Đầu tư và đầu cơ, cổ phiếu và Bitcoin

Khi bạn mua cổ phiếu của Apple, một công ty tạo ra sản phẩm và dịch vụ cho xã hội, có doanh thu và lợi nhuận, thì đó là Đầu Tư. Còn khi bạn mua Bitcoin, đánh cược về sự lên xuống của giá cả, hy vọng nó tăng vì ai đó sẽ trả giá cao hơn, đó là Đầu Cơ.

Sự khác biệt giữa Đầu Tư [Investing] và Đầu Cơ [Speculating] rõ như ngày và đêm nhưng trong không gian mạng cũng như các diễn đàn thì hay bị dùng lẫn lộn để rồi khái niệm dần bị pha trộn.

Không có định nghĩa nhất định nhưng về bản chất thì không thể nào gom chung hai hành vi với nhau mặc dù có cùng hành động mua và bán.

Để giải thích Đầu Tư là gì thì có lẽ không ai dám qua mặt Warren Buffett, nhà Đầu Tư giá trị thành công và nổi tiếng nhất. Cũng như người thầy Benjamin Graham, ông ta phân tích như sau.

1. Đầu Tư là bạn dùng tiền để mua công ty [tài sản] tạo ra sản phẩm và dịch vụ thật cho xã hội. Từ từ thu hồi bằng lợi nhuận và dòng tiền. Ví dụ như cổ phiếu của Apple, Facebook, FPT hay Vingroup. Họ là những tổ chức làm ra những sản phẩm chúng ta dùng mỗi ngày. Họ có kế hoạch tài chính rõ ràng và báo cáo mỗi quý về tình hình hoạt động. Cho dù giá cổ phiếu tăng hay giảm thì họ vẫn tiếp tục phục vụ xã hội và tạo ra sự thặng dư cho cộng đồng.

2. Đầu Tư là bạn hoãn lại tiêu thụ hiện tại để đổi lấy lợi nhuận và tiêu thụ cao hơn trong tương lai. Bây giờ bạn có 100 đồng, thay vì dùng để mua đồ thì bạn mua cổ phiếu để trở thành cổ đông của một công ty như Apple hay Vingroup. Bạn đánh đổi để thu hồi từ từ bằng cổ tức và lợi nhuận trong những năm tiếp theo. 100 đồng có thể sau này sẽ thành 200 hoặc 300 đồng. Như bỏ vốn kinh doanh quán ăn hay cửa hàng vậy, không khác gì.

Khi Đầu Tư, bạn không chỉ dùng tiền để đổi lấy tiền, mà còn đóng vai trò sản xuất trong nền kinh tế. Dù là trực tiếp hay gián tiếp, đồng tiền của bạn không nằm một chỗ mà hoạt động trong cỗ máy tài chính để tạo ra giá trị nhất định.

Còn Đầu Cơ tuy vẫn mua và bán nhưng không hề giống Đầu Tư chút nào mà là như sau.

1. Bạn đánh cược với một ai đó về sự tăng hoặc giảm giá của một cái gì đó. Có thể là chứng quyền, đất đai, vàng, forex [ngoại hối] hay tiền ảo như Bitcoin.

2. Những thứ đó không tạo ra gì cả. Một lượng vàng vẫn là một lượng vàng, một miếng đất vẫn là miếng đất và một đồng Bitcoin vẫn là đồng Bitcoin. Sự khác biệt nằm ở chỗ giá cả nó sẽ thay đổi, có thể tăng hay giảm và bạn cá độ với người khác là mình đúng.

3. Để một giao dịch Đầu Cơ xảy ra thì cần hai người đánh cược trái chiều. Một người mua, một người bán. Một người cá rằng nó sẽ tăng, người kia cá rằng nó sẽ giảm. Kết quả là tổng bằng không vì luôn có một người thua và một người thắng. Chẳng khác gì cờ bạc.

Ví dụ điển hình là Bitcoin, bạn có thể áp dụng nguyên tắc này với vàng hoặc đất đai.

