Giá điện đang có nhiều bất cập?

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Tiến Thỏa- nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) cho rằng, giá điện của Việt Nam hiện còn 4 điểm bất hợp lý lớn.

Sáng 20-8, Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức Tọa đàm "Đột phá nào để thu hút đầu tư vào ngành điện".

Nhiều ý kiến cho rằng, một trong những khó khăn lớn trong thu hút đầu tư vào phát triển ngành điện là cần nguồn lực đầu tư lớn trong khi thời gian thu hồi vốn chậm, giá bán điện hiện nay vẫn còn mang màu sắc "bao cấp", bù trừ.

Về vấn đề này, ông Nguyễn Tiến Thỏa cho rằng, giá điện đang có 4 bất cập rất lớn.

Bất cập thứ nhất có tính chất bao trùm là giá điện chưa thực hiện theo cơ chế thị trường; Nghĩa là chúng ta đều biết toàn bộ chi phí đầu vào để sản xuất điện như than, khí, dầu, tỷ giá… đã theo thị trường. Giá thị trường thế giới thế nào, trong nước thế nào đều phản ánh vào giá hết. Thế nhưng giá đầu ra lại không phản ánh được những biến động của các chi phí đó.

“Có lúc thì điều chỉnh quá lâu, có lúc điều chỉnh lại không tính đúng, tính đủ, không bảo đảm bù đắp toàn bộ chi phí đã bỏ ra để sản xuất kinh doanh điện. Cho nên sản xuất kinh doanh điện gặp rất nhiều khó khăn.

Số liệu mới nhất 2 năm 2022 – 2023 gần đây thì chính cách điều hành như vậy đã gây lỗ của ngành điện khoảng 47.500 tỷ đồng. Đây là khó khăn lớn cho việc cải thiện dòng tiền của ngành điện để đầu tư, phát triển nguồn và lưới”- ông Nguyễn Tiến Thỏa nói.

Thứ hai, giá điện hiện nay đang gánh vác nhiệm vụ đa mục tiêu, tức là muốn phải tính đúng, tính đủ, bảo đảm bù đắp chi phí nhưng phải khuyến khích thu hút đầu tư, phải đảm bảo an sinh xã hội, phải bảo đảm an ninh năng lượng, kiểm soát lạm phát; Trong đó có những mục tiêu ngược chiều nhau.

Theo ông Nguyễn Tiến Thỏa, xử lý các mục tiêu đó rất khó hài hòa, không đảm bảo được mong muốn mà đặt ra. Vì thế nên cần có tính toán hợp lý vai trò của giá điện, cái nào là mũi nhọn.

Thứ ba là bất cập trong cơ chế bù chéo giá điện hiện nay, để kéo quá dài và lộ trình xử lý không rõ ràng. Cụ thể là bù chéo giữa nhóm những người tiêu dùng điện sinh hoạt với nhau - bậc cao bù cho bậc thấp, bù chéo giữa giá điện sinh hoạt trong sản xuất ở mức độ nhất định.

“Tất nhiên là giá điện trong sản xuất phải thấp hơn bởi vì tiêu dùng điện hạ áp giá đắt hơn nhưng vẫn có bù chéo nhất định giữa điện cho sinh hoạt đối với điện sản xuất.

Và một điểm nữa là bù chéo về giá điện giữa các vùng miền với nhau. Điện ở các xã, huyện hải đảo thường 7.000-9.000, nhưng chúng ta vẫn bán 1.000-2.000, tức là lấy vùng thấp bù cho vùng cao...”- chuyên gia Nguyễn Tiến Thỏa phân tích.

Và điểm bất cập thứ tư là giá điện chưa tách bạch giữa giá với chính sách an sinh xã hội. Chúng ta chưa dứt khoát trong thực hiện các chính sách xã hội.Ví dụ đối với người thu nhập thấp, người nghèo thì chúng ta hỗ trợ trực tiếp bằng tiền điện, tách ra được.

Nhưng trong biểu giá điện vẫn còn thể hiện những chính sách an sinh xã hội đối với những người thu nhập thấp thì giá bán 92-95% so với giá bán lẻ bình quân. Vẫn còn cách đó, hay giá bù cho các vùng miền...

