Đối đầu Mỹ-Saudi Arabia: Bước ngoặt trên thị trường dầu mỏ thế giới

Thị trường dầu mỏ thế giới không còn phục vụ quyền lợi của phương Tây, đứng đầu là Mỹ. Ngày 5/10 sau cuộc họp tại Vienna, Áo, Tổ chức các Nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC) và các nước ngoài OPEC (OPEC+) thông báo "mỗi ngày giảm 2 triệu thùng dầu cung cấp cho thế giới".

Báo chí quốc tế nói đến "một vố đau" đối với Washington khi mà Riyadh, thành viên quan trọng nhất trong khối các nước xuất khẩu dầu mỏ "liên kết với Nga".

Quyết định của khối OPEC+, bao gồm 13 thành viên nhóm các nhà sản xuất dầu mỏ trên thế giới và 10 đối tác của OPEC mà quan trọng nhất là Nga liệu có "đổ thêm dầu vào lửa" đẩy giá "vàng đen" lên cao thêm nữa? Mất đi thêm 2 triệu thùng dầu một ngày là một mối đe dọa mới đối với tăng trưởng toàn cầu?

Tổng thống Mỹ Joe Biden đã không thể thuyết phục Saudi Arabia "mở van" dầu, giảm áp lực lạm phát tại Mỹ và cắt nguồn thu nhập của Nga? OPEC đang rời xa dần quỹ đạo của Mỹ, ủng hộ Nga hay đơn thuần chỉ muốn giữ giá dầu tối thiểu hơn 100 USD/thùng? Đây có là cơ hội để những quốc gia dầu mỏ bị Washington đưa vào danh sách đen, như Venezuela hay Iran "có giá" trở lại trong mắt Mỹ?

Năm tuần lễ trước bầu cử Quốc hội giữa nhiệm kỳ tại Mỹ, các nhà sản xuất và xuất khẩu dầu mỏ khóa chặt thêm van dầu. Kết thúc phiên họp tại Vienna, 23 nước trong khối OPEC+ thông báo cắt giảm 2 triệu thùng dầu mỗi ngày trên thị trường. Nhóm này cung cấp hơn 64% dầu mỏ cho thế giới. Trong phiên 6/10, giá dầu tăng mạnh, nhưng đã nhanh chóng ổn định và vẫn không vượt ngưỡng 100 USD/thùng.

Truyền thông quốc tế bình luận về một quyết định"mạnh tay" của khối OPEC+, bởi lẽ giảm 2 triệu thùng/ngày là mức cắt giảm "mạnh gấp đôi so với dự báo của giới trong ngành". Đây cũng là mức cắt giảm mạnh nhất từ năm 2020 khi mà thế giới hoạt động chậm lại dưới tác động của đại dịch COVID-19 và các công xưởng phải đóng cửa.

Một sự điều chỉnh trên thị trường

Dù vậy các chuyên gia về năng lượng và nhất là dầu mỏ đồng loạt cho rằng công luận đã hấp tấp chỉ chú trọng vào con số "2 triệu thùng dầu mỗi ngày" sẽ không còn hiện diện trên thị trường mà quên đi những điểm cốt lõi.

Trả lời đài RFI Chủ nhiệm khoa nghiên cứu về năng lượng Jean - Michel Gauthier, trường Cao đẳng Thương mại HEC của Pháp lưu ý thông báo vừa qua của OPEC+ trước hết là một sự "điều chỉnh" theo luật cung cầu. Thị trường sẽ "cân đối" nếu như tại cuộc họp ở thủ đô nước Áo vừa qua, các bên chỉ cắt giảm 1 triệu thùng/ngày. Đánh giá hiện tại là thị trường dầu mỏ đang dư thừa sản xuất. Mức cung cao hơn nhu cầu tiêu thụ khoảng 1 triệu thùng/ngày. Do đó, nếu khối OPEC+ cắt giảm 1 triệu thùng/ngày thì thị trường vẫn được cân bằng. Từ tháng 3/2022 đến nay giá dầu trên thế giới giảm hơn 30%. Đây là mức giảm mạnh nên bắt buộc các nhà xuất khẩu dầu mỏ phải có phản ứng để giữ giá dầu.