1. Bạn mua Bitcoin với kỳ vọng rằng nó sẽ tăng giá, nghĩa là đánh cược là sẽ có người khác mua với giá cao hơn.

2. Bản chất của Bitcoin không tạo ra dịch vụ hay sản phẩm gì. Ngược lại, để duy trì hệ thống giao dịch Bitcoin thì phải tốn hàng tá năng lượng điện để đào. Liệu có đáng không, xã hội sẽ được gì.

Bitcoin không có gì sai nhưng sẽ là sai lầm nếu gọi là Đầu Tư vì nó không tạo ra gì cả. Tuy nhiên, nó sẽ không biến mất mà sẽ tồn tại hoài. Nó luôn có giá trị đối với cộng đồng sử dụng nhưng sẽ không bao giờ trở thành tiền tệ.

Nhiều người hay lôi thuyết tiền tệ ra để nói rằng USD cũng chỉ là giấy chứ đâu có giá trị gì. Đúng, nhưng USD được củng cố bởi chính quyền Mỹ. Nếu để vô ngân hàng mà mất thì được đền, đó là niềm tin mà không tiền ảo nào sẽ có được.

Bạn có thể dùng Bitcoin để giao dịch với người cùng suy nghĩ. Nhưng ra ngoài đời thì vẫn phải trả tiền điện, hóa đơn, mua hàng và giao dịch bằng tiền tệ quốc gia vì đó là pháp luật. Đừng nhầm lẫn.

Nếu thích thì tiếp tục trò chơi Đầu Cơ Bitcoin, nhưng đừng ảo tưởng rằng tiền tệ quốc gia sẽ sụp đổ hay tiền ảo sẽ thay thế. Đừng nhầm tưởng rằng tiền lợi bạn kiếm được trong nhất thời là tài năng, nó chỉ là hiệu ứng đám đông. Kết quả sẽ là một bên thắng và thua, nếu ai nghĩ mình cũng lời thì ai là người thua lỗ.

Muốn kiếm lời từ thị trường tài chính trong dài hạn thì cách duy nhất là phải Đầu Tư. Nghĩa là sở hữu cổ phần của những doanh nghiệp tạo ra sản phẩm và dịch vụ. Muốn giàu có thì hãy phục vụ xã hội như những Gates với Microsoft, Zuckerberg với Facebook hay Buffett với Berkshire Hathaway.

Chứ không phải Đầu Cơ đánh cược ngắn hạn, chạy theo trào lưu và ôm mộng làm giàu nhanh. Đó là tư duy của con bạc, đừng nhầm tưởng may mắn với tài năng.

Đó là sự khác biệt giữa Đầu Tư và Đầu Cơ, một cái tạo giá trị để phục vụ xã hội còn cái còn lại là trò đánh cược không khác gì cờ bạc.

Bắt đầu từ tháng 2 năm 2021, mình bắt đầu quảng bá trường phái đầu tư giá trị dài hạn. Thời gian đầu thật đau đớn vì ai cũng chế nhạo. Vào thời điểm đó, chứng khoán liên tục lập đỉnh và tiền ảo trở thành trào lưu thời thượng tọa ra hàng loạt người trẻ giàu nhanh.

Nhưng bất chấp, mình vẫn tiếp tục vì tin rằng những bài học của Bogle, Malkiel, Gates, Munger và Buffett sẽ thắng về sau khi bong bóng vỡ.

Phải mất đến hơn cả năm gánh chịu. Bây giờ là tháng 5 năm 2022, thị trường đang suy sụp sau một khoảng thời gian tăng trưởng ảo. Khi đọc lại những bình luận trước đây, chắc bạn sẽ thấy rất hài vì sự phi lý nhưng trông có lý.

Thay vì chế nhạo lại, thì mình sẽ để họ tự suy nghĩ. Vì bạn không thể chinh phục người khác bằng cách cà khịa. Phải tử tế thì mới đi đường dài được. Mong mọi người sẽ chuyển hướng từ chụp giật sang dài hạn và từ đánh bạc sang sản xuất. Chỉ như vậy, chúng ta mới phát triển lâu bền.