Cũng trong chính sách giá điện vừa qua, nếu chúng ta giảm giá điện là chúng ta giảm giá để ngành điện phải tự gánh vác. Ví dụ như dịch COVID-19 chẳng hạn, chúng ta quyết định giảm giá điện nhưng chúng ta không quy định chính sách để điều tiết thị trường hợp lý.

Chính sách thuế xử lý như thế nào, các công cụ thị trường xử lý như thế nào và chính sách an sinh xã hội chúng ta nên tách ra như thế nào để xử lý?

“Chính sách giá điện vẫn còn lẫn lộn, không bảo đảm đúng nguyên lý về giá cả để bảo đảm mục tiêu khuyến khích ngành điện phát triển, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư góp phần bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia”- ông Nguyễn Tiến Thỏa nhận xét.

Nêu quan điểm về giá điện của Việt Nam hiện nay, PGS.TS. Bùi Xuân Hồi- chuyên gia kinh tế năng lượng cho hay, cách tính giá điện là theo giá bán lẻ điện bình quân. Vị chuyên gia này cho rằng cách tính giá này có hạn chế, nhưng không phải là cốt lõi của những khó khăn của ngành điện hiện nay mà mấu chốt nhất vẫn là câu chuyện điều hành giá.

“Nếu chúng ta cố gắng dần dần tách bạch những hoạt động công ích và hoạt động thị trường, thì sẽ có cơ chế điều tiết giá phù hợp. Nếu không thể điều hành giá điện theo cơ chế thị trường ngay thì tất cả các khía cạnh điều tiết cũng phải dần dần hướng đến thị trường”- ông Bùi Xuân Hồi nói.

Theo ông Bùi Xuân Hồi, cơ cấu biểu giá điện được xây dựng từ năm 2014. Thời điểm đó chúng ta mong muốn phát triển sản xuất nên để giá điện sản xuất thấp. Nhưng hiện tại thì muốn cân bằng tài chính cho EVN, chúng ta buộc phải đẩy giá điện kinh doanh lên.

Trong quá trình đó, bắt buộc phải điều tiết dần, ưu tiên cho sản xuất dần giảm đi và trả đúng vai trò của hộ sản xuất.

“Nhưng chúng ta để lệch quá và không điều chỉnh, dẫn đến việc bây giờ nếu ngay lập tức xóa bù chéo thì chắc chắn không làm được vì sẽ gây sốc cho nền kinh tế. Nhưng rõ ràng phải hành động để từng bước điều tiết giá điện theo cơ chế thị trường. Đây là điều rất cần thiết. Tôi cho rằng phải định vị đúng, không phải vướng mắc về cách tính giá thành, mà quan trọng nhất là công tác điều hành giá”- ông Bùi Xuân Hồi nhấn mạnh.

Dự báo về giá điện, vị chuyên gia này cho rằng, cơ cấu nguồn điện hiện nay vẫn chủ yếu là năng lượng cơ sở là: than, điện, khí. Năng lượng tái tạo và năng lượng sạch nguồn còn hạn chế và không có giá rẻ. Trong bối cảnh giá nhiên liệu tăng như hiện nay thì giá thành cung cấp điện chắc chắn tăng.

Chuyên gia kinh tế Phan Đức Hiếu- Ủy viên Ủy ban kinh tế của Quốc hội cũng đồng tình với các ý kiến trên. Theo ông Phan Đức Hiếu, cơ chế giá điện, cơ chế điều hành giá điện chậm thay đổi, Quyết định 28 chưa thực sự khuyến khích sử dụng điện tiết kiệm, thị trường điện chưa cạnh tranh… Đây là những điểm cần quan tâm khi sửa Luật Điện lực và các văn bản liên quan.

Các chuyên gia đều cho rằng, để đảm bảo đầu tư vào ngành điện, từ đó có đủ điện đáp ứng cho nhu cầu của sản xuất và sinh hoạt, giá điện cần được tính đúng, tính đủ, hợp lý và minh bạch.