Đầu tư và giao dịch chứng khoán: Cờ bạc hay Kho bạc?

Vì sao có quá nhiều nhà giao dịch thất bại trên thị trường? Theo Ed Seykota, “Hầu hết những con rùa con đều không sống được tới khi trưởng thành.

Trên thị trường tài chính cũng vậy, nhiều người được xướng tên nhưng chỉ một vài người được chọn. Xã hội vận hành bằng việc hấp dẫn số đông. Khi họ bị loại bỏ sẽ chỉ còn những tay chơi tốt ở lại, những người khác được giải phóng để làm công việc khác cho tới khi họ tìm thấy tiếng gọi của bản thân. Việc theo đuổi các ngành nghề khác cũng dựa trên chân lý tương tự, những người giỏi nhất ở mỗi ngành nghề đều sẽ trở nên giàu có”.

Theo thống kê, một nhà đầu tư mới cần khoảng 5-6 năm học hỏi (và thậm chí gặp phải thất bại vài lần) mới có thể trở nên thành thạo. Những sai lầm, thua lỗ, mất mát, thậm chí phải cắm cái nọ cái chai để làm lại trong giai đoạn học nghề là không hiếm. Cho nên quá trình này đòi hỏi có một sự kiên trì, một niềm đam mê và một khát khao cực kỳ lớn, không phải ai cũng qua được.

Ngành công nghiệp đầu tư là một ngành khó nhất trong số các ngành khó. Nếu không khó thì tại sao đa số thất bại? Nếu đa số không thất bại thì tại sao đa số coi nó là trò cờ bạc, đúng không nào? Nhưng nghịch lý ở chỗ ai cũng nghĩ mình có thể kiếm được tiền mà không cần bỏ công học hỏi, chẳng có mấy người dành ra nổi 1 giờ để xem xét về ba chữ cái mà mình định mua.

Không thiếu cuộc gọi sale của các bạn trẻ vào số điện thoại của tôi đã khẳng định rằng “Giao dịch/đầu tư chứng khoán/chứng khoán quốc tế dễ ăn lắm anh ạ, cứ mở tài khoản nộp tiền, em giao dịch cho, em bao lỗ”. Kinh nghiệm nhiều năm của tôi khẳng định những người tuyên bố “đầu tư dễ lắm” đều là người chẳng biết gì. Ra kèo bao lỗ thì càng nguy hiểm, vì có thể người đó đang trong trạng thái hưng phấn, mà như người ta nói “hưng phấn thì hứng phân”, vừa non vừa hưng phấn thì hậu quả ghê lắm. Chưa kể bọn “đào lửa” nhan nhản ra, nhất là với cái gọi là “chứng khoán quốc tế” (cái này không được nhà nước công nhận), cứ hứa hẹn kèo thơm đã, nộp tiền xong là rắc cho tý thóc kiểu gì cũng sập bẫy.

Người từng trải và thành công thực sự thì không bao giờ. Họ không cần bao lỗ mà vẫn có nhiều người muốn được gửi gắm. Hơn nữa nếu giao dịch thành công nhiều năm thì số vốn họ có sẽ nhiều nhờ lãi kép, không thể thiếu vốn đến mức phải đi telesale hứa hẹn hão huyền đến mức vô lý. Hơn hết, họ hiểu rằng yếu tố tâm lý trong đầu tư/giao dịch quan trọng ra sao, và vì họ không thiếu nguồn vốn, nên không cần thiết phải gánh thêm áp lực bao lỗ. Áp lực tâm lý ảnh hường rất nhiều đến hiệu quả đầu tư.

Vừa mới đây thôi, có người em họ hàng của tôi vì tin lời hứa bao lỗ và “dễ ăn lắm” của 1 cậu sale chứng khoán quốc tế mà giờ đang lâm cảnh nợ nần chồng chất. Chứng khoán trong nước đã khó, bày đặt ra sân chơi quốc tế, bày đặt chứng khoán quốc tế không bị thao túng như chứng khoán trong nước, bày đặt bao lỗ, trong khi đòn bẩy (margin) thì cao ngất gặp pha biến động mạnh cái là cháy luôn, cháy rồi lại hì hục gỡ, nhưng sai lầm thường đẻ ra sai lầm, đa phần càng gỡ càng cháy thêm, cháy sạch lại đổ tại thời tiết, rồi than khổ “em cũng cháy rồi anh ạ, còn gì đâu mà bao, hay anh nộp thêm gỡ tiếp”, thật là vớ va vớ vẩn.

