EU đau đầu khi nhắm vào tài sản của tài phiệt Nga: Đóng băng hay tịch thu?

Tài sản của các tài phiệt Nga ở châu Âu phần lớn vẫn không sứt mẻ gì sau vài tuần Brussels áp các biện pháp đóng băng tài sản của hàng chục tỷ phú và các quan chức hàng đầu của Nga.

Mới đóng băng phần nhỏ tài sản

Kể từ khi chiến sự nổ ra tại Ukraine, EU đã đưa gần 700 chính trị gia, doanh nhân và quan chức quân đội hàng đầu của Nga vào "danh sách đen", trong đó gồm 42 nhà tài phiệt siêu giàu như ông chủ câu lạc bộ bóng đá Chelsea Roman Aamovich và "ông trùm nhà băng" Mikhail Fridman.

Được liệt kê trong danh sách này có nghĩa là tài khoản ngân hàng và các tài sản của những cá nhân ấy sẽ bị đóng băng. Tuy nhiên, theo các quan chức EU và dữ liệu từ các chính phủ ở châu Âu, cho đến nay, chỉ một phần nhỏ tài sản của các nhà tài phiệt Nga bị ảnh hưởng do các ràng buộc về mặt pháp lý và những thách thức khi thực thi.

Đức, nền kinh tế lớn nhất EU, đã từ chối cung cấp chi tiết các tài sản bị đóng băng đến thời điểm này. Tuần trước, nước này thiết lập một đội đặc nhiệm để thực thi các lệnh trừng phạt. Bộ Kinh tế Đức cho biết họ dự kiến sẽ báo cáo tiến độ của hoạt động này trong 1-2 tuần nữa.

Áo và Ireland cũng từ chối xác nhận đã đóng băng tài sản nào hay chưa. Tương tự, Síp và Malta cũng vậy. Những năm gần đây, 2 nước này đã cung cấp "hộ chiếu vàng" cho các cá nhân giàu có, bao gồm người từ Nga.

Một số nước đã báo cáo đóng băng tài sản cho biết họ chỉ thực hiện được một phần nhỏ trong số tài sản bị trừng phạt.

Ví như Bộ Tài chính Hà Lan cho biết họ đã đóng băng khoảng 390 triệu euro (428 triệu USD) các giao dịch và tiền gửi. Nhưng số tiền đó ước tính chỉ chiếm khoảng 1% tài sản của các cá nhân bị trừng phạt trong các tài khoản ngân hàng, quỹ tín thác và các phương tiện tài chính khác ở Hà Lan và các trung tâm nước ngoài liên kết với nước này.

Italy là một trong những nước tích cực nhất ở EU trong việc tịch thu các tài sản vật lý của những nhà tài phiệt. Cho đến nay, số du thuyền và biệt thự mà các nhà chức trách nước này tịch thu có tổng giá trị khoảng 800 triệu euro.

Tuy nhiên, theo người đứng đầu thanh tra thuế của Italy, nước này vẫn chưa thực hiện được với khối tài sản có tính thanh khoản do phần lớn số đó được cho là đang cất giữ ở các tài khoản ngân hàng của các bên thứ 3 hoặc các quỹ tín thác mà không rõ chủ sở hữu.

Chính quyền Tây Ban Nha cũng cho biết chưa thực hiện phong tỏa bất kỳ tài khoản ngân hàng nào, nhưng đã bắt giữ ít nhất 3 du thuyền xa xỉ có liên quan đến các cá nhân trong "danh sách đen".

Nước láng giềng Bồ Đào Nha mới chỉ chặn một tài khoản ngân hàng chứa 242 euro thuộc sở hữu của một cá nhân bị trừng phạt, nguồn tin từ ngân hàng liên quan đến vấn đề này cho Reuters hay.

Cho đến nay, Bỉ dường như là quốc gia EU thành công nhất trong việc đóng băng tài sản. Bộ Tài chính nước này cho hay họ đã đóng băng khoảng 2,7 tỷ euro trong các tài khoản ngân hàng và 7,3 tỷ euro trong các giao dịch. Tuy nhiên, nước này không xác định được bất kỳ tài sản nào thuộc sở hữu trực tiếp hoặc gián tiếp của các cá nhân trong "danh sách đen".

