Giải mã bí ẩn của "nữ hoàng" các loại lụa - Lãnh Mỹ A

Có được tận tay chạm vào những thước lụa óng ả trứ danh, chúng tôi mới phần nào hiểu được ý nghĩa của câu ca trên và hiểu vì sao lãnh Mỹ A lại được gọi là "nữ hoàng" của các loại lụa.

Đưa đò sang chợ, tưởng xa hóa gần”

Ngân nga mấy câu trong lúc chúng tôi xuôi phà Châu Giang để tìm về làng lụa Tân Châu "danh bất hư truyền", anh Phương - một "thổ địa" xứ An Giang tiết lộ với ánh mắt đầy tự hào: "Thăm lụa Tân Châu, nếu không thử một lần khoác lên mình tấm lãnh Mỹ A thì bạn sẽ tiếc nửa đời người. Bởi nó sở hữu những nét đặc trưng riêng có, là chất liệu được chọn dùng trong nhiều bộ sưu tập thời trang nổi tiếng của các nhà thiết kế trong và ngoài nước".

Và quả thực, trăm nghe không bằng một thấy, có được tận tay chạm vào những thước lụa óng ả trứ danh, chúng tôi mới phần nào hiểu được ý nghĩa của câu ca trên và hiểu vì sao lãnh Mỹ A lại được gọi là "nữ hoàng" của các loại lụa.
Của một đồng, công một nén

Dạo quanh "quê lụa Tân Châu" trong một ngày cuối năm ngập nắng, những tiếng máy dệt lụa ầm ĩ như phá tan bầu không khí bình lặng thường thấy nơi làng quê. Nhưng cũng lạ kỳ thay, đâu đó thoảng trong gió lại có một thứ mùi ngai ngái, chan chát đến lạ mà sau này tôi mới biết chính nó tạo nên "linh hồn" cho lãnh Mỹ A.
Dừng chân tại cơ sở dệt nhuộm Hồng Ngọc (phường Long Châu, thị xã Tân Châu, An Giang), một cơ sở đã bốn đời làm nghề truyền thống, anh Trần Minh Trung - Phó Giám đốc rạng rỡ đón chúng tôi, trên tay bê kèm một rổ quả nhỏ như những quả nhãn, nhưng vỏ lại màu xanh.

"Đây chính là trái mặc nưa, nguyên liệu duy nhất tạo nên màu đen huyền bí, càng giặt càng bóng - một đặc trưng của lãnh Mỹ A truyền thống", anh Trung giải thích trước những cặp mắt tò mò về thứ quả trong chiếc rổ anh đang cầm.

Mặc nưa bắt đầu cho trái từ giữa tháng 5 Âm lịch đến gần Tết Nguyên đán bởi đây cũng là mùa vụ chính của nghề nhuộm dệt lãnh Mỹ A. Lựa những trái còn xanh mua về, mặc nưa được cho vào máy nghiền thành bột, rây kỹ rồi hòa với nước và đánh cho thật nhuyễn để cho ra một thứ mủ đặc quánh màu hơi ngả vàng, nhưng để lâu ngoài không khí lại chuyển sang màu đen.
"Từng tấm vải được nhúng vào thùng mủ, đảo đều tay một lúc cho vải ăn mủ rồi lấy ra vắt khô, phơi ngoài nắng đến bao giờ tấm lụa nóng lên lại mang tấm lụa nhúng vào thùng mủ tiếp. Chu trình khép kín nhúng – vắt – phơi của miếng vải được thực hiện cả trăm lần trong ít nhất 45 ngày liên tục mới cho ra tấm vải nhuộm mặc nưa thành phẩm, thậm chí nếu gặp mưa, phơi mãi không khô thì phải mất tới 3-4 tháng", anh Trung cho biết.

Đặc biệt, để thêm bóng đẹp, dày và bền, tấm vải còn được cho vào cối, lấy chày nện cho nhừ để thớ vải bám màu rồi cho ra xả nước và phơi tiếp. Thường trước khi nện, người thợ sẽ vẩy nước cho ẩm tấm vải. Ở công đoạn này, một người thợ lành nghề sẽ cần phải biết "bỏ nước" chính xác sao cho cuốn vải đủ ẩm để bám màu mà không hao mặc nưa. Thông thường, mỗi 20 m vải thành phẩm phải tốn từ 100-200 kg mủ mặc nưa.

Nhưng đó chưa phải là tất cả, theo anh Trung, lãnh Mỹ A chính hiệu phải làm từ tơ tằm 100%, loại tơ hảo hạng nhất, nếu tơ xấu khi dệt sẽ bị đứt đoạn và phương pháp dệt cũng vào loại khó nhất trong dệt tơ tằm, được gọi là dệt satin 8.