Nhưng dù sao “tiên trách kỷ, hậu trách nhân”, cũng phải trách cậu em họ của tôi nhẹ dạ cả tin, vốn chỉ biết làm ăn lương thiện nên không biết phân biệt, tin theo lời hứa lãi 10-20% 1 tháng. Sự thật thì nếu có ai kiếm lãi chắc chắn 10-20% 1 tháng với rủi ro bằng không (được bao lỗ) thì các ngân hàng sẽ xếp hàng xin được tài trợ vốn với lãi suất chỉ 6-9% 1 năm, “làm gì đến lượt chú mày“. Vì vậy, nếu có người gạ góp tiền đầu tư với lời hứa bao lỗ, lãi 10-20% 1 tháng thì đừng ngại ngần cúp máy ngay lập tức, 1000% là phường lừa đảo đấy.

Không phải tự nhiên mà người ta hay đặt câu hỏi: “Dễ ăn thế sao không cắm nhà, sao không rủ anh em họ hàng xông vào mà đầu tư, sao lại tốt bụng làm giàu cho người dưng?”. Dĩ nhiên đây chỉ là “câu hỏi xoáy đáp xoay” cho ngựa mới, còn các nhà giao dịch lâu năm họ thừa hiểu rằng mục tiêu đầu tư là để làm giàu, để kiếm tiền mua thêm 1 2 3 4 5 6 7… căn nhà, chỉ có nhà đầu tư chưa làm giàu nhờ chứng khoán mới phải bán nhà để đầu tư thôi :)), hoặc là vừa mới phải nộp học phí (mất sạch vốn) để có được một bài học lớn, như trường hợp của kỷ lục gia Dan Zanger bị cháy tài khoản phải bán xe hơi lấy 11.000 đô để làm lại từ đầu.

Những nhà đầu tư/giao dịch lâu năm cũng đều hiểu rõ rằng anh em họ hàng không phải ai cũng có thể dành 5-7 năm học đầu tư để đạt đến trình độ như họ, chưa kể trong bằng ấy năm thì “đa số rùa con sẽ chết vì làm mồi cho loài khác”, như cách nói của Ed Seykota. Vì vậy, tôi luôn nhắc nhở a e bạn bè muốn theo được nghề chứng khoán phải đọc nhiều, học nhiều, phải thận trọng, chứ chứng khoán không dễ đâu. Có những cái học được (như phân tích cơ bản, phân tích kỹ thuật, phân tích thị trường…), nhưng có những cái phải trải qua mất mát đau đớn mới học được (như kỹ năng quản trị rủi ro, quản trị danh mục, làm chủ kỷ luật, phân tích và làm chủ cảm xúc…). Chính vì điều này nên tôi không bao giờ mời chào những ai chưa biết về chứng khoán mà chỉ nhận cố vấn cho những người đã đầu tư từ trước.

Con trai út của Warrent Buffet không theo nghề đầu tư của bố mình, mà dùng số tiền được thừa kế cho đam mê âm nhạc. Chắc hẳn mọi người đều ngạc nhiên, dễ ăn thế sao không theo nghề của bố? (cũng có thể vì bố giàu thế rồi, nên học làm gì nữa, để con cháu nó học cũng được :))). Sự thực là mỗi người sinh ra đều có Sứ Mệnh của riêng mình, thiên tài Newton sinh ra để làm một nhà khoa học vĩ đại chứ không phải để thành một nhà đầu tư, nên khi ông thử đầu tư chứng khoán đã bị thua sấp cả mặt, rồi “một đi không trở lại”. Bạn là một bác sỹ, một kỹ sư xây dựng, một tiến sỹ vật lý… bạn có thể rất giỏi trong lĩnh vực của bạn, nhưng thị trường chứng khoán không cần biết bạn là ai. Nếu bạn không dành thời gian nghiên cứu tìm hiểu, bạn sẽ thua lỗ, không sớm thì muộn. Tôi cũng từng là một nhà khoa học, từng phụ trách chính 1 dự án cấp nhà nước, nhưng chẳng có ý nghĩa gì hết, 3 năm học hỏi đầu tiên toàn thua với lỗ. Rất may nhờ có đam mê, dày công nghiên cứu, nên cuối cùng đã có được thắng lợi đều đặn qua các năm (kể từ 2016 tôi chưa có năm nào bị lỗ). Tôi khẳng định rằng nếu không có đam mê và không dành rất nhiều thời gian cho nghề đầu tư thì dù có bố là nhà đầu tư vĩ đại nhất thế giới thì cũng không “cha truyền con nối” được, dù có bộ óc vĩ đại như Newton cũng không tác dụng gì.

