Nga cũng sẽ đòi hỏi các khoản đầu tư có mục tiêu để đảm bảo an ninh nguồn cung trong cơ sở hạ tầng khí đốt, và những thay đổi rất hạn chế đối với cơ sở hạ tầng dầu, cùng với các khoản đầu tư quy mô lớn vào lưới điện và "xương sống" hydro trên toàn EU", Ủy ban châu Âu nói thêm.

Bán giấy phép tín chỉ phát thải carbon khiến các tổ chức bảo vệ môi trường tức giận

Tiền mặt cho REPowerEU phần lớn sẽ đến từ Cơ sở Phục hồi của EU- vốn là chương trình phục hồi đại dịch của khối. Ủy ban cho biết, các quốc gia có thể tiếp cận khoản vay cơ sở vật chất trị giá 225 tỷ euro chưa sử dụng.

Ủy ban châu Âu đã thông báo chi tiết về kế hoạch tăng cường năng lực năng lượng tái tạo của EU, và giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch của Nga, đồng thời thừa nhận rằng, các cơ sở than hiện có có thể phải được sử dụng "lâu hơn dự kiến ban đầu". Ảnh: @AFP.

Khoản tài trợ bổ sung trị giá 20 tỷ euro sẽ đến từ việc bán 250 triệu giấy phép tín chỉ phát thải CO2 trên Hệ thống Mua bán Khí thải của EU, cho phép thải ra 250 triệu tấn CO2. Tuy nhiên, động thái này của Ủy ban Châu Âu đã khiến các tổ chức bảo vệ môi trường tức giận.

Ester Asin, giám đốc văn phòng chính sách châu Âu của WWF cho biết: "Kế hoạch của ủy ban nhằm thúc đẩy sự chuyển dịch của EU sang các giải pháp năng lượng sạch như năng lượng hiệu quả, gió và năng lượng mặt trời là rất đáng hoan nghênh. "Nhưng tài trợ cho việc này bằng cách bán giấy phép ô nhiễm là sai lầm, cũng như việc xây dựng thêm cơ sở hạ tầng khí hóa thạch, hoặc dựa vào việc tăng cường sử dụng sinh khối. Điều đó sẽ chỉ kéo dài sự phụ thuộc của chúng ta vào nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch, và gây nguy hiểm cho các mục tiêu khí hậu".

Liệu EU có bao giờ chấm dứt sự phụ thuộc vào nguồn năng lượng của Nga?. Ảnh: @AFP.

Theo EU, một số tiền từ việc bán giấy phép tín chỉ phát thải sẽ được dùng để thuyết phục Hungary chấp nhận lệnh cấm của EU đối với dầu của Nga. Bởi sự phản đối của nước này đã trì hoãn các lệnh trừng phạt mới nhất của EU đối với Nga trong vài tuần qua.

Khoảng 2 tỷ euro sẽ giúp Hungary, Slovakia, Cộng hòa Séc và các quốc gia không giáp biển khác phụ thuộc hoàn toàn vào dầu của Nga tiếp cận các nguồn cung cấp thay thế một cách linh động hơn. "Chúng tôi đang cho . . . một câu trả lời về cách họ có thể giảm thiểu chi phí của những tác động này, và cách họ có thể. . . xây dựng một hệ thống năng lượng mà không phụ thuộc vào dầu của Nga", một quan chức cấp cao của Ủy ban Châu Âu cho biết trong một tuyên bố.