Động lực nào giúp nền kinh tế Nga tiếp tục trụ vững?

Kể từ khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự ở Ukraine, Ngân hàng trung ương Nga (CBR) và Cơ quan thống kê Nga (Rosstat) đã ngừng công bố dữ liệu về mọi thứ, từ thương mại đến đầu tư, khiến nhiều người đặt câu hỏi về độ tin cậy của những con số vẫn đang xuất hiện.

Các ngân hàng đầu tư, không còn tư vấn cho khách hàng về các công ty Nga, đã ngừng các nỗ lực nghiên cứu về thị trường Nga. Các tổ chức đa phương cũng đã kéo các nhà kinh tế học ra khỏi Nga.Hiện các cuộc tranh luận dữ dội đã nổ ra về hoạt động của nền kinh tế Nga.

Một bài báo gần đây của năm nhà nghiên cứu tại Đại học Yale, đã thu hút được sự chú ý rộng rãi, cho rằng sự rút lui của các công ty phương Tây và các biện pháp trừng phạt đang “làm tê liệt” nền kinh tế Nga. Mọi sức mạnh kinh tế rõ ràng đều là một ảo ảnh. Tuy nhiên, như nhiều chuyên gia quan điểm tích cực hơn, ông Chris Weafer, một chuyên gia nghiên cứu nổi tiếng về Nga, đã viết trong một bài báo gần đây: “Nền kinh tế không sụp đổ. Sự thật nằm ở đâu?”

Sau khi xung đột Nga-Ukraine bùng nổ, nền kinh tế của nước này rơi vào trạng thái “rơi tự do”. Đồng ruble mất 25% giá trị so với đồng USD. Thị trường chứng khoán sụp đổ, buộc các cơ quan quản lý phải tạm ngừng giao dịch. Các công ty phương Tây đã rút khỏi Nga, hoặc cam kết làm như vậy, khi chính phủ của họ áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với Nga. Trong vòng một tháng, các nhà phân tích đã điều chỉnh giảm dự báo đối với GDP của Nga vào năm 2022 từ mức tăng trưởng 2,5% xuống mức giảm gần 10%. Một số dự báo thậm chí còn ảm đạm hơn, với GDP của Nga có thể giảm tới 15% trong năm nay, xóa sổ thành quả kinh tế trong 15 năm qua.

Cả hai bên của cuộc tranh luận đều đồng ý rằng, Nga đang bị tổn thương lớn. Việc tăng lãi suất ồ ạt vào mùa Xuân vừa qua, được thiết kế để ổn định đồng ruble đang sụp đổ, cùng với sự rút lui của các doanh nghiệp nước ngoài, đã đẩy nước này vào suy thoái. Theo số liệu chính thức, trong quý II/2022, GDP của Nga đã giảm 4% so với cùng kỳ năm ngoái. Nhiều trong số 300 thành phố công nghiệp của Nga bị tổn thương bởi các lệnh trừng phạt đang ở trong tình trạng suy thoái toàn diện. Rất nhiều người, đặc biệt là tầng lớp trí thức đã bỏ trốn, tầng lớp giàu có cũng đang chuyển tài sản ra khỏi đất nước. Trong quý I/2022, theo dữ liệu mới nhất hiện có, vốn nước ngoài đã rút ra khỏi các khoản đầu tư trực tiếp là 15 tỷ USD, con số tồi tệ nhất được ghi nhận. Vào tháng 05/2022, lượng kiều hối của Nga đến Gruzia tính theo đồng USD cao hơn đáng kinh ngạc gấp 10 lần so với năm trước.

Tuy nhiên, phân tích của tờ The Economist về dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau cho thấy, nền kinh tế Nga đang hoạt động tốt hơn so với những dự báo lạc quan nhất được dự đoán, vì doanh số bán dầu khí đã thúc đẩy thặng dư tài khoản vãng lai kỷ lục. Theo “Chỉ báo hoạt động hiện tại” do ngân hàng Goldman Sachs công bố, một thước đo thời gian thực về tăng trưởng kinh tế, chỉ báo của Nga đã giảm đáng kể trong tháng Ba và tháng Tư sau khi tiến hành chiến dịch quân sự ở Ukraine, quy mô sụt giảm tương đương với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2009 hay thậm chí là khủng hoảng Ukraine năm 2014. Tuy nhiên, trong những tháng tiếp theo, chỉ số này đã phục hồi.

Các thước đo khác cũng kể một câu chuyện tương tự về một cuộc suy thoái, nhưng không phải là một cuộc suy thoái sâu sắc, ít nhất là theo các tiêu chuẩn của Nga. Vào tháng Sáu, sản lượng công nghiệp đã giảm 1,8% so với một năm trước đó, dựa trên nghiên cứu của ngân hàng JPMorgan Chase. Theo một chỉ số về tăng trưởng khu vực dịch vụ, được tổng hợp bằng khảo sát các nhà quản lý, cho thấy mức độ ảnh hưởng lần này nhỏ hơn so với các cuộc khủng hoảng trước đó. Mức tiêu thụ điện dường như đang tăng trở lại sau khi giảm ban đầu. Số lượng hàng hóa vận chuyển bằng đường sắt, một đại diện cho nhu cầu hàng hóa, đang tăng lên.