Francis Perrin, Giám đốc nghiên cứu Viện Quan hệ Quốc tế và Chiến lược Pháp (IRIS), chuyên gia về năng lượng hóa thạch, đi sâu hơn vào chi tiết khi cho rằng, thông báo "giảm 2 triệu thùng dầu xuất khẩu ra thế giới mỗi ngày, không có nghĩa là thế giới sẽ thiếu hụt 2 triệu thùng dầu" cho các hoạt động sản xuất, hay đi lại bởi về thực chất, các bên "cắt giảm trong khuôn khổ các giới hạn mà họ được phép xuất khẩu". Thực tế là từ cả năm nay, nguồn cung của các quốc gia này đều thấp hơn rất nhiều so với hạn ngạch tối đa mà họ có thể xuất khẩu.

Philippe Sébille – Lopez, công ty tư vấn Géopolia, tác giả cuốn "Địa chính trị về dầu mỏ", nêu lên một yếu tố khác cho thấy vì sao quyết định ngày 5/10 của OPEC+ chưa tạo nên một cơn sốt dầu mỏ trên thị trường. Cụ thể, việc cắt giảm đến 2 triệu thùng/ngày có nghĩa là các nhà sản xuất và xuất khẩu dầu mỏ cung cấp ít hơn so với hạn mức mà họ có quyền bán ra trên thị trường. Thực ra, không kể Venezuela, Iran và Libya thì 10 trong số 13 quốc gia thuộc khối OPEC giảm 1 triệu thùng/ngày và Saudi Arabia cắt giảm đến 500.000 thùng/ngày, tức là một nửa trong số đó. 1 triệu thùng/ngày còn lại do nhóm 10 nước đối tác với OPEC nhưng thực ra chủ yếu là Nga. Nói cách khác từ tháng 11 tới, mỗi ngày, lượng dầu của Nga bán ra thế giới sẽ giảm khoảng 500.000 thùng. Điểm quan trọng ở đây là từ khi OPEC+ thông báo cắt giảm sản lượng, giá dầu vẫn ổn định. Nhưng từ ngày 20/10, cần theo dõi xem giá dầu có tăng vọt lên hay không, bởi đây là thời điểm thị trường sẽ niêm yết giá dầu cho giai đoạn từ tháng 1/2023 trở đi.

Thêm một điểm quan trọng khác, là trong số 13 thành viên OPEC, Iran, Venezuela và Libya vì những lý do khác nhau chỉ cung cấp ở mức thấp hơn nhiều so với hạn ngạch mà họ được quyền sản xuất và xuất khẩu. Dầu mỏ Iran bị quốc tế phong tỏa. Tại Caracas, khủng hoảng chính trị kéo dài khiến Venezuela cho đến gần đây vẫn bị chính quyền Mỹ "ghẻ lạnh". Xung đột tại Libya làm tê liệt ngành công nghiệp dầu mỏ từ năm 2011 tới nay.

Về phía 10 thành viên đối tác của OPEC, quan trọng nhất là Nga nhưng do lệnh trừng phạt quốc tế áp dụng từ tháng 3/2022, cỗ máy sản xuất của Nga "đụng trần". Các tập đoàn dầu khí quốc gia thiếu vốn đầu tư nước ngoài. Theo cơ quan tư vấn về năng lượng Energy Intelligence của Mỹ, dù có muốn, các tập đoàn của Nga cũng không có phương tiện để sản xuất nhiều hơn. Trong tháng 1-9/2022, Nga không thể sản xuất đúng theo hạn ngạch.

