Gỗ Việt né phòng vệ thương mại như thế nào?

Ngành gỗ đang vướng phải nhiều vụ kiện chống bán phá giá, truy xuất vi phạm nguồn gỗ xuất xứ, đòi hỏi doanh nghiệp khi sản xuất hàng xuất khẩu phải đáp ứng tiêu chuẩn từ đầu.

Cùng với xu hướng tự do hóa thương mại thông qua cắt giảm thuế quan thì việc áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại để tránh các thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước cũng được nhiều quốc gia áp dụng.

Là nền kinh tế mở với giá trị xuất khẩu lớn, nhiều mặt hàng của Việt Nam thường xuyên phải đối mặt với các vụ khởi xướng điều tra về phòng vệ thương mại.

Chưa hết khó khăn khi kim ngạch xuất khẩu sụt giảm mạnh do COVID-19, ngành gỗ tiếp tục gặp khó khi Bộ Thương mại Mỹ (DOC) quyết định khởi xướng điều tra áp dụng biện pháp chống lẩn tránh thuế với mặt hàng gỗ dán.

Liên tục bị khởi kiện

Theo Tổng cục Lâm nghiệp (Bộ NN&PTNT), lũy kế 9 tháng năm 2020, trị giá xuất khẩu gỗ và lâm sản ước đạt 8,97 tỷ USD, tăng 12% so với cùng kỳ 2019. 5 thị trường xuất khẩu chính trong 8 tháng đạt 7,01 tỷ USD, chiếm 89,4% trị giá xuất khẩu lâm sản của Việt Nam.

Thời gian gần đây, gỗ dán xuất khẩu Việt Nam là mặt hàng phải đối mặt với nhiều vụ khởi xướng điều tra liên quan đến phòng vệ thương mại bao gồm cả bán phá giá và lẩn tránh xuất xứ.

Ông Bùi Chính Nghĩa, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Lâm nghiệp cho biết, 9 tháng qua toàn ngành có nhiều biến động, tác động mạnh mẽ đến hoạt động sản xuất, chế biến và trị giá xuất khẩu gỗ và lâm sản.

Bên cạnh ảnh hưởng nổi cộm của dịch COVID-19, vấn đề đáng chú ý chính là ảnh hưởng do các vụ việc cạnh tranh thương mại gây ra. Cụ thể, ngày 1/3/2020, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) chính thức tiếp nhận đơn khởi kiện của Liên minh Thương mại công bằng gỗ dán cứng Hoa Kỳ.

Tiếp đó ngày 6/9/2020, DOC đã quyết định khởi xướng điều tra, gửi bản câu hỏi khảo sát về số lượng và giá trị xuất khẩu ván dán sang Hoa Kỳ cho 55 doanh nghiệp Việt Nam và yêu cầu các doanh nghiệp hoàn thành và gửi câu trả lời về DOC trước ngày 24/9/2020. Sau ngày 24/9/2020, DOC sẽ lựa chọn doanh nghiệp điều tra bắt buộc và tiến hành điều tra sơ bộ.

Chưa hết, ngày 26/5/2020, Bộ Kinh tế và Tài chính Hàn Quốc đã quyết định áp thuế chống bán phá giá tạm thời đối với ván dán nhập khẩu từ Việt Nam từ 9,18% đến 10,65%. Thời hạn áp dụng mức thuế từ ngày 29/5/2020 đến ngày 28/9/2020.

Hiện nay, phía Hàn Quốc đã kết thúc điều tra thực tế tại các doanh nghiệp và sẽ công bố quyết định chính thức vào cuối tháng 9/2020.

Bình luận về vấn đề này, ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam nhận định, xu hướng rủi ro trong các vụ kiện liên quan đến chống bán phá giá đối với các mặt hàng gỗ xuất khẩu từ Việt Nam ngày càng gia tăng, đặc biệt trong bối cảnh ngành gỗ Việt Nam hội nhập sâu rộng với thị trường thế giới.

“Nếu không chứng minh được nguồn gốc gỗ dán xuất khẩu vào Hoa Kỳ, gỗ dán Việt Nam có thể phải đối mặt với mức thuế chống lẩn tránh tương đương với mức thuế mà Hoa Kỳ đang áp lên gỗ dán của Trung Quốc là hơn 200% và kéo theo rủi ro tương tự cho các sản phẩm được làm từ gỗ dán như tủ bếp, ván sàn, nội thất…”, ông Hoài nhấn mạnh.