Trong khi đó, lạm phát đang giảm bớt. Từ đầu năm 2022 đến cuối tháng 5/2022, giá tiêu dùng đã tăng khoảng 10%. Đồng ruble giảm giá khiến hàng nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn, sự rút lui của các công ty phương Tây đã cắt giảm nguồn cung. Nhưng giá cả hiện đang giảm, theo Rosstat. Theo một nguồn độc lập, được công bố bởi công ty tư vấn State Street Global Markets và công ty dữ liệu PriceStats, lấy từ giá trực tuyến, cho thấy các xu hướng tương tự.

Đồng ruble mạnh hơn đã cắt giảm chi phí nhập khẩu. Và kỳ vọng lạm phát của người Nga đã giảm. Một tập hợp dữ liệu từ các công ty tư vấn Cleveland Federal Reserve, Morning Consult và Raphael Schoenle của Đại học Brandeis cho thấy, lạm phát dự kiến trong năm tới giảm từ 17,6% xuống 11%. Với lượng khí đốt dồi dào, Nga cũng khó có khả năng chứng kiến lạm phát gia tăng theo kiểu châu Âu do giá năng lượng cao hơn.

Giá giảm không phải là điều duy nhất có lợi cho các hộ gia đình tại Nga. Tỷ lệ thất nghiệp, ở mức thấp nhất mọi thời đại là 3,9% vào tháng Sáu, là không chính xác. Nhưng không có nhiều bằng chứng về một khủng hoảng việc làm. Dữ liệu từ HeadHunter, một trang web việc làm của Nga, cho thấy tỷ lệ người tìm việc trong toàn bộ nền kinh tế đã tăng từ 3,8% trong tháng 1/2022 lên 5,9% trong tháng 5/2022 - khiến việc tìm việc khó hơn trước - và sau đó con số này đã giảm xuống một chút. Dữ liệu từ Sberbank, ngân hàng cho vay lớn nhất của Nga, cho thấy mức lương thực tế trung bình đã tăng mạnh kể từ mùa Xuân.

Do thị trường lao động đang tích cực, mọi người có thể tiếp tục chi tiêu. Dữ liệu của Sberbank cho thấy rằng trong tháng Bảy, chi tiêu thực tế của người tiêu dùng Nga không thay đổi nhiều so với đầu năm. Nhập khẩu giảm mạnh vào mùa Xuân, một phần do nhiều công ty phương Tây ngừng cung cấp. Tuy nhiên, sự sụt giảm không nghiêm trọng theo tiêu chuẩn của các cuộc suy thoái gần đây và nhập khẩu hiện đang phục hồi nhanh chóng.

Ba yếu tố giải thích tại sao Nga tiếp tục “đánh bại” các dự báo. Đầu tiên là chính sách. Ngân hàng CBR với những quản lý có trình độ cao, đã có hành động nhanh chóng để ngăn chặn sự sụp đổ kinh tế. Việc tăng gấp đôi lãi suất vào tháng 2/2022, kết hợp với việc kiểm soát vốn, đã đẩy giá đồng ruble lên và giúp giảm lạm phát.

Điều thứ hai liên quan đến lịch sử kinh tế gần đây. Theo Washington Post, Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu có thể ám chỉ điều gì đó vào tháng Hai khi nói với Chính phủ Anh rằng người Nga “có sức chịu đựng hơn bất kỳ ai”. Đây là cuộc khủng hoảng kinh tế thứ năm mà Nga phải đối mặt trong 25 năm, sau các năm 1998, 2008, 2014 và 2020. Bất kỳ ai trên 40 tuổi đều có ký ức về cuộc khủng hoảng kinh tế bất thường do Liên Xô sụp đổ. Mọi người đã học cách thích nghi, thay vì hoảng loạn.

Các bộ phận của nền kinh tế Nga từ lâu đã khá tách biệt với phương Tây. Điều đó đi kèm với cái giá là tăng trưởng thấp hơn, nhưng đã làm cho sự gia tăng cô lập gần đây của Phương Tây bớt “đau đớn” hơn. Trước cuộc xung đột, chỉ có khoảng 0,3% người Nga có việc làm làm việc cho một công ty của Mỹ, so với hơn 2% ở các nước tiên tiến. Nước này yêu cầu tương đối ít nguồn cung cấp nguyên liệu thô từ nước ngoài. Vì vậy, sự cô lập thêm không có nhiều tác động đến các số liệu cho đến nay.

Yếu tố thứ ba liên quan đến dầu mỏ và khí đốt. Theo một báo cáo gần đây của Cơ quan Năng lượng Quốc tế, các biện pháp trừng phạt đã có tác động hạn chế đến sản lượng dầu mỏ của Nga. Kể từ cuộc xung đột Nga-Ukraine, Nga đã bán số nhiên liệu hóa thạch trị giá 85 tỷ USD cho Liên minh châu Âu (EU). Cách thức mà Nga chi tiêu số ngoại tệ tích lũy được là một điều gì đó bí ẩn, do các biện pháp trừng phạt đối với Chính phủ Nga. Tuy nhiên, doanh thu từ dầu khí đang giúp Nga tiếp tục mua hàng nhập khẩu, chưa kể đến việc trả lương cho binh lính và mua vũ khí.

Cho đến khi Tổng thống Vladimir Putin rời nhiệm sở, các nhà đầu tư phương Tây có thể sẽ không muốn trở lại Nga. Các biện pháp trừng phạt sẽ vẫn còn. Ngân hàng CBR thừa nhận rằng, mặc dù Nga không phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu nước ngoài, nhưng nước này lại rất cần máy móc của nước ngoài. Theo thời gian, các lệnh trừng phạt sẽ khiến Nga sản xuất hàng hóa có chất lượng kém hơn với chi phí cao hơn.