27/12/2019 Cập nhật ĐHCĐ 2024

Giải bài toán thiếu hụt điện (Kỳ I): Nguy cơ ngay từ năm 2020

Trái với dự báo của cơ quan chức năng, chuyên gia cho rằng nguy cơ thiếu điện năm tới là rất cao do cao điểm mùa khô 2019 ghi nhận công suất đầu nguồn đã chạm "ngưỡng” an toàn.

Theo Bộ Công Thương, năm 2020 cơ bản sẽ đáp ứng được điện cho sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên trong giai đoạn năm 2021 đến năm 2025, Việt Nam sẽ đối mặt với giai đoạn khó khăn, có những năm có thể thiếu lên đến 7-8 tỷ Kwh điện. Tuy nhiên, có nhiều ý kiến cho rằng, thiếu nguồn điện có thể xảy ra sớm hơn.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng khó khăn này có nhiều. Một trong nguyên nhân lớn là do cả loạt dự án điện chậm tiến độ.

Tại bản Báo cáo gần đây nhất về tình hình thực hiện các dự án điện trong Quy hoạch điện VII điều chỉnh của Ban Chỉ đạo Quốc gia về Phát triển Điện lực cho thấy, rất nhiều dự án nguồn điện lớn bị chậm tiến độ. Với hơn 17.000MW công suất nguồn điện bị thiếu hụt trong các năm từ 2018-2022, dẫn đến hệ thống điện quốc gia đang phải vận hành trong tình trạng hầu như không còn nguồn dự phòng.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Hoàng Quốc Vượng khẳng định, nếu các nhà máy điện đang chậm tiến độ vẫn tiếp tục chậm và không thể hoàn thành, công tác sử dụng điện tiết kiệm và hiệu quả không được triển khai thực chất, khả năng thiếu điện sẽ bắt đầu từ năm 2021.

Đáng lưu ý, hệ thống điện hiện nay đang huy động khoảng 40% sản lượng từ thủy điện - nguồn điện được cho là “sạch” và có giá thành thấp nhất trong hệ thống điện hiện nay, chỉ bằng một nửa, thậm chí là 1/6 đơn giá một kWh điện được sản xuất từ các nguồn nguyên liệu khác.

Thế nhưng, khô hạn diễn ra gần như cả năm 2019 và dự báo còn tiếp tục khô hạn cả mùa khô năm tới trên cả nước, đặc biệt là ở khu vực miền Bắc và miền Trung - nơi có các nhà máy thủy điện lớn cỡ “nghìn MW” như Sơn La, Hòa Bình, Lai Châu - trong bối cảnh các hồ chứa thủy điện “đa mục tiêu này” này còn nhiệm vụ xả nước phục vụ gieo cấy vụ Đông Xuân ngay từ đầu năm tới.

Hồ thủy điện Hòa Bình - bậc thang cuối cùng của hệ thống sông Đà, nằm bên dưới các hồ thủy điện Lai Châu và Sơn La - hiện đang thấp hơn mực nước dâng bình thường khoảng 15m (tương ứng thiếu hụt khoảng 3 tỷ kWh điện), trong khi đó, hàng ngày hồ chứa thủy điện này vẫn đang phải đảm bảo dòng chảy về hạ du với lưu lượng tối thiểu 400 m3/giây để cấp nước sinh hoạt cho Thành phố Hà Nội. Hồ Hòa Bình cũng đang đồng thời phải tích nước để chuẩn bị 3 đợt xả lớn, phục vụ đổ ải, gieo cấy vụ Đông Xuân đầu năm tới.

Ông Nguyễn Văn Minh, Giám đốc Công ty Thủy điện Hòa Bình cho biết, doanh nghiệp hiện huy động tùy theo phụ tải trong ngày để đảm bảo làm sao mức nước ở hạ lưu được duy trì khoảng trên 10m.

Hơn 20% công suất chạy máy từ Thủy điện Hòa Bình ở thời điểm hiện tại phần nào nói lên công suất khả dụng, tới ngưỡng của nguồn thủy điện nói riêng, các nguồn điện trên hệ thống điện Việt Nam nói chung - khi khả năng vận hành không chỉ phụ thuộc vào thiết kế, năng lực, tuổi thọ của nhà máy, mà còn là vấn đề của nguồn nguyên/nhiên liệu đầu vào để làm ra điện.

Như vậy, nếu xả hơn 4 tỷ m3 nước từ các hồ chứa thủy điện miền Bắc vào tháng 1 và tháng 2/2020 cho sản xuất nông nghiệp mà thời tiết vẫn tiếp tục khô hạn, không có lũ về đúng như dự báo “khô hạn kéo dài cả mùa khô năm sau”, khi đó, lượng điện có thể huy động được từ khoảng 6.000MW công suất nguồn thủy điện ở miền Bắc sẽ rất hạn chế.