Mỹ cũng đang đối mặt với các khó khăn trong việc đóng băng tài sản do những rào cản pháp lý. Các nhà tài phiệt được cho là nắm giữ phần lớn tài sản bên ngoài EU và Mỹ, bao gồm cả các khu vực pháp lý nước ngoài, Anh, Thụy Sĩ và Vùng Vịnh.

Hôm qua, Thụy Sĩ cũng cho biết họ đã đóng băng 6,2 tỷ USD tài sản bị trừng phạt của Nga. Nước này ước tính các ngân hàng Thụy Sĩ đang nắm giữ khối tài sản của Nga lên tới 213 tỷ USD.

EU không nhất quán trong thực thi

Một quan chức cấp cao của EU cho biết khối này đã mất nhiều năm "đau đầu" để thực hiện các lệnh trừng phạt bởi việc thực thi phụ thuộc vào các quốc gia thành viên vốn thường thiếu các công cụ pháp lý, nhân sự và trong một số trường hợp là ý chí chính trị với các nhà đầu tư giàu có.

"Việc thực thi trong toàn EU có tiền lệ là không nhất quán. Những gì được đồng ý thực hiện ở cấp EU không nhất thiết được yêu cầu thực hiện ở cấp quốc gia", ông David Savage - chuyên gia về trừng phạt tại hãng luật Stewarts - cho biết.

Để giải quyết vấn đề này, trong tháng này, Ủy ban châu Âu (EC) đã thành lập một lực lượng đặc nhiệm "đóng băng và thu giữ" chuyên thi hành các biện pháp trừng phạt đối với các nhà tài phiệt.

Tuy nhiên, theo một quan chức cấp cao của EU, cho đến nay, lực lượng này vẫn chưa xác định được tài sản nào cần phải đóng băng ngay lập tức bởi nó có thể bị bán hoặc chuyển khỏi EU.

Người phát ngôn của EC cho biết các thành viên EU có nghĩa vụ báo cáo các biện pháp thực thi lệnh trừng phạt, nhưng từ chối cho biết liệu các biện pháp đó có được thực hiện hay không và cũng không đưa ra con số giá trị tài sản đã bị đóng băng cho đến nay.

Năm ngoái, EC đã đề xuất thành lập kho trao đổi thông tin trừng phạt vào cuối năm 2021 để tạo thuận lợi cho quá trình này. Hiện kho đó đang trong giai đoạn phát triển.

Tuy nhiên, ngay cả khi có ý chí chính trị để hành động thì cũng không dễ gì tìm thấy được tài sản của các nhà tài phiệt.

Sau 4 vòng trừng phạt, EU vẫn đang nỗ lực "trám" các lỗ hổng để cho phép nhắm mục tiêu vào các cá nhân giấu tiền thông qua bên thứ 3, quỹ tín thác hoặc giao dịch tiền ảo.

Đóng băng thì có thể nhưng tịch thu thì không

Ngay cả khi được áp dụng toàn bộ, các lệnh trừng phạt của EU thường không thể đi xa hơn việc đóng băng tài sản.

Ở hầu hết quốc gia, điều này có nghĩa là không thể bán các tài sản nhưng vẫn có thể được sử dụng. Về lý thuyết, nhà tài phiệt vẫn có thể sống ở biệt thự bị "đóng băng".

Bất chấp có lực lượng "đóng băng và thu giữ" của EC thì việc tịch thu hay nhà nước chiếm quyền kiểm soát một tài sản và thậm chí là thu lợi từ việc bán nó không phải là việc dễ dàng.

"Ở hầu hết quốc gia, điều này là không thể và cần có kết án hình sự mới được tịch thu tài sản", EC cho biết trong một tuyên bố với Reuters.

Ba Lan là một trong những nước ủng hộ các lệnh trừng phạt nhất, nhưng theo người phát ngôn chính phủ Piotr Muller, việc tịch thu tài sản đòi hỏi phải thay đổi hiến pháp.

Bộ Tài chính Pháp cũng cho biết, nước này đã đóng băng khoảng 850 triệu euro của các cá nhân trong "danh sách đen", bao gồm các tài sản và du thuyền. Tuy nhiên, các tài sản vật lý vẫn được các chủ sở hữu sử dụng.

Italy - quốc gia có một số quy định chặt chẽ nhất trong số các nước EU để thu hồi tài sản tội phạm - cũng đã ngừng thu giữ du thuyền và biệt thự của các cá nhân bị trừng phạt.