FED sáng tạo nhiều công cụ hỗ trợ nền kinh tế

Khi suy thoái kinh tế tại Mỹ là viễn cảnh trước mắt, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đã cắt giảm lãi suất ngắn hạn về đến mức 0%. Không thể cắt giảm thêm lãi suất trong khi nền kinh tế và thị trường tài chính vẫn cần sự hỗ trợ nhiều hơn, Fed sẽ sử dụng tiếp những công cụ gì để thực thi sự hỗ trợ này?

Trong một nền kinh tế vận hành bình thường, các ngân hàng trung ương (NHTW) chủ yếu điều hành chính sách tiền tệ thông qua việc điều phối cung tiền trên thị trường mở (OMO) và từ đó đảm bảo lãi suất thị trường gần với lãi suất cơ bản (mục tiêu) mà mình mong muốn.

Với Fed, nhiệm vụ đó chính là Effective Federal Funds Rate (lãi suất hiệu lực) nằm trong vùng Fed Fund Rate Target (lãi suất mục tiêu) mà Fed công bố ra thị trường.

Tuy nhiên, lãi suất mục tiêu mà các NHTW công bố thường là lãi suất ngắn hạn, trong đó hầu hết đều là các lãi suất qua đêm.

Để bảo vệ mức lãi suất này, các NHTW sẽ mua/bán các loại trái phiếu chính phủ ngắn hạn (thường là kỳ hạn 1 - 3 tháng) vì lợi suất của các loại trái phiếu này phản ánh chính xác nhất lãi suất ngắn hạn mà NHTW muốn bảo vệ.

Với chính sách tiền tệ ngược chu kỳ, nếu nền kinh tế suy yếu, Fed sẽ giảm lãi suất nhằm hỗ trợ cho nền kinh tế bằng cách lôi kéo các doanh nghiệp đầu tư nhiều hơn để tạo nguồn vốn mới cho sản xuất - kinh doanh, đồng thời khuyến khích các hộ gia đình chi tiêu nhiều hơn.

Tương tự như vậy, nếu nền kinh tế đang tăng trưởng nóng, Fed có thể tăng lãi suất để làm giảm tổng cầu và hạn chế áp lực lạm phát.

Với phương pháp tiếp cận như trên, khi suy thoái là viễn cảnh trước mắt, Fed sẽ tìm cách cắt giảm lãi suất ngắn hạn một cách nhanh chóng.

Nhưng khi lãi suất đã về đến mức 0%, tỷ lệ lãi suất ngắn hạn không thể cắt giảm hơn nữa (Fed không muốn duy trì chính sách lãi suất âm), do đó, công cụ chính sách truyền thống để đối phó với tình trạng suy giảm kinh tế bị vô hiệu, hiện tượng này còn được biết đến với cái tên “Liquidity Trap” (bẫy thanh khoản).

Trong khi đó, nền kinh tế và thị trường tài chính thật sự cần sự hỗ trợ nhiều hơn, đòi hỏi Fed phải thực thi các công cụ hỗ trợ mới.

Nhà kinh tế học người Mỹ Paul Krugman, người được giải thưởng Nobel Kinh tế năm 2008 đã chỉ ra rằng, đối mặt với tình trạng bẫy thanh khoản, NHTW phải mua trái phiếu dài hạn hoặc can thiệp vào thị trường ngoại tệ (mua vào ngoại tệ).

Như vậy, thay vì can thiệp vào lãi suất ngắn hạn, Fed tìm cách tác động đến lãi suất dài hạn hơn, nơi mà mặt bằng lãi suất vẫn đang cao hơn 0%.

Việc giảm lãi suất dài hạn sẽ làm giảm kỳ vọng lãi suất ngắn hạn trong tương lai, từ đó hỗ trợ tăng trưởng kinh tế và việc làm bằng cách hạ thấp chi phí vay hoặc tài trợ cho các khoản đầu tư vốn.

Nhưng thực tế những gì diễn ra ở cả Nhật và Mỹ đã chứng minh tín dụng trong giai đoạn đầu áp dụng chính sách nới lỏng định lượng (QE) vẫn tiếp tục giảm hoặc không cải thiện.

Lý do là vì hệ thống ngân hàng đang chứa quá nhiều tài sản xấu và với tâm thế phòng thủ cho chính mình, các ngân hàng ưu tiên giữ tiền trong két và không cho vay.

Vốn dư thừa ở trong hệ thống nhưng lại không đến được tay các tổ chức thực sự cần vốn.

Fed lại bị mắc vào cái bẫy “Credit Crunch” (suy kiệt tín dụng). Tác động của QE lúc này gặp hạn chế. Vậy làm sao để Fed xử lý bài toán này?

Giải pháp của Fed là mở rộng mua tài sản đã được chứng khoán hóa trên thị trường. Những tài sản rủi ro này thay vì nằm tại các ngân hàng sẽ được chuyển dần về nằm trong bảng cân đối của Fed, đổi lại là các ngân hàng sẽ có tiền mặt hoặc trái phiếu chính phủ.

Như vậy, việc vừa mua trái phiếu dài hạn, vừa mua những tài sản này sẽ giúp Fed giải được bài toán “rửa bớt” nợ xấu trong hệ thống, từ đó khơi thông niềm tin. Đây chính là chính sách nới lỏng định lượng mà thị trường vẫn thường nhắc đến.

Nhưng vấn đề chưa kết thúc tại đây. Mỗi khi thanh khoản trở nên cẳng thẳng, ngoài thị trường tiền tệ truyền thống, Mỹ còn phải giải quyết vấn đề xảy ra ở 2 chỗ nữa. Đó là thị trường Commercial Papers (thương phiếu) và thị trường Eurodollar (*).

Năm 2009, bảng cân đối của Fed đã phải gánh tới cả ngàn tỷ USD, số tài sản này bằng một nửa tổng số tài sản mà Fed đã mua trong cả 3 gói QE của mình.

Ngày 7/10/2008, Fed tuyên bố một công cụ mới gọi là Commercial Paper Funding Facility - CPFF (quỹ thương phiếu) với chức năng cung cấp vốn cho một quỹ đặc biệt để quỹ này mua lại các Commercial Papers (CP) (thương phiếu).

Về bản chất, Fed đã chính thức tham gia vào thị trường CP, thị trường tiền tệ thứ hai song song với thị trường tiền tệ ngân hàng. Vậy tại sao thị trường CP lại quan trọng đến mức Fed phải ra tay cứu?

Trong kinh doanh, tất cả các công ty đều cần một lượng vốn lưu động nhất định để “bôi trơn” hoạt động hàng ngày.

Bình thường, các công ty sẽ mở hạn mức tín dụng tại các ngân hàng và sử dụng khi cần. Tuy nhiên, với những công ty lớn, nhu cầu vốn lưu động hàng ngày là quá lớn so với quy mô một ngân hàng nên việc mở hạn mức tín dụng sẽ phức tạp và tốn nhiều chi phí không cần thiết.

Bởi vậy, ở Mỹ và những nước phát triển, các công ty lớn thường tham gia trực tiếp vào một thị trường tiền tệ thứ hai là thị trường CP, nơi họ có thể vay vốn lưu động ngắn hạn với chi phí thấp hơn.