Chạm tay vào thứ lụa đen tuyền huyền bí và trơn láng ấy, chẳng ai nói ai, nhưng chúng tôi đều cảm nhận được giá trị một món đồ đôi khi không nằm ở vật chất mà chính ở sự kỳ công của những người làm ra nó. Thật không ngoa nếu so sánh loại vải này với làn da của một cô gái tuổi trăng tròn: mát rượi và thoảng hương thơm.

Chẳng biết có phải vì thế mà người ta cứ truyền tai nhau rằng mặc lãnh Mỹ A mùa hè thì mát rượi, mùa đông lại ấm áp dù chỉ khoác lớp tơ mỏng nhẹ, nhất là càng giặt lại càng đen bóng, óng ả.
Nhọc nhằn giữ nghề

Cũng đã gần trưa, tiếng máy dệt dần thưa thớt. Theo những người lớn tuổi trong làng, những năm 1950 - 1960, lãnh Mỹ A không chỉ nổi tiếng khắp Nam kỳ lục tỉnh mà còn được xuất sang Campuchia, Lào... Thời hưng thịnh, cả làng có đến cả trăm máy dệt hoạt động hết công suất, ngày đêm không ngơi nghỉ, nhưng nay chỉ còn vài nhà giữ nghề.
Nguyên nhân có nhiều, nhưng theo anh Trung, thế hệ thứ tư nối nghiệp dệt lãnh của cơ sở Hồng Ngọc, chủ yếu do làn sóng "lụa nilông" bởi chất liệu này có thể dệt bằng các máy công nghiệp mà ngay cả nhuộm màu công nghiệp cũng không kỳ công như lãnh Mỹ A nên cho năng suất cao hơn, giá thành vừa túi tiền người dân.

Thêm vào đó, nguồn cung trái mặc nưa ngày càng khan hiếm nên ngay cả khi có đơn hàng lớn cũng chưa chắc các cơ sở đã đáp ứng được. "Giờ chẳng mấy ai dành đất trồng mặc nưa vì phải mất từ 3-5 năm cây mới ra trái. Giá ngày xưa từ vài trăm đồng, nay lên vài ngàn một cân, dù với người sản xuất thì chi phí đã tăng nhiều so với trước nhưng với người trồng mặc nưa thì giá này vẫn quá rẻ, khó đảm bảo sinh kế", anh Trung chia sẻ.

Dệt lãnh Mỹ A đã khó, sử dụng loại vải này lại càng không dễ, khi may phải lưu ý dùng kim tròn và nhỏ để tránh đâm trúng sợi tơ. Nếu may hỏng, coi như bỏ luôn tấm vải vì thế không phải ai cũng sẵn sàng chi cả nửa triệu đồng cho mỗi mét vải xa xỉ này.
Nguyên liệu thiếu, thành phẩm giá cao, kén khách nên thợ nhuộm, thợ dệt trong làng dần bỏ nghề, các thợ còn lại cũng đã 40-50 tuổi khiến việc sản xuất ngày càng đìu hiu. Trăn trở giữ nghề nhưng vẫn đảm bảo sinh kế, những người thợ Tân Châu tìm đến những kỹ thuật nhuộm nhiều màu khác nhau nhằm phục vụ nhu cầu đa dạng của du khách chứ không chỉ một màu đen truyền thống từ trái mặc nưa.

Hay như ở Hồng Ngọc, giới thiệu cho chúng tôi các sản phẩm quần áo, khăn quàng may từ lãnh Mỹ A được điểm xuyết thêm những hình hoa văn vẽ tay sinh động, phác họa cảnh sắc, làng quê Việt, anh Trung hi vọng dòng sản phẩm mới này sẽ tạo dấu ấn cho du khách đến Tân Châu và góp phần lan tỏa lãnh Mỹ A đến người dùng trong và ngoài nước.

Lần đầu đến với Tân Châu, chị Quế Chi (khách du lịch từ Hải Phòng) không khỏi trầm trồ: "Lụa Tân Châu quả là danh bất hư truyền, nhất là loại thượng hạng lãnh Mỹ A. Tôi chưa từng thấy ở đâu có chất lụa dày dặn mà mịn màng đến thế. Màu đen óng ả đầy bí ẩn, cứ căng như bóng mời gọi người ta hãy thử một lần chạm tới mà cảm nhận".

Lãnh Mỹ A - Cái tên mà cho đến giờ vẫn còn là bí ẩn, không ai biết nó đã xuất hiện từ khi nào, ở đâu và tại sao, nhưng chắc chắn với nỗ lực của những con người Tân Châu đầy tâm huyết, lãnh Mỹ A sẽ vẫn là làng nghề được nhiều người tiêu dùng trong và ngoài nước biết đến./.