Hiểu về tập đoàn kinh tế

Đọc các Nghị quyết thì thấy chủ trương khuyến khích các tập đoàn kinh tế mạnh mẽ lắm. Nhưng đến khi đi vào từng chính sách cụ thể thì dường như nhiều người không hiểu lắm thế nào là một tập đoàn kinh tế.

Đầu tiên phải nói, tập đoàn kinh tế là một mô hình quản trị kinh doanh hiệu quả tại rất nhiều quốc gia trên thế giới. Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ.

Bản chất của mô hình quản trị kiểu tập đoàn là thành lập nhiều công ty con, công ty cháu chắt nằm dưới cùng một công ty mẹ (thường gọi là công ty tối cao). Mỗi công ty con sẽ phụ trách một lĩnh vực, mảng hoạt động kinh doanh hoặc một thị trường nhất định.

Vì sao công ty mẹ không trực tiếp kinh doanh các lĩnh vực, các thị trường mà lại phải thành lập các công ty con, vừa tốn kém chi phí lại thêm tầng nấc ra quyết định?

Hai lý do chính là kiểm soát rủi ro và tăng tính linh hoạt.

Thứ nhất, cơ chế này sẽ giúp công ty mẹ dám đầu tư vào những lĩnh vực hoặc thị trường có rủi ro cao. Các công ty con luôn ở dạng trách nhiệm hữu hạn, nên các cổ đông của công ty mẹ có thể tin tưởng rằng thiệt hại lớn nhất phát sinh khi một công ty con phá sản là những gì họ bỏ vào ban đầu. Còn nếu chỉ có một công ty trực tiếp làm tất cả thì khi một mảng kinh doanh phát sinh sự cố, công ty đó sẽ phải sử dụng tài sản ở các mảng khác để thanh toán nghĩa vụ cho trái chủ. Do kiểm soát được rủi ro như vậy, nên các tập đoàn sẽ dám đầu tư vào mảng kinh doanh mới trong khi một công ty lớn không dám trực tiếp làm.

Thứ hai, nếu chỉ có một công ty trực tiếp kinh doanh đa ngành, đa lĩnh vực thì sẽ kém linh hoạt khi cần tái cấu trúc. Giả sử công ty to đùng đó muốn bán lại một mảng kinh doanh cho người khác thì việc chuyển nhượng tất cả các tài sản, giấy phép sẽ vô cùng phức tạp. Trong khi đó, nếu đã có một công ty con phụ trách mảng kinh doanh đó thì công ty mẹ chỉ cần chuyển nhượng vốn của công ty con mà thôi.

Điều này đặc biệt quan trọng khi có một số loại tài sản khó chuyển nhượng, ví dụ như một loại giấy phép nào đó đã ghi rõ tên công ty được cấp phép. Nếu muốn chuyển nhượng thì phải sang tên giấy phép với thủ tục khá phức tạp. Còn nếu có công ty con thì công ty con vẫn đứng tên giấy phép, còn công ty con đó thuộc sở hữu của ai cũng được.

Thế nhưng, dường như có khá nhiều người không hiểu được ích lợi của một cơ chế như vậy. Rất nhiều trường hợp mình nghe có người nói các doanh nghiệp thành lập các công ty con như vậy là để lách quy định của pháp luật. Dù mình làm việc với các nhà làm luật thì họ hiểu và cố tình để lối thoát đó nhằm giúp các doanh nghiệp kinh doanh linh hoạt hơn mà vẫn bảo đảm các mục tiêu chính sách.

Gần đây, mình nghe phản ánh về tình trạng có Sở Kế hoạch Đầu tư đánh đồng chuyển nhượng doanh nghiệp dự án (chuyển nhượng công ty con) và chuyển nhượng dự án (chuyển nhượng tài sản). Mình mới hỏi một ông anh ở Sở đó thì được nghe giải thích: “Anh cũng hiểu là hai cái khác nhau. Nhưng bên công an họ đang coi là giống nhau. Anh mà không nghĩ như họ, sau này họ bắt anh thì sao?”

Một sự việc khác gần đây là Ngân hàng Nhà nước đề xuất cấm các tổ chức tín dụng cho vay để một công ty góp vốn vào công ty khác. Lý do được đưa ra là vì các ngân hàng sẽ rất khó giám sát việc thực hiện hợp đồng tín dụng, tình hình sản xuất kinh doanh và khả năng trả nợ của công ty con. Tuy nhiên, nếu quy định này được áp dụng, thì như đang trói chân các tập đoàn kinh tế. Vì khi đó, công ty mẹ không thể tiếp cận tín dụng để góp vốn vào công ty con, còn công ty con thì cũng khó tiếp cận tín dụng do mới thành lập.