Dư thừa công suất, ngành sản xuất Trung Quốc bị ‘gậy ông đập lưng ông’, làn sóng phá sản lan rộng

Trung Quốc đang phải đối mặt với tình trạng dư thừa công suất nghiêm trọng, đặc biệt ở 3 lĩnh vực là xe điện, công nghệ năng lượng mặt trời và bán dẫn. Kết quả là, hàng loạt nhà sản xuất công nghiệp không đủ sức cạnh tranh bị thua lỗ và phá sản.

Các quốc gia lo ngại doanh nghiệp nội sẽ bị các đối thủ Trung Quốc đè bẹp với làn sóng hàng giá rẻ. Nhưng các nhà sản xuất Trung Quốc hiện cũng đang phải đối mặt với những vấn đề lớn của riêng họ.

Ngày 5/8, Hengchi – hãng sản xuất xe điện (EV) thuộc sở hữu của tập đoàn bất động sản đã phá sản Evergrande – nói với các nhà đầu tư rằng 2 công ty con của họ đã buộc phải phá sản. Ban đầu, Hengchi đặt mục tiêu bán 1 triệu chiếc EV mỗi năm đến năm 2025. Do cạnh tranh gay gắt, công ty chỉ bán được 1.389 chiếc vào năm ngoái.

Tình trạng dư thừa sản xuất công nghiệp không chỉ ở lĩnh vực EV. Theo Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc, khoảng 30% công ty thuộc ngành công nghiệp thua lỗ vào cuối tháng 6, vượt mức đỉnh được ghi nhận trong cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1998. Khảo sát với hơn 500.000 doanh nghiệp công nghiệp cho thấy số lượng đơn vị thua lỗ tăng vọt 44%.

Tỷ lệ công ty thuộc lĩnh vực công nghiệp tại Trung Quốc thua lỗ từ năm 1998 đến tháng 6/2024 (trừ giai đoạn 2005-2010 không có dữ liệu). Nguồn: The Economist tổng hợp.

Trong những năm gần đây, các gói vay lãi suất thấp và đầu tư trực tiếp của chính phủ Trung Quốc đổ vào lĩnh vực sản xuất đã mang lại các kết quả đáng chú ý.

Trung Quốc dẫn đầu thế giới về sản xuất xe điện và pin lithium. Nhưng kinh tế nước này đang giảm tốc và tiêu dùng sụt giảm. Doanh số bán ô tô trong nước đã giảm trong những tháng gần đây so với cùng kỳ năm trước. Theo dữ liệu công bố vào ngày 7/8, xuất khẩu trong tháng 7 cũng thấp hơn kỳ vọng. Trong khi đó, chính quyền các địa phương cũng khó lòng hỗ trợ các công ty đang gặp khó khăn bởi chính họ cũng đang lâm vào cảnh nợ nần chồng chất.

Tình cảnh khó khăn của các nhà sản xuất Trung Quốc được thể hiện rõ nhất qua 3 ngành công nghiệp, bao gồm xe điện, mô-đun năng lượng mặt trời và chất bán dẫn.

Xe điện

Ít nhất 8 nhà sản xuất ô tô lớn đã đóng cửa hoặc dừng sản xuất kể từ đầu năm 2023. Những gợn sóng có thể nhìn thấy trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Trong một tuyên bố vào đầu năm nay, Qingdao Hi-Tech Moulds, một nhà cung cấp phụ tùng ô tô lớn, cho biết việc hãng sản xuất ô tô HiPhi dừng sản xuất có thể khiến lợi nhuận của họ “bốc hơi” 60%.

SAIC Anji Logistics – công ty cung cấp dịch vụ hậu cần cho ngành ô tô – gần đây đã phá sản. Công ty cho biết công ty xe điện Airways, khách hàng chính của họ, đã không thể thực hiện nghĩa vụ thanh toán vì cũng đang gặp khó khăn.

Levdeo, một nhà sản xuất ô tô đã phá sản, cũng không thể thanh toán 4 tỷ nhân dân tệ (550 triệu USD) cho các nhà cung cấp, đại lý và ngân hàng. Theo một ước tính, khoảng 52.000 công ty liên quan đến xe điện đã đóng cửa tại Trung Quốc vào năm ngoái, tăng gần 90% so với năm trước.