Nhưng quan trọng gì đâu, như nói ở trên: nghề nào cũng được miễn có đam mê đều thành công cả. Peter Buffett đã đạt giải Emmy trong lĩnh vực âm nhạc và happy với cuộc sống của mình. Còn Issac Newton thì khỏi nói, ai còn lạ gì nhà toán học vĩ đại nhất, nhà khoa học ảnh hưởng nhất mọi thời đại, hình ảnh điển hình trong cách mạng khoa học, thua chứng khoán thì có làm sao, thử tý cho biết thôi mà làm gì căng lôi tên ra bêu hoài vậy :))

Lại nhớ có lần một bạn trẻ, là admin của một Group chứng khoán, đã hùng hồn tuyên bố: “Chỉ cần vài đường kẻ vẽ phân tích kỹ thuật là kiếm được tiền, cần gì biết nhiều, cái chính là thực chiến chứ lý thuyết xuông như anh thì chỉ là mọt sách thôi chứ chưa chắc đã thực chiến” (vì tôi có “lỡ lời” phê phán một chút quan điểm của bạn này về giao dịch, bây giờ thì tôi chẳng bận tranh cãi làm gì, quan điểm nào nêu ra cũng ghi câu “quan điểm cá nhân, không muốn tranh cãi” :))). Sau đó 1 thời gian thì chính bạn này inbox bày tỏ muốn học hỏi thêm T về phân tích đầu tư… Tôi không trả lời mà chỉ cười thầm: “Biết ngay mà, đứa nào mà chẳng thế”.

Những tay chơi mới trên thị trường chứng khoán có thể thắng lớn trong 1 vài lần, nhưng khi mới tham gia đầu tư đã thắng lớn thì theo tôi lợi bất cập hại. Trong tác phẩm “Giao dịch với phong độ đỉnh cao – Trading in the Zone” của Mark Douglas, ông phát biểu rằng: “Điều khác biệt nhất giữa nhà giao dịch đỉnh cao so với những người khác là Các nhà giao dịch giỏi nhất là những người không biết sợ. Họ không sợ hãi bởi họ đã phát triển được những thái độ giúp họ có mức độ linh hoạt về tinh thần lớn nhất, nhờ đó họ vào và thoát khỏi giao dịch dựa trên những điều thị trường đang nói với họ về các khả năng dựa trên quan điểm của chính thị trường. Đồng thời, những nhà giao dịch giỏi nhất đã phát triển được thái độ ngăn họ trở nên liều lĩnh. Mọi nhà giao dịch khác, những người chưa đạt tới đẳng cấp chiến thắng đều đặn, đều có sự sợ hãi, ở một mức độ nào đó, theo cách này hay cách khác. Khi họ không sợ hãi mà đang hưng phấn và tự tin với những giao dịch chiến thắng liên tiếp, họ sẽ nảy sinh xu hướng trở nên liều lĩnh và sớm hay muộn sẽ tự tạo ra cho bản thân loại trải nghiệm khiến họ kể từ đó trở nên sợ hãi”. Quay lại với câu chuyện, khi mới đầu tư đã may mắn thắng lớn dễ đẩy nhà đầu tư vào trạng thái ảo tưởng về tài năng của mình, dường như mọi thứ họ chạm tay vào đều biến thành vàng, dường như mọi cái nhìn đều ngưỡng mộ họ, sự tự tin toát ra từ mọi lỗ chân lông. Sau đó sẽ là vay lãi ngày để all-in, huy động bạn bè bao lỗ để nhanh chóng kiếm được cả triệu đô la… và sớm muộn sẽ phải trải nghiệm cảm giác hãi hùng không bao giờ quên được. Nhảy lầu vì chứng khoán cũng từ chỗ này mà ra. Trong đầu tư chứng khoán, bạn ăn to 1 hay 2 lần khi chưa có nhiều kỹ năng là thường gặp, nhưng nên nhớ rằng điều đó chẳng chứng tỏ bạn giỏi. Một nhà đầu tư giỏi không phải là người thắng 100-200% trong 1 năm, sau đó năm kế tiếp lỗ 50%, năm kế tiếp hòa hoặc tiếp tục lỗ. Tôi đánh giá cao 1 nhà đầu tư duy trì thành tích lãi 30-50% một năm trong nhiều năm liên tiếp hơn là những cú ăn rùa của những tay chơi mới. Chỉ với mức lãi 30% được lặp lại liên tiếp, cùng với khả năng huy động vốn cực giỏi đã giúp W. Buffet trở thành người giàu nhất thế giới. Hãy suy ngẫm về điều này. Chỉ khi bạn đạt được cái ngưỡng gọi là: “Ngưỡng cửa giành được thắng lợi đều đặn” thì lúc đó bạn mới là một nhà đầu tư giỏi. Để đạt được cái ngưỡng này bắt buộc phải có 5-7 năm nghiên cứu chuyên sâu và trải nghiệm qua nhiều chu kỳ thị trường. Không có con đường tắt đâu.

