De-peg - bóng ma ám ảnh thị trường tiền số

Hàng tỷ USD có thể bốc hơi trong thời gian ngắn khỏi thị trường tiền số bởi hiện tượng biến động mạnh trong thuật toán cân bằng.

Cụm từ "de-peg" xuất hiện ngày càng nhiều trong giới tiền số và là một trong những yếu tố lớn khiến thị trường lao dốc không phanh. Điều này không chỉ khiến các nhà đầu tư nhỏ lẻ bị ảnh hưởng, ngay cả những tổ chức lớn nắm giữ hàng tỷ USD cũng hứng chịu thiệt hại và đối mặt nguy cơ phá sản.

Trong ngành tiền số, "de-peg" là thuật ngữ nói về việc một token không còn giữ được tỷ giá đã thiết lập cố định trước đó trên một loại tiền tệ. Tính đến giữa năm 2022, có khoảng 5 vụ de-peg diễn ra và ảnh hưởng không nhỏ tới thị trường chung.

Tình trạng này gây chú ý hồi tháng 4, khi thuật toán cân bằng giữa Terra (Luna) và UST biến động mạnh khiến cả hai loại tiền số mất gần hết giá trị, bất chấp những nỗ lực kiềm chế.

Luna là token quản trị dự án của blockchain Terra, đóng vai trò quan trọng đối với UST và các stablecoin thuộc mạng này. Về nguyên tắc, UST là nguyên liệu tạo ra Luna và ngược lại, Luna cũng cần thiết để đúc UST. Tương quan giữa nguồn cung Luna/UST sẽ duy trì tỷ giá UST luôn xấp xỉ với USD.

Khi giá UST thấp, người chơi sẽ mua và đổi thành Luna để kiếm lời. Ngược lại, khi giá UST cao, người chơi có thể đổi số Luna tương đương một USD thành một UST để ăn chênh lệch. Luna có mối liên hệ mật thiết với UST. Token này có tổng cung một tỷ coin. Nếu mạng lưới vượt quá một tỷ, mạng Terra sẽ đốt Luna cho đến khi nguồn cung trở lại mức cân bằng.

Chất xúc tác dẫn đến đà lao dốc là hàng loạt đợt rút tiền lớn khỏi Anchor Protocol, một dạng ngân hàng tiền số được Terraform thành lập. Những nền tảng như vậy được các nhà đầu tư sử dụng để thu lời bằng cách cho vay. Tính đến đầu tháng 5, giới đầu tư đã đổ lượng tiền Luna tương đương hơn 14 tỷ USD vào Anchor. Phần lớn nguồn cung stablecoin cũng nằm trên nền tảng này.

Lượng giao dịch lớn trên Anchor khiến thuật toán cân bằng giữa UST và Luna biến động mạnh, gây tình trạng de-peg đối với UST. Khi UST bị de-peg, người chơi vẫn chuyển đổi UST về Luna theo đúng thuật toán cân bằng để giảm nguồn cung. Dù vậy, lượng chuyển UST tăng đột biến kéo theo đồng Luna bị hạ giá mạnh. Kết quả là UST không còn duy trì mức một USD/đồng còn Luna cũng bị sập giá.

Sự bất ổn tạo ra phản ứng xoay vòng, khiến ngày càng nhiều nhà đầu tư rút UST khỏi Anchor để bán. Lượng UST lưu trữ tại Anchor giảm mạnh xuống chỉ còn khoảng 1,6 tỷ USD tính đến ngày 13/5, khi giá trị của nó lao dốc từ mức cố định một USD xuống chỉ còn 0,03 USD. Trong khi đó, giá của Luna cũng rơi thẳng đứng từ mức 77 USD về 0,1 USD.

Sàn giao dịch lớn nhất thế giới Binance cũng không tránh khỏi ảnh hưởng từ sự kiện sụp đổ Terra. Số tiền đầu tư và lợi nhuận lên tới 1,6 tỷ USD của Binance chỉ còn 2.000 USD sau sự kiện này.