Mô-đun năng lượng mặt trời

Ngành công nghiệp năng lượng mặt trời của Trung Quốc cũng đang vật lộn với tình trạng cung vượt cầu.

Năm nay, giá của hầu hết các thành phần của mô-đun năng lượng mặt trời đã giảm xuống dưới mức chi phí sản xuất trung bình. Nhiều công ty trong ngành đang thu hẹp quy mô sản xuất. Các công ty khác hủy bỏ kế hoạch nhảy vào thị trường.

Giá các thành phần mô-đun năng lượng mặt trời tại Trung Quốc từ tháng 4/2022 đến 4/2024. Nguồn: Hiệp hội Công nghiệp Kim loại màu Trung Quốc.

Haitai Solar, nhà sản xuất các thiết bị năng lượng mặt trời, dự kiến giá sản phẩm sẽ giảm hơn nữa. Các nhà sản xuất lớn nhất trong ngành có khả năng tồn tại nhờ dự trữ tiền mặt lớn. Alicia García Herrero từ ngân hàng đầu tư Natixis nhận định các nhà cung ứng quy mô nhỏ hơn phải chịu áp lực lớn nhất khi lợi nhuận biến mất.

Bán dẫn

Một cuộc thanh lọc cũng đang diễn ra trong ngành công nghiệp bán dẫn. Các chính quyền địa phương đã tập trung đầu tư vào các linh kiện chip cấp thấp trong nhằm giành thị phần.

Nhưng đầu tư ồ ạt đã dẫn đến tình trạng cung vượt cầu, khiến nhiều công ty sản xuất sụp đổ.

Theo công ty thu thập dữ liệu doanh nghiệp Qichacha, vào năm 2023, gần 11.000 công ty sản xuất trong chuỗi cung ứng chip đã phá sản, tức trung bình khoảng 30 công ty sụp đổ mỗi ngày.

Chỉ có kẻ mạnh mới sống sót

Chính quyền Trung Quốc cũng nhận thấy áp lực đè nặng lên các nhà sản xuất trong nước. Tham vọng của nước này là tạo ra những nhà vô địch công nghệ cao trong một số ngành công nghiệp để có thể thống trị thị trường toàn cầu và phá vỡ sự phụ thuộc vào sở hữu trí tuệ nước ngoài. Để thực hiện mục tiêu này, nhà nước tăng cường hỗ trợ thông qua các chính quyền địa phương. Tuy vậy, nhiều khoản hỗ trợ chi tiêu không hiệu quả, khiến nhiều nhà cung ứng nhỏ không có sức cạnh tranh.

Khoản nợ khổng lồ của chính quyền các địa phương khiến việc giải cứu các công ty công nghiệp khó khăn hơn bao giờ hết. Các địa phương hiện đang nợ khoảng 60 nghìn tỷ nhân dân tệ và nhiều nơi bị yêu cầu hạn chế chi tiêu.

Các khoản đầu tư thất bại chỉ khiến tình hình tài chính của địa phương trở nên tồi tệ hơn. Sự sụp đổ của Aikang – một công ty sản xuất công nghệ năng lượng mặt trời lớn ở tỉnh Chiết Giang, đã trở thành mối lo ngại bởi đây là một trong những khoản đầu tư lớn của chính quyền địa phương.

Nhà nước cũng bắt đầu khuyến khích sáp nhập. Nhưng điều đó sẽ không dễ dàng. Hầu hết các công ty trong các lĩnh vực có nguồn cung vượt cầu đang tìm cách cắt giảm công suất. Cosimo Ries của công ty tư vấn Trivium nhận định sẽ không có nhiều thương vụ mua lại trong ngành năng lượng mặt trời.

Các hãng EV lớn sẽ không mua lại các công ty yếu kém vì không muốn gánh thêm trách nhiệm đối với khách hàng lâu năm khi họ không còn nhận được các bản cập nhật phần mềm để duy trì hoạt động của ô tô.

Trong cuộc họp tháng 7, Bộ chính trị Trung Quốc cho biết thị trường phải thanh lọc những nhà sản xuất yếu kém và thúc đẩy những công ty sản xuất mạnh. Theo thời gian, vốn và nhân công sẽ được phân bổ nhiều hơn cho các doanh nghiệp năng suất nhất của Trung Quốc và giúp họ trở nên hùng mạnh hơn nữa.