Những gì bạn cần nghiên cứu học hỏi để có thể đầu tư thành công và lặp lại thành công liên tục năm này qua năm khác? Có rất nhiều, ví dụ học cách phân tích cơ bản và triển vọng doanh nghiệp, học cách đánh giá triển vọng ngành, học cách phân tích vùng mua an toàn rủi ro thấp, học cách nhận biết được cổ phiếu nào nên nắm giữ và cổ nào nên chốt lãi, học cách nhận biết thời điểm nào nên cắt lỗ phòng vệ rủi ro, học cách sử dụng một số công cụ tìm kiếm và sàng lọc cổ phiếu (như Amioker, Fireant…), học cách làm chủ cảm xúc không để mọi thứ ra ngoài tầm kiểm soát… Có những thứ học được qua sách vở, tài liệu, nhưng có những thứ chỉ có trải nghiệm thất bại mới có thể học được. Con đường học đầu tư chắc chắn là gian nan, nhất là trong những năm đầu.

Người xưa đúc kết chẳng sai: “Giàu 30 tuổi chớ mừng, nghèo 30 tuổi cũng đừng vội lo”, bởi vì may mắn kiếm được 1-2 vố lớn khi còn quá trẻ thì thường sẽ sớm đánh mất nó, thậm chí có thể lỗ ngược nếu hưng phấn huy động vốn kiểu bao lỗ, cuối cùng sinh ra chán nản suy sụp (tất nhiên là có nhiều ngoại lệ, nhiều bạn trẻ ngày nay rất giỏi). Còn vế sau, 30 tuổi vẫn nghèo thì cũng đừng lo quá, vì trong bất kể lĩnh vực nào, con người ta đều phải học hành rèn luyện rất nhiều năm mới có thể làm giàu được, nhiều tỷ phú rất giàu rồi vẫn phải chăm chỉ đọc sách học hỏi, tiền càng nhiều thì bộ não càng phải phát triển thêm để sử dụng hiệu quả số tiền mình kiếm được. Có câu: “Học tập chính quy giúp bạn kiếm sống, nhưng tự học giúp bạn thay đổi số phận”, thực chí lý. Chẳng có nghề gì không học, không tìm hiểu, không dày công rèn luyện mà thành công được.

Không rõ ngày nay thế nào, chứ ngày tôi mới bước chân vào chứng khoán, gia đình họ hàng biết được đã xúm vào khuyên “Hãy nghĩ cho vợ con, đừng đánh bạc với cuộc đời mình em/cháu ạ”. Trong mắt đa số mọi người lúc bấy giờ, chứng khoán là một thứ gì đó rất rủi ro, rất chênh vênh, rất đáng sợ, rất cờ bạc. Có lẽ là bởi đã có rất nhiều người từng thử sức và thất bại, nên họ mặc nhiên coi đây là trò cờ bạc. Nhưng giả sử bạn là một anh kỹ sư xây dựng, bạn thử hành nghề phẫu thuật hoặc hành nghề khám chữa bệnh xem có kiếm được tiền không, giả sử không cần bằng cấp vẫn có thể hành nghề. Tất nhiên là không, các bác sỹ trải qua 7 năm học mới kiếm được tiền từ nghề mình học, để nhiều bệnh nhân biết tiếng và mách nhau đến thăm khám thì các bác sỹ cần thêm 5-10 năm cống hiến nữa. Chẳng nói đâu xa, ông ngoại tôi là một bác sỹ đông y nổi tiếng cả nước, nhưng phải tới năm cụ 70 tuổi mới có nhiều người biết và tìm đến đông đảo. Chẳng có nghề gì không học hỏi mà kiếm được tiền, đây là một chân lý. Nghề đầu tư rất hay, nhưng rất khó (nếu nó dễ tại sao đa số người chơi thất bại, đa số coi nó là cờ bạc), nếu không thực sự quyết tâm tìm hiểu kỹ càng thì tốt nhất không nên đầu tư chứng khoán, hãy tập trung vào công việc là hơn. Kẻo cuối cùng thất bại lại đổ thừa rằng “ôi dào, trò cờ bạc ấy mà”.