Nói cách khác, thông báo cắt giảm 2 triệu thùng dầu xuất khẩu cho thế giới mỗi ngày trước hết là một sự điều chỉnh về "kỹ thuật" cần thiết. Ngoài ba nhà xuất khẩu lớn nhất của OPEC là Saudi Arabia, Các Tiểu Vương quốc Arập Thống nhất (UAE) và Kuwait thì với 20 thành viên trong OPEC+ cắt giảm sản xuất là điều hiển nhiên, nếu không muốn nói là bắt buộc.

Mục đích giữ giá dầu để bảo đảm nguồn thu nhập

Dù vậy OPEC+ tuần qua đã đưa ra một quyết định mạnh tay với mục tiêu chính là vực dậy giá dầu từ giữa tháng 9/2022 dao động ở khoảng 80-85 USD/thùng cho dù thị trường năng lượng thế giới đang rất căng thẳng vì xung đột ở Ukraine. Nhà phân tích Craig Erlam thuộc công ty môi giới chứng khoán Oanda, trụ sở tại New York, dự báo trong một vài tuần lễ nữa, giá dầu sẽ vượt ngưỡng 100 USD/thùng. Đó là mục đích mà các thành viên OPEC+ nhắm tới.

Karen Young, nhà nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Chính sách năng lượng toàn cầu thuộc Đại học Columbia (Mỹ), giải thích thêm "các quốc gia trong vùng Vịnh muốn giá dầu ổn định, qua đó bảo đảm một nguồn thu nhập cho ngân sách quốc gia". Từ tháng 1-9/2022, OPEC thu 900 tỷ USD nhờ giá dầu tăng lên. Hơn nữa Ngân hàng Thế giới (WB) dự báo tăng trưởng của khu vực này giảm mạnh vào năm tới, đang từ 6,4% (năm nay) rơi xuống còn 3,7% vào năm 2023.

Vẫn theo báo cáo của WB, Oman, Saudi Arabia hay UAE coi đây là cơ hội để lấp đầy ngân sách sau hai giai đoạn khó khăn liên tiếp là thời kỳ dầu mỏ trượt giá hồi năm 2014-2016 và sau đó là suốt năm 2020 và một phần của năm 2021 khi mà các nền công nghiệp lớn trên thế giới, từ Mỹ đến Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Trung Quốc "đóng cửa" vì COVID-19. Tháng 8/2022 một báo cáo của Bộ Năng lượng Mỹ chỉ ra rằng, nhờ giá dầu tăng cao trong năm nay, 13 thành viên OPEC sẽ thu vào thêm khoảng 1.000 tỷ USD và trung bình, giá dầu trên thế giới năm 2022 cao hơn đến 40% so với năm 2021.

Saudi Arabia, từ đồng minh của Mỹ quay sang ủng hộ Nga?

Quyết định của nhóm OPEC+ vừa qua khiến Chính quyền của ông Biden "thất vọng". Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen nói đến một thái độ "bất cẩn" và không phù hợp với hoàn cảnh kinh tế của thế giới hiện nay. Về phía Nhà Trắng, phát ngôn viên của Tổng thống Joe Biden, bà Karine Jean-Pierre, ngay từ tuần trước đã mạnh mẽ cáo buộc Saudi Arabia "liên kết với Nga".

Chuyên gia về dầu mỏ thuộc công ty tư vấn Géopolia, ông Philippe Sébille – Lopez, nhìn nhận quyết định tại hội nghị Vienna vừa qua gây căng thẳng trong quan hệ giữa Saudi Arabia và một đồng minh lâu đời là Mỹ nhưng đừng quên rằng, Riyadh đặt quyền lợi kinh tế quốc gia lên trên hết. Ông lý giải: "Giá USD hiện nay đang tăng mạnh, trong trường hợp của Saudi Arabia chẳng hạn, hơn 70% kim ngạch nhập khẩu của nước này được tính bằng USD. Đây là một thách thức lớn về mặt tài chính đối với Riyadh. Do đó Saudi Arabia cần phải giữ giá dầu ở mức cao để bảo đảm thu vào được nhiều ngoại tệ, giữ ngân sách tương đối cân bằng. Riyadh không mở van dầu để tránh "vàng đen" mất giá. Bên cạnh đó còn có tính toán chính trị. Rõ ràng là cả Riyadh lẫn Moska cùng giảm mức cung cấp dầu cho thế giới, mỗi bên tự cắt giảm khoảng 500.000 thùng dầu/ngày và điều đó có lợi cho phía Nga. Nhưng đó chỉ là tác động phụ và có thể là ngoài ý muốn của Saudi Arabia. Riyadh làm trái ý Mỹ, trước hết là vì lợi ích của chính mình, chứ không phải vì nước Nga và đằng sau quyết định đó thì vương quốc dầu mỏ này còn có nhiều ý định, đó là điều hiển nhiên".