Ông Nguyễn Đức Cường, Giám đốc Trung tâm Điều độ Hệ thống điện quốc gia (A0) cho biết, diễn tiến nước thì không có sự cải thiện và với những thông tin nước vào như hiện nay thì nó sẽ về mức nước chết sớm của các hồ lớn là Sơn La và Hòa Bình. “Đã về mức nước chết thì các tổ máy sẽ chạy theo có nước về, tức là có từng nào thì chạy cân bằng từng đó, nghĩa là ở mức độ rất hạn chế…”, ông Cường cho biết.

Trong khi đó, Cục trưởng Cục Điều tiết Điện lực Nguyễn Anh Tuấn khẳng định, cơ quan quản lý Nhà nước đã lên các kịch bản đảm bảo điện, kể cả phương án “xấu” nghĩa là phụ tải ở mức cao, sẽ phải huy động tối đa các nguồn phát điện hiện có.

Thế nhưng, nguồn nhiên liệu để đáp ứng cho việc huy động cao các nguồn điện than, điện khí cũng không hề dễ dàng. Hiện, năng lực sản xuất than của cả Tập đoàn CN Than - Khoáng sản Việt Nam và Tổng Công ty Đông Bắc dự kiến chỉ đạt 2/3 nhu cầu than cho sản xuất điện trong năm 2020, cụ thể, 2 doanh nghiệp này chỉ cung cấp được hơn 48 triệu tấn trong khi nhu cầu than năm 2020 lên tới 66 triệu tấn.

Nhìn lại năm 2019, mặc dù lên phương án sẽ phải huy động hơn 2,5 tỷ kWh điện từ nguồn chạy dầu có giá thành cao, lên tới gần 6.000 đồng/kWh, song, cùng với tăng cường huy động cao nguồn nhiệt điện than và nhờ vào một số nhà máy thủy điện phía Nam có nước về nên nguồn điện dầu đã giảm bớt, chỉ còn 1,7 tỷ kWh. Cũng từ đó, phương án phải huy động hơn 8 tỷ kWh điện dầu trong năm 2020 được hi vọng sẽ giảm một nửa. Thế nhưng, đó cũng mới chỉ là hi vọng. Nếu thủy điện tiếp tục cạn nước, việc tiếp tục phải huy động tối đa công suất từ các nhà máy điện than hiện hữu mà chưa có nguồn điện mới nào được hoàn thành, đưa vào khai thác, theo các chuyên gia là điều… “hết sức nguy hiểm”.

TS Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh (Liên hiệp các Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam) tính toán, một năm có 8.760 giờ, việc huy động tới hơn 7.000 giờ từ các nhà máy điện than không chỉ rủi ro cho hệ thống mà việc huy động lượng điện lớn từ nguồn điện dầu cũng ảnh hưởng không nhỏ tới môi trường, cho dù đó là… “bất khả kháng” để có điện.

Nói một cách dễ hiểu, khi hệ thống không còn công suất để dự phòng, khi thủy điện thiếu nước, và những cỗ máy nhiệt điện than chạy liên tục nhiều giờ, chuyên gia lo ngại, chỉ cần bất kỳ một sự cố nào xảy ra đối với nguồn cung cấp khí hay nhà máy nhiệt điện khí sẽ ảnh hưởng lớn tới việc vận hành hệ thống điện.

Bởi thứ nhất, các hồ thủy điện đang “khát” nước, nếu phải tăng cường phát điện từ các nguồn thủy điện cũng đồng nghĩa sẽ ảnh hưởng lớn đến kế hoạch tích nước, không chỉ gây thiếu điện và nước cho hạ du vào những tháng mùa khô tới đây, mà còn nguy cơ cao bất ổn cho cả hệ thống điện quốc gia.

Thực tế, cả nước hiện có khoảng 55.000MW công suất đặt nguồn điện. Cao điểm mùa khô năm 2019 đã ghi nhận có thời điểm công suất đầu nguồn của hệ thống điện toàn quốc đã chạm mốc 37.000 MW. Đây được coi là công suất “khả dụng”, “tới ngưỡng” an toàn, có thể đạt được của hệ thống điện quốc gia.

Có nghĩa là, nếu nhu cầu tiêu dùng điện tiếp tục tăng cao, trong khi thủy điện tiếp tục không có nước về, nhiệt điện khí và than căng thẳng nguồn nhiên liệu và điện mặt trời chỉ huy động được ban ngày, lại phụ thuộc vào số giờ nắng…thì nguy cơ thiếu điện trong năm tới sẽ rất cao.