In ấn, phát hành sách giáo khoa, sách bài tập: Đề nghị điều tra dấu hiệu 'lợi ích nhóm'

Thanh tra Chính phủ (TTCP) vừa ban hành Kết luận thanh tra chuyên đề công tác quản lý Nhà nước về giáo dục đào tạo. Theo đó, TTCP đã chuyển hồ sơ, đề nghị Bộ Công an điều tra dấu hiệu “lợi ích nhóm” trong việc in ấn, phát hành sách bài tập và dấu hiệu bất thường trong sản xuất sách giáo khoa.

Có dấu hiệu lợi ích nhóm

Kết luận của TPCP chỉ rõ, Bộ GD&ĐT không cung cấp được bản thảo mẫu sách giáo khoa (SGK) được Bộ trưởng Bộ này phê duyệt để làm cơ sở đối chiếu SGK hiện hành. Việc này thể hiện việc buông lỏng trong công tác lưu trữ, vi phạm Luật Thanh tra 2010, Luật Lưu trữ 2011.

Theo TTCP, việc biên soạn SGK đã thiết kế một số bảng số liệu để trống nên học sinh có thể viết vào SGK (73/193 cuốn) nhưng chưa ban hành được cơ chế, chính sách quy định về sử dụng lại SGK, việc sử dụng lại SGK mới đạt 35%.

Từ năm 2014 đến hết tháng 8/2019, 73/193 cuốn SGK học sinh có thể viết vào đã được in, phát hành và bán được tổng số hơn 303 triệu bản. Trường hợp tính 65% SGK có các trang sách học sinh có thể viết vào không dùng lại được, gây lãng phí cho gia đình học sinh và xã hội, giá trị lãng phí (tạm tính) hơn 2.374 tỷ đồng.

Về việc Bộ GD&ĐT ban hành Văn bản số 2372/BGDĐT-GDTrH ngày 11/4/2013 về việc sử dụng sách, tài liệu tham khảo trong trường phổ thông, có nội dung hướng dẫn: Sách bài tập (SBT) do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXB) tổ chức biên soạn dựa theo SGK, được Bộ GD&ĐT thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành. Thực tế, việc tổ chức biên soạn, biên tập, xuất bản, in ấn và tổng phát hành các loại SBT, sách tham khảo thuộc chức năng, nhiệm vụ của NXB.

TTCP cho rằng, việc nêu SBT được Bộ GD&ĐT thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành tại Văn bản số 2372/BGDĐT-GDTrH là không đúng chức năng, nhiệm vụ của Bộ.

Mặc dù Bộ ban hành Thông tư số 21/2014/TT-BGDĐT ngày 07/7/2014 quy định về quản lý và sử dụng xuất bản phẩm tham khảo trong các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông và giáo dục thường xuyên nhưng chưa kịp thời ban hành văn bản về việc dùng sử dụng Văn bản số 2372/BGDĐT- GDTrH nêu trên. Do đó, gây nhầm lẫn cho học sinh, phụ huynh học sinh và xã hội hiểu rằng SBT được NXB xuất bản cũng là tài liệu bắt buộc phải mua kèm theo SGK, dẫn đến thực tiễn hầu hết gia đình học sinh khi mua SGK đều mua SBT kèm theo do NXB phát hành, việc này có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ GD&ĐT là cơ quan quản lý nhà nước với NXB trong việc in ấn, phát hành SBT.

Phụ huynh phải “gánh” hơn 85 tỷ đồng chênh lệch giá

Vẫn theo kết luận thanh tra, quá trình điều chỉnh tăng giá sách lần 3, Bộ GD&ĐT chưa có giải pháp kiểm soát chặt chẽ để yêu cầu NXB phải thực hiện đầy đủ chỉ đạo của Bộ, nhưng NXB đã điều chỉnh tăng giá bán SGK 16,9%.

Kết quả kiểm tra, xác minh tại NXB cho thấy: giai đoạn 2014-2018, quá trình xây dựng giá gói thầu in SGK, hạch toán của NXB có sai sót dẫn đến gia đình học sinh (là khách hàng) phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký giá từ năm 2011 (được ấn định trên bìa SGK) cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá với số tiền hơn 85 tỷ đồng; việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in, nhà thầu in, phát hành, kinh doanh SGK còn một số thiếu sót, vi phạm dẫn đến giá SGK đã được NXB đăng ký từ năm 2011 cao bất hợp lý; NXB chưa thực hiện rà soát cơ cấu chi phí và giá thành, định mức, kế hoạch sản xuất kinh doanh, tỷ lệ chiết khấu của SGK cao, chưa thực hiện tiết kiệm chi phí nhằm giảm giá thành SGK, chưa thực hiện tái cấu trúc và nâng cao công tác quản trị doanh nghiệp...

“NXB là doanh nghiệp thống lĩnh thị trường, doanh nghiệp độc quyền biên tập, thiết kế, chế bản, xuất bản, in, phát hành, kinh doanh SGK đối với SGK được biên soạn theo Nghị quyết số 40/2000/QH10, gia đình học sinh phải mua SGK theo giá ấn định trên bìa sách. Như vậy, NXB có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm theo quy định của Luật Cạnh tranh; xây dựng mức giá để đăng ký giá sai so với hướng dẫn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định (giá SGK được NXB đăng ký giá từ năm 2011), có dấu hiệu vi phạm quy định trong lĩnh vực giá, quy định về đăng ký giá SGK” - kết luận thanh tra chỉ rõ.

Từ sai phạm trên, TTCP kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ GD&ĐT kiểm điểm trách nhiệm và có hình thức xử lý nghiêm trách nhiệm theo quy định của pháp luật đối với Bộ trưởng, lãnh đạo Bộ được phân công phụ trách (theo từng thời kỳ; tổ chức kiểm điểm, xử lý nghiêm trách nhiệm theo quy định của pháp luật đối với: Đơn vị, người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu đơn vị thuộc Bộ (theo từng thời kỳ) có liên quan đến những thiếu sót, khuyết điểm, vi phạm thuộc trách nhiệm của đơn vị đã nêu trong Kết luận thanh tra...

Đồng thời, kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho chuyển thông tin 2 nội dung sang Bộ Công an để xem xét, xử lý theo quy định. Trong đó, có nội dung hướng dẫn sử dụng SBT, sách tham khảo có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ GD&ĐT là cơ quan quản lý nhà nước với Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam trong việc in ấn, phát hành SBT; nội dung lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa theo phương thức chào hàng cạnh tranh của Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam có nhiều điểm bất thường, chưa bảo đảm công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.