Không chỉ có gỗ dán, nửa đầu năm 2020 các sản phẩm liên quan đến sắt thép như tấm thép không hợp kim, thép chống ăn mòn, thép cuộn mạ nhôm, ống thép dẫn dầu của Việt Nam cũng bị Canada, Australia, Ấn Độ, Thái Lan đưa ra phán quyết áp thuế chống bán phá giá, trợ cấp trong các vụ khởi xướng điều tra trước đó với mức thuế khá cao.

Xây dựng hành lang pháp lý để sản xuất bền vững

Hiện tỉ trọng sản phẩm gỗ chế biến của Việt Nam được duy trì ở mức trên 70% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nhóm mặt hàng gỗ, được xuất khẩu trực tiếp sang 120 nước và vùng lãnh thổ trên thế giới. Các thị trường xuất khẩu lớn của ngành gỗ Việt Nam là Hoa Kỳ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc và Liên minh châu Âu, chiếm tỉ trọng 88,84% tổng kim ngạch xuất khẩu gỗ cả nước. Những vụ việc chống bán phá giá, lẩn tránh thuế mà gỗ dán đang bị áp dụng sẽ là câu chuyện cảnh báo với toàn ngành gỗ nếu không có sự quan tâm, chuyên nghiệp từ đầu trong sản xuất, xuất khẩu.

Phân tích thực trạng này, ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam nhận định, không thể phủ nhận rằng cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung đã tạo ra cơ hội rất lớn cho ngành gỗ mở rộng xuất khẩu, đặc biệt ở những thị trường chiến lược.

Số liệu xuất khẩu từ Tổng cục Hải quan cho thấy, kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng gỗ của Việt Nam sang Mỹ tăng từ 43% năm 2018 trên tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước, lên 50% năm 2019 và 53% vào 8 tháng năm 2020. Tuy nhiên, cơ hội cũng đồng hành với các rủi ro về gian lận thương mại.

Bên cạnh mặt hàng gỗ dán, hiện còn có 2 mặt hàng mà đang có tín hiệu rủi ro, đó là mặt hàng tủ bếp/tủ nhà tắm làm từ gỗ dán và ghế sofa có khung làm từ gỗ dán.

Cụ thể, trong 8 tháng năm 2020, kim ngạch xuất khẩu tủ bếp từ Việt Nam sang Mỹ tăng trên 80%, kim ngạch xuất khẩu khung ghế sofa có khung làm từ gỗ dán sang Mỹ tăng trên 40%.

Thông tin từ các Hiệp hội các địa phương cũng cho biết hiện có một số doanh nghiệp Trung Quốc đang thuê pháp nhân một số doanh nghiệp của Việt Nam để nhập khẩu những sản phẩm đã hoàn thiện để xuất khẩu sang Mỹ.

"Đây là những dấu hiệu về gian lận thương mại tương đối rõ ràng. Việc thành lập chi hội tủ bếp có sự tham gia của các doanh nghiệp sản xuất tủ bếp chân chính của Trung Quốc là cầu nối và kênh thông tin quan trọng cho việc vạch trần những doanh nghiệp núp bóng, trốn xuất xứ như đang diễn ra", ông Lập nhấn mạnh.

Để tạo hành lang pháp lý chuẩn mực cho ngành gỗ trước áp lực cạnh tranh và các vụ kiện chống bán phá giá, mới đây nhất ngày 1/9, Chính phủ vừa ban hành Nghị định số 102/2020/NĐ-CP ngày 1/9/2020 quy định hệ thống bảo đảm gỗ hợp pháp Việt Nam.

Theo đó, nghị định quy định rõ việc quản lý gỗ xuất, nhập khẩu. Gỗ xuất, nhập khẩu phải bảo đảm hợp pháp, được làm thủ tục xuất, nhập khẩu và chịu sự kiểm tra, giám sát của cơ quan hải quan theo quy định của pháp luật về hải quan. Quản lý gỗ xuất, nhập khẩu được thực hiện trên cơ sở áp dụng biện pháp quản lý rủi ro để phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật, bảo đảm gỗ nhập khẩu hợp pháp. Đối với gỗ xuất khẩu, được quản lý theo loại gỗ, thị trường xuất khẩu và trên cơ sở kết quả phân loại doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu gỗ. Gỗ xuất khẩu phải có giấy phép CITES hoặc giấy phép FLEGT hoặc bảng kê gỗ theo quy định…

Những biện pháp nghiêm ngặt này được đánh giá là sẽ góp phần giúp cho các lực lượng chức năng “gác cửa” có thêm cơ sở pháp lý để đấu tranh chống gian lận. Đồng thời, đây cũng là yêu cầu bắt buộc, đòi hỏi doanh nghiệp xuất khẩu gỗ phải làm đúng ngay từ đầu nếu không muốn phải đối mặt với hậu quả nặng từ các vụ kiện phòng vệ thương mại có thể xảy ra.