Định vị lại kinh tế Việt Nam: Vượt qua thách thức từ đại dịch Covid-19, bắt nhịp với các xu thế của thế giới

Định vị lại kinh tế Việt Nam không chỉ là vượt qua những thách thức từ đại dịch Covid-19 mà còn cần bắt nhịp với các xu thế của thế giới.

Sóng gió bao trùm

Tại hội thảo công bố “Báo cáo thường niên Kinh tế Việt Nam 2021” mới đây, các chuyên gia Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội nhận định, đại dịch Covid-19 đã gây ra một cuộc suy thoái toàn cầu nghiêm trọng, chỉ sau hai cuộc Thế chiến và Đại suy thoái năm 1930.

Nhiều quốc gia bước vào cuộc khủng hoảng trong tình trạng tài khóa bấp bênh và ít có khả năng đưa ra các phản ứng chính sách mạnh liên quan đến chăm sóc sức khỏe hoặc hỗ trợ sinh kế. Tương lai kinh tế thế giới khó dự đoán, phải phụ thuộc vào yếu tố khác như mức độ tiêm vaccine Covid-19; các phản ứng chính sách; diễn biến của các điều kiện tài chính; thị trường hàng hóa...

Trong năm 2020, tăng trưởng kinh tế toàn cầu giảm tốc, thương mại và đầu tư toàn cầu suy giảm; việc làm, thu nhập của người lao động giảm mạnh; thị trường hàng hóa gặp cú sốc lớn và xuất hiện những lỗ hổng trên thị trường tài chính.

Đại dịch cũng khiến sản xuất bị gián đoạn và tạo ra xu hướng tái định hình chuỗi giá trị toàn cầu. Việc các chính phủ và hệ thống ngân hàng trung ương đưa ra các gói cứu trợ và kích thích kinh tế chưa từng có tiền lệ khiến làn sóng nợ ngày càng trở nên rõ nét.

Bên cạnh đó, thế giới đang phải đối mặt với biến đổi khí hậu toàn cầu. Cạnh tranh chiến lược và sự điều chỉnh chính sách của các nước lớn để duy trì, củng cố vị thế của mình trên trường quốc tế và nỗ lực ứng phó với các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu và dịch bệnh... cũng là những thách thức của kinh tế thế giới.

Thách thức và cơ hội của Việt Nam

Giống như các nền kinh tế khác trên thế giới, Việt Nam cũng bị ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch Covid-19 mặc dù tăng trưởng kinh tế của Việt Nam năm 2020 đạt dương (2,9%) và được nhiều tổ chức quốc tế dự đoán là một trong những nền kinh tế tăng trưởng cao trong khu vực Đông Nam Á vào năm 2021-2022. Tuy nhiên, làn sóng bùng phát dịch bệnh lần thứ tư kể từ đầu tháng 5/2021 sẽ tạo thêm rất nhiều thử thách với nền kinh tế.

Theo các chuyên gia, Covid-19 đang tạo ra những thách thức đối với sự phát triển của Việt Nam. Cụ thể: Đại dịch đã gây nên cú sốc lớn cả phía cung và cầu, làm sụt giảm trầm trọng sản lượng toàn cầu; kéo theo sự thu hẹp trong hoạt động thương mại và đầu tư quốc tế của Việt Nam.

Biến đổi khí hậu cũng gây ra những hiện tượng thời tiết bất thường, gây gián đoạn hoạt động sản xuất và thương mại quốc tế, đặc biệt trong những ngành mà Việt Nam có tiềm năng và xuất khẩu như nông nghiệp, thủy sản, lâm nghiệp...

Tiếp theo, quá trình số hóa và xanh hóa nền kinh tế tạo ra các thách thức trong quá trình điều chỉnh chiến lược, cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực.