"Rất nhiều người rút tiền của họ trong vài tháng qua vì nhận ra mô hình này không bền vững. Hiệu ứng tiêu cực lan rộng bao trùm tâm lý nhà đầu tư. Đây sẽ là sự kết thúc của hầu hết các thuật toán stablecoin", người đồng sáng lập Tether (USDT) Reeve Collins nhận định.

Một vụ de-peg cũng diễn ra với quy mô tương tự vào đầu tháng 6, liên quan đến tiền số Ether (ETH) và ánh xạ stETH được công ty Lido Finance phát hành. Nền tảng này cho phép người dùng gửi tiết kiệm bằng ETH, nhưng được chuyển thành stETH. Về cơ bản, hai token này có giá ngang nhau và được tham chiếu (peg) với nhau.

Cặp stETH/ETH de-peg ngày 13/6, trong đó stETH chỉ có thể đổi được 0,95-0,96 ETH, tương đương chênh lệch lên tới 2%-5% so với mức peg của ETH. Nguyên nhân bắt nguồn từ việc quá trình nâng cấp ETH 2.0 diễn ra không đúng kế hoạch và có thể tiếp tục bị trì hoãn, dẫn đến tâm lý lo lắng của nhà đầu tư trong bối cảnh thị trường liên tục đối mặt các diễn biến xấu.

Theo dữ liệu của CoinMarketCap, ETH giảm hơn 12% trong 24 giờ sau đó, xuống mức 1.140 USD mỗi đồng, thấp nhất trong hơn một năm qua. Các quỹ lớn, điển hình là Alameda Research, bắt đầu chuyển đổi lượng lớn stETH sang ETH để phòng ngừa rủi ro, khiến stETH tiếp tục mất giá.

Động thái này kéo theo tâm lý bất ổn tới các quỹ đầu tư khác khi họ đều nắm lượng lớn stETH. Celsius Network, một trong những nền tảng vay và cho vay crypto lớn nhất thế giới, gây chấn động hôm 13/6 khi thông báo không chấp nhận các yêu cầu chuyển hoặc rút tiền trong một khoảng thời gian không xác định.

De-peg khiến 445.000 stETH mất giá trị ban đầu sau khi chuyển đổi sang ETH Celsius bắt đầu thế chấp stETH trên các nền tảng cho vay khác nhau để lấy thanh khoản duy trì dịch vụ của mình. Thị trường diễn biến ngày càng xấu khi Bitcoin (BTC) ngày càng sụt giá, khiến tài sản thế chấp của Celsius chạm ngưỡng thanh lý và đẩy nền tảng này vào nguy cơ phá sản.

Quỹ lớn với khối tài sản lên tới ba tỷ USD như 3 Arrow Capital cũng đứng trước nguy cơ vỡ nợ bởi vụ de-peg Luna-UST và ETH-stETH. Các khoản nợ của họ ngày càng chồng chất từ sau sự sụp đổ của Terra. Quỹ ngày càng cạn kiệt thanh khoản và phải bán hơn 56 nghìn stETH, tương đương 64 triệu USD, sang ETH khiến tình trạng de-peg càng trở nên trầm trọng.

Tâm lý hoảng loạn cùng với đó là hàng loạt các vụ bán tháo khiến thị trường cũng chịu ảnh hưởng của sự sụt giảm không hề ít.

De-peg là thảm hoạ và nỗi ám ảnh lớn nhất trên toàn bộ thị trường tính tới thời điểm hiện tại. Từ nhà đầu tư nhỏ lẻ cho tới các quỹ hàng đầu nắm hàng tỷ USD đều không tránh khỏi ảnh hưởng nặng nề của de-peg.

"Bài học lớn từ UST sẽ thúc đẩy nỗ lực điều chỉnh hệ thống tiền số, đặc biệt là stablecoin. Đây có thể là những khoản đầu tư mang lại lợi nhuận lớn, nhưng nguy cơ mất trắng cũng rất cao. Vì vậy, nhà đầu tư phải luôn đảm bảo rằng họ hiểu những gì đang làm", thượng nghị sĩ Mỹ Pat Toomey phát biểu.