Nhà nghiên cứu Jim Krane từ Đại học Houston (Mỹ) nói rõ hơn: "Riyadh không liên kết với Nga nhưng không muốn để mất một đối tác quan trọng trên thị trường dầu mỏ là Nga".

Không ủng hộ Nga nhưng xung đột tại châu Âu đã đẩy giá dầu lên cao. Nhờ đó Oman đã giảm bớt một phần lớn nợ nần, Saudi Arabia tích lũy được nhiều dự trữ ngoại tệ. UAE dư dả để đầu tư vào những "lĩnh vực mang tính chiến lược" ở hải ngoại và cả trong nước. Trong điều kiện đó, giới trong ngành kết luận trong ngắn hạn, không có lý do gì để OPEC hay OPEC+ mở van dầu làm hạ nhiệt tình hình cho đến khi mà cơn sốt năng lượng đe dọa đến tăng trưởng và ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của chính các nhà sản xuất này.

Nếu Tổng thống Mỹ Joe Biden coi quyết định giảm 2 triệu thùng dầu xuất khẩu mỗi ngày cho thế giới là một sai lầm thì chuyên gia Pháp, Francis Perrin, Viện IRIS đánh giá đây là một hành động có "cơ sở": OPEC và OPEC+ đang nhận thấy kinh tế thế giới bị chững lại, tăng trưởng của Trung Quốc sụt giảm mạnh, nhu cầu tiêu thụ dầu mỏ sẽ giảm đi từ nay đến cuối năm 2023 cho nên khối này đã "lo xa" điều chỉnh từng bước để giữ thế cân bằng giữa cung và cầu trong từ 1-2 năm tới.

Có điều hội nghị ở Vienna hồi tuần trước không đưa ra một quyết định như Nhà Trắng mong đợi. Chính quyền của ông Biden lo rằng giá xăng dầu tăng cao bất lợi cho đảng Dân chủ trước cuộc bầu cử Quốc hội giữa nhiệm kỳ. Kho dự trữ dầu mỏ chiến lược của Mỹ chưa bao giờ ở mức thấp như hiện nay sau khi chính quyền đã nhiều lần phải sử dụng để làm hạ nhiệt trên thị trường xăng dầu nội địa.

Đương nhiên việc giữ giá dầu mỏ cho các nhà sản xuất và xuất khẩu có lợi cho nước Nga và đây cũng là một tín hiệu mạnh Riyadh gửi đến Washington. Nhất là tháng Bảy vừa qua Tổng thống Biden đã sang tận Vương quốc dầu mỏ này, niềm nở với Thái tử Mohammed bin Salman với hy vọng Riyadh giúp giải tỏa áp lực lạm phát ở Mỹ. Tháng 9/2022 Tổng thống Mỹ đã điều ba đặc sứ sang Trung Đông để điều đình với Riyadh về dầu mỏ, nhưng cả ba đều thất bại.

Là thành viên quan trọng nhất trong khối OPEC, Saudi Arabia không còn để Mỹ tùy nghi sử dụng các kho dầu mỏ của mình. Về phía Mỹ đầu óc thực tiễn của chính giới Mỹ bắt buộc Washington thay đổi quan điểm về một số quốc gia dầu mỏ khác trên thế giới, mà gần với Mỹ nhất về địa lý là Venezuela.