Hội chứng ếch luộc

Chúng ta đang chứng kiến một tình trạng rất nguy hiểm của xã hội Việt Nam hiện nay, mà tôi ví von với hình ảnh “con ếch” đang từ từ hưởng thụ “sự ấm lên dễ chịu” của nồi nước sôi đang từ từ được đun lên để rồi chết vì điều đó. Mạng xã hội, một kẻ tưởng chừng như là những đợt sóng, tràn từ câu chuyện này qua các câu chuyện khác, với những chu kỳ hết sức ngắn.

Và người ta cho rằng, rồi thì mọi chuyện cũng sẽ qua ngay đi thôi, dân tình ào ào lên rồi sẽ lại ào ào sang chuyện khác. Sự thật đang diễn ra đúng như vậy, mọi thứ chẳng thể tồn tại trên đỉnh cao quá được vài ngày. Điều đó đang dẫn đến một thái độ, trước mọi tình thế kiểu như vậy, chúng ta có thể hành xử theo kiểu cố tình tìm mọi cách để yên chuyện, xử lý theo kiểu tình thế để cho xong chuyện, mang tính đối phó sự vụ.

Nhưng có một dòng xoáy ngầm ẩn dưới những con sóng đó, đó là sự xói mòn niềm tin xã hội, không chỉ là sự xói mòn niềm tin giữa “phe chính thống” và “phe lề trái”, mà ngay chính giữa những người dân với nhau, khi mọi thứ trở nên ngày một hỗn loạn đến mức chẳng biết tin vào ai, tin vào cái gì nữa. Chẳng còn một cái “trụ cột” nào để bám vào đó như một nơi “ít nhất có thể trụ vững trước mọi con sóng”. Và đó là sự thất bại của chính thể khi bị thao túng bởi sự hỗn loạn của các hiệu ứng mạng lưới dưới tác động của cuộc chiến phi truyền thống.

Một xã hội hỗn loạn về thông tin, nhiễu loạn về niềm tin, bất an toàn tập - một xã hội rủi ro (tôi muốn dùng thuật ngữ của Ulrich Beck để nói về điều này) – một sự thao túng không phải từ một trung tâm nào đó để mà chống lại, hay tiêu diệt nó, mà là một sự thao túng mang tính hiệu ứng mạng lưới từ chính sự kích hoạt của các hoạt động (EBO). Sự thao túng này là cấp độ mới của cuộc chiến tranh thế hệ 6, một hình thái chiến tranh không cần chiếm đóng, chiến tranh mà các vũ khí thông thường được sử dụng như những tác nhân gây áp lực chứ không phải là tác nhân tham chiến trực tiếp, một cuộc chiến tranh dựa trên sự thao túng thông tin – tâm lý để nắm quyền ảnh hưởng – kiểm soát, kiểm soát các nguồn lực tài chính – để thao túng quyền lực, và sử dụng tri thức – tư tưởng như vũ khí chủ yếu trong việc chiến tranh.

Rất tiếc rằng, ở cấp độ cuộc chiến tranh này, đối với các vấn đề an ninh phi truyền thống, vẫn còn là một vấn đề “nghĩ đến”, “biết đến” chứ chưa thực sự là một cuộc chiến “nằm trong tầm kiểm soát” và chúng ta chưa “hiểu đủ sâu” để có thể tham dự như một người chơi chính. Điều này có thể thấy rõ qua những biểu hiện từ các tập đoàn kinh doanh chủ yếu của đất nước, hệ thống báo chí truyền thông, cách các sự kiện diễn ra trên các phương tiện truyền thông chủ yếu... Bình thường, nó là những thể rời rạc, và có vẻ “như chẳng có gì liên quan đến nhau cả”, nhưng kỳ thực tất cả đều đang nằm trong một “mạng lưới vô hình”.

Dân trí thấp; nền tảng văn hóa suy yếu; sự tôn sùng vật chất và hào quang địa vị, danh tiếng; tâm lý tự ti hậu thực dân; tư tưởng cá nhân chủ nghĩa, dòng họ và địa phương cục bộ; cùng việc thiếu một “ sợi chỉ đỏ tư tưởng” kết nối những chủ thể chủ đạo và dẫn đạo có hiệu lực thực sự; là những yếu tố tạo nên môi trường cho điều này.