Giá xăng, kinh tế thị trường bị định hướng và Adam Smith

Hôm qua thứ 2 ngày 10 tháng 10 năm 2022, người Việt Nam ở nhiều nơi xếp hàng trước các cây xăng để chờ tới lượt đổ. Lý do rất khôi hài và nghe vô lý với nhiều người: nhiều trạm xăng tuyên bố nghỉ bán vì hết xăng.

Có chỗ treo băng rôn giải thích:

“Chiết khấu 0 đồng, doanh nghiệp thua lỗ. Hết tiền nhập hàng. Mong người tiêu dùng thông cảm.”

Để hiểu vấn đề thì chúng ta cần nhìn cách thị trường xăng dầu ở Việt Nam vận hành. Nội dung không thể nói chi tiết mà chỉ miêu tả khái niệm cơ bản.

Ngành dầu khí, từ sản xuất đến bán lẻ, bị kiểm soát tập trung. Ở các nước Mỹ Âu thì các doanh nghiệp tư nhân tự hoạt động và quyết định.

Xăng được bán lại cho các cửa hàng bán lẻ với mức được quy định.

Trạm xăng bán lẻ cho người tiêu dùng và ăn chiết khấu.

Điều này tạo ra vài vấn đề.

Vì giá cả không được thả nổi theo thị trường nên cung và cầu không cân đối.

Mức chiết khấu [hay phần trăm hoa hồng cho các nhà bán lẻ] không được tự do thỏa thuận nên có chỗ lỗ có chỗ lời. Nếu để ý, những trạm của phi tư nhân thì vẫn hoạt động, còn những cây xăng ngừng bán thường là tư nhân. Doanh nghiệp hưởng cơ chế ưu đãi có thể chịu lỗ được, tư nhân thì không.

Cây xăng tư nhân phải trả lương nhân viên, phí vận chuyển và phí vận hành nên không thể nào bán lỗ với mức chiết khấu 0 đồng được.

Họ cũng không thể tự do tăng giá bán để kiếm lời như các mặt hàng khác.

Để giải quyết vấn đề, họ tạm nghỉ.

Đây là vấn đề “Giá Trần,” khi cơ quan quản lý cấm doanh nghiệp bán với giá cao hơn mức quy định. Khi cầu vượt cung, chúng ta có cảnh người dân xếp hàng chờ đợi.

Việt Nam không phải là nước duy nhất từng áp dụng chính sách này - khoản nói về việc đó đúng hay sai. Năm 1971, chính quyền Nixon của Mỹ cũng đã áp dụng chính sách “Kiểm soát giá” kéo dài 90 ngày trên mọi mặt hàng. Nó dẫn đến cảnh người dân Mỹ phải xếp hàng dài để chờ đổ xăng vì nhiều trạm nghỉ bán vì phải chịu lỗ.

Khi thị trường không được hoạt động bình thường, khi cung và cầu không thể gặp nhau, thì nó dẫn đến sự trì hoãn như quy luật tự nhiên.

Dù là xăng dầu, nhà đất, trái cây hay bất cứ mặt hàng nào đi nữa. Chỉ khi bàn tay vô hình của Adam Smith được trở lại thì vấn đề sẽ được giải quyết.

Vậy “Bàn tây vô hình ở Việt Nam đâu rồi?”

Đây chỉ là quan điểm cá nhân. Mong mọi người có xăng đầy bình.