Ngoài ra, việc thực hiện các Hiệp định Thương mại tự do (FTA) làm gia tăng nhập khẩu và sự hiện diện của doanh nghiệp nước ngoài, tạo ra sức ép cạnh tranh gay gắt đối với doanh nghiệp Việt Nam. Đồng thời, nếu thiếu các cơ chế sàng lọc, giám sát, Việt Nam có nguy cơ rơi vào bẫy gia công, lắp ráp, thu hút vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài (FDI) kém chất lượng.

Song, bối cảnh mới cũng mở ra cho Việt Nam một số cơ hội như: Gia tăng dấu ấn trong dòng thương mại, đầu tư và vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu; Đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số; Thách thức từ biến đổi khí hậu cùng các cam kết trong các FTA thế hệ mới là động lực thúc đẩy tăng trưởng xanh và phát triển bền vững tại Việt Nam.

Bắt nhịp với xu thế lớn

Chuyên gia kinh tế TS. Võ Trí Thành cho rằng, kinh tế Việt Nam cần lưu ý bốn điểm.

Thứ nhất, kinh tế thế giới còn khá là bất ổn, khó lường. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) mới đây cũng đã điều chỉnh lại dự báo với một số nước, trong đó có khu vực Đông Á do tình hình diễn biến dịch. Mặc dù phần lớn là xu thế hồi phục nhưng những khó khăn vẫn còn rất lớn.

TS. Võ Trí Thành cho rằng, kinh tế Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào khả năng khống chế dịch, cách chống dịch, triển khai đầu tư công và các gói hỗ trợ. Trong bối cảnh này, việc tận dụng các FTA là rất quan trọng. Đơn cử như sáu tháng đầu năm 2020, xuất khẩu sang Liên minh châu Âu (EU) ở con số âm nhưng nhờ FTA Việt Nam - EU (EVFTA) mà sáu tháng cuối năm 2020 và cả những tháng đầu năm 2021, tăng trưởng xuất khẩu sang EU tương đối lạc quan.

Thứ hai, kinh tế thế giới có những vấn đề lớn và Việt Nam phải nhìn về phía trước và phải gắn với các xu thế lớn của toàn cầu. TS. Võ Trí Thành cho hay: “Không nên lẫn giữa những xu thế lớn với những cú sốc làm thay đổi các xu thế. Ví dụ câu chuyện Covid-19 là một cú sốc. Định vị Việt Nam không chỉ đơn thuần là năng lực cạnh tranh mà cần phải gắn với các vấn đề mang nội hàm, ý nghĩa của xu thế lớn như vấn đề địa chính trị, chính sách của các nguyên thủ ở mỗi thời, vấn đề công nghệ, lối sống, đô thị hóa...”

Thứ ba, liên quan tới cách tiếp cận năng lực cạnh tranh và vai trò của Việt Nam trong chuỗi giá trị. Theo chuyên gia kinh tế Võ Trí Thành, cần chú ý tới cơ sở khoa học và tính đúng đắn cũng như hạn chế của các bộ chỉ số mà Việt Nam tiếp cận để có cách ứng xử phù hợp, hiệu quả.

Thứ tư, về chuỗi giá trị, TS. Võ Trí Thành phân tích, nói tới chuỗi giá trị của dệt may, da giày, thực phẩm thì do người mua chi phối; còn chuỗi giá trị công nghệ, điện tử… là do những sản xuất chi phối. Bởi vậy, cần phải “để mắt” vào những “ông lớn” - người sẽ dẫn dắt từng chuỗi giá trị, xem họ là ai, làm thế nào để học hỏi họ và vươn lên.

Ngoài ra, TS. Võ Trí Thành khẳng định: “Trong bối cảnh toàn cầu hiện nay, khi ‘cuộc chiến’ giữa các nước lớn gia tăng, ảnh hưởng của Covid-19 còn đặt ra vấn đề về sự tin cậy với đối tác, các mặt hàng chiến lược, y tế, thiết yếu và công nghệ cốt lõi. Vì vậy, định vị lại kinh tế Việt Nam ở thời điểm này không chỉ là vượt qua những thách thức từ đại dịch, mà còn cần bắt nhịp với các xu thế lớn của thế giới”.