Chăn đàn vịt, đàn heo, thả đầm tôm/cá mà không tuân thủ triệt các kỹ thuật nuôi còn vỡ nợ đầy ra, tuân thủ kỹ thuật rồi nhưng cứ cắm đầu thừa thắng xông lên mở rộng quy mô bừa bãi (bằng tiền vay, bằng tái đầu tư lãi và vốn các năm trước) không may gặp chu kỳ giá thương phẩm đi xuống vẫn có thể bị “kiếm củi 3 năm đốt 1 lần” là chuyện bình thường, chưa kể thiên tai dịch bệnh khó lường. Trong bất cứ lĩnh vực nào, làm mà không nghiên cứu học hỏi kỹ càng thì đều là canh bạc hết chứ chẳng riêng gì nghề chứng khoán.

Bạn mở một cửa hàng, nhà hàng, hay một cơ sở sản xuất, chẳng may không cạnh tranh nổi phải đóng cửa rút lui thì cầm chắc sẽ mất rất nhiều tiền, có thể là mất sạch số tiền đầu tư bạn bỏ ra, thậm chí nếu cố duy trì có thể còn phải bỏ thêm vốn vào ngoài số đã đầu tư ban đầu. Việc kinh doanh thất bại như vậy nhan nhản ra trên thương trường, thật lạ chẳng ai coi đó là cờ bạc. Kinh doanh chứng khoán có khác gì đâu, thậm chí kinh doanh chứng khoán còn an toàn hơn vì bạn được quyền chọn cửa thắng về phía mình thông qua phân tích đánh giá doanh nghiệp, được chọn thời điểm mua, bán phù hợp để phần thắng nghiên về phía mình. Bạn có thể tìm được rất nhiều công ty để đầu tư với tiềm năng tăng giá 50-100% (như tôi đang đầu tư FRT HAH VHC AGG BAF… đều đã lãi lớn chỉ sau thời gian ngắn), trong khi nếu chẳng may bị sai (công ty phát sinh biến cố, môi trường kinh doanh của ngành thay đổi đột ngột…) thì bạn được phép rút lui với một khoản lỗ nhỏ chỉ khoảng 10-15% nhờ tính thanh khoản tốt của thị trường chứng khoán. Được chọn cửa thắng, được rút lui với khoản lỗ nhỏ… nhưng nhắc lại, bạn phải học hỏi để làm được những điều đó, và nhắc lại, thời gian học hỏi là chừng 5-7 năm, cũng có người học nhanh và chuyên tâm thì mất 3 năm.

Lại nói về canh bạc, khi đã nắm được các quy luật thì kể cả đánh bạc vẫn có thể chiến thắng, như trong trò xóc đĩa, nếu chờ đợi xác xuất chiến thắng tăng lên qua 1 chuỗi lượt lắc và đặt cược thông minh thì vẫn có thể thắng đều. Cụ thể, khi quan sát thấý 3-5 lượt chẵn liên tiếp thì có khả năng là lượt tới xác xuất cao sẽ là lẻ. Nếu đặt cược vào lẻ mà bị thua thì double số tiền đặt lẻ tiếp vì xác xuất ra lẻ càng cao hơn nữa, chắn chắn sau 3-4 lần cược bạn phải thắng, không thắng thì đen quá đứng dậy đi về hôm sau hết đen thì chơi tiếp, giống hệt quy tắc cắt giảm quy mô, tạm dừng giao dịch khi gặp chuỗi 3-4 giao dịch thất bại liên tiếp trong chứng khoán. Nếu không tin cờ bạc nghiên cứu kỹ càng vẫn có thể thắng đều thì tìm hiểu về Edward O.Thorp nhé.

Với đa số mọi người, chứng khoán là một trò cờ bạc, nhưng với tôi và nhiều nhà đầu tư đã dày công nghiên cứu thì chứng khoán là một kho bạc, ai cũng có thể lấy về miễn là nghiêm túc học hỏi, rèn luyện, không nản chí.