Hạn chế nguy cơ “lái” chỉ số, cách nào?

Nhiều nhà đầu tư phản ánh, thị trường chứng khoán phái sinh gần đây có rủi ro cao vì bị “đội lái” tác động thông qua một số mã cổ phiếu có ảnh hưởng mạnh đến chỉ số VN30. Để hạn chế hành vi “lái” chỉ số, VN30 cần thêm các cổ phiếu vốn hóa lớn, thanh khoản cao.

Sẽ khó lái giá nếu thêm nhiều cổ phiếu lớn, thanh khoản cao vào VN30

Ông Nguyễn Thế Minh, Giám đốc Phân tích, Công ty Chứng khoán Yuanta

Tạm hiểu đơn giản, hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu như một cổ phiếu, nên yếu tố “làm giá” có khả năng xảy ra. Hợp đồng tương lai được xem là công cụ, là chỉ báo để điều tiết về mặt tâm lý nhà đầu tư. Hợp đồng tương lai tăng giá phản ánh nhà đầu tư đang kỳ vọng thị trường cơ sở có xu hướng đi lên và ngược lại. Chính vì vậy, vô hình trung, chứng khoán phái sinh có thể trở thành công cụ để “lái” tâm lý nhà đầu tư và ảnh hưởng trực tiếp lên thị trường cơ sở, lên cổ phiếu trong VN30.

Giai đoạn đầu năm 2019, diễn biến của thị trường chứng khoán Việt Nam tệ hơn nhiều thị trường khác trên thế giới, đi ngược với các yếu tố nội tại như vĩ mô tốt, tỷ giá ổn định hơn. Không có lý do gì mà thị trường Việt Nam không tăng đồng pha với các thị trường khác, nhưng thực tế lại tăng kém hơn, còn khi thị trường thế giới giảm thì thị trường Việt Nam giảm mạnh hơn, thị trường phái sinh Việt Nam cũng thế, khiến tâm lý nhà đầu tư trở nên yếu hơn. Tâm lý nhà đầu tư yếu nên khả năng “lái giá” dễ thực hiện hơn.

Ngoài ra, tính chất “làm giá” hiện hữu bởi đặc tính chỉ số VN30 bị chi phối bởi các cổ phiếu vốn hóa lớn, chẳng hạn bộ 3 cổ phiếu VHM, VIC, VRE, đặc biệt cổ phiếu ảnh hưởng lớn đến chỉ số là SAB. Ðặc điểm của SAB là mức độ giao dịch không lớn và giá thường xuyên đứng ở vùng rủi ro. Theo đó, nếu nhà đầu tư có ý đồ “lái” chỉ số VN30 chỉ cần tập trung tác động vào các cổ phiếu này.

Mấu chốt không phải là thị trường phái sinh, mà là thành phần của các cổ phiếu trong rổ VN30. Một số ít cổ phiếu có tác động quá lớn đến VN30. “Lái” VN30 sẽ “lái” được giá chứng khoán phái sinh, còn hiện nay, dùng phái sinh để lái thị trường cơ sở là “không có cửa”, bởi quy mô thị trường cơ sở tăng, cũng như cơ cấu nhà đầu tư tham gia không chỉ nhỏ lẻ như trước, mà có sự tham gia của các tổ chức.

Rổ chỉ số VN30 cần được thay đổi theo hướng có thêm nhiều cổ phiếu vốn hóa lớn tham gia, với tính thanh khoản cao để giảm sự ảnh hưởng của 4 - 5 cổ phiếu như hiện nay. Trên thị trường UPCoM có một kho cổ phiếu vốn hóa lớn, các doanh nghiệp này chuyển sang sàn HOSE cũng như có thêm công ty đại chúng lớn lên niêm yết sẽ giúp VN30 “vững vàng” hơn.

Quy mô nhỏ nên thị trường dễ bị thao túng

Ông Vũ Ðức Long, Giám đốc Kinh doanh, Công ty Chứng khoán VPBank (VPS)

Diễn biến trên thị trường phái sinh tại ngày hợp đồng tương lai đáo hạn thường có hiện tượng lạ, nhưng rất khó để kết luận là VN30 hay chứng khoán phái sinh bị thao túng. Thực tế hiện nay, quy mô của thị trường vẫn còn nhỏ, khối lượng hợp đồng tương lai mỗi phiên dao động trong khoảng 60.000 - 150.000 đơn vị, trong khi tham chiếu duy nhất VN30. Chính vì quy mô nhỏ nên thị trường dễ bị tác động, thao túng, điều này có thể gây mất niềm tin của các nhà đầu tư cá nhân, đặc biệt nhà đầu tư nhỏ lẻ.

Ngày 18/8, giá trị danh mục VN30 quay trở về mức thấp hơn trung bình 20 phiên và chỉ số đóng cửa điều chỉnh nhẹ. Phần lớn cổ phiếu trong danh mục VN30 đã tăng giá chậm lại hoặc điều chỉnh. Hiện tượng đứng giá của VN30 khiến tâm lý người giao dịch có lý do để thận trọng trở lại. Tuy nhiên, các chứng khoán trong rổ VN30 vẫn có cơ hội tăng và có thể tiếp tục góp phần thúc đẩy chỉ số, nên xu hướng của chỉ số trong thời gian tới nhiều khả năng sẽ chầm chậm đi lên.

VN30 và giá phái sinh dễ bị tác động

Một nhà đầu tư tại Công ty Chứng khoán VNDIRECT

Hầu như không ngày nào là VN30 cũng như giá chứng khoán phái sinh không có biến động mạnh và đột ngột. Tôi cho rằng, có động thái làm giá của “đội lái”. Họ có thể mua bán một số cổ phiếu có ảnh hưởng lớn đến VN30 với giá cao hoặc thấp hơn đáng kể so với mức giao dịch bình thường trước đó, khiến chỉ số “giật cục”, dẫn đến giá chứng khoán phái sinh tăng/giảm mạnh theo, vì các nhà đầu tư (NÐT) trên sàn phái sinh đều nhìn diễn biến VN30 để giao dịch.

Tất nhiên, NÐT không dễ bị mắc bẫy như vậy, nhưng đồng thời với tác động lên chỉ số, đội lái cũng tác động lên giá chứng khoán phái sinh bằng cách đẩy mạnh mua - bán với mức giá cao hoặc thấp, nhằm đẩy hoặc dìm giá, khiến nhiều NÐT mua - bán theo. Khi đó, đội lái sẽ thu lợi lớn từ những vị thế đã mở từ trước, sau khi trừ đi chi phí “lái giá” (lỗ trên thị trường cơ sở hoặc lỗ từ các giao dịch phái sinh “mồi”).

Ðể hạn chế hành vi “lái giá”, các cổ phiếu trong VN30 cần có tính thanh khoản cao, để chi phí “lái giá” sẽ lớn hơn, vì cần giao dịch với khối lượng lớn mới có thể ảnh hưởng đến chỉ số.