Dấu hỏi khi nhiều người thất nghiệp tuổi trung niên

Thiếu kỹ năng, lười trau dồi kỹ năng, chậm thay đổi để thích nghi với thị trường mới... là những nhận xét phiến diện về người thất nghiệp tuổi 50.

Hiện nay, nhiều người có cái nhìn khá phiến diện về câu chuyện thất nghiệp ở tuổi 50. Họ thường cho rằng nguyên nhân chính là do người lao động không chịu khó trau dồi kỹ năng để thích nghi với thị trường mới. Tuy nhiên, quan điểm này có phần hời hợt và thiếu cái nhìn toàn diện về bản chất vấn đề. Thất nghiệp ở tuổi trung niên, đặc biệt trong giai đoạn hậu đại dịch Covid-19 và suy thoái kinh tế toàn cầu, là một hệ quả phức tạp từ nhiều yếu tố kinh tế, xã hội, và cấu trúc.

Đầu tiên, cần nhìn nhận rằng suy thoái kinh tế sau đại dịch Covid-19 đã làm giảm mạnh nhu cầu tiêu dùng và sản xuất trên toàn thế giới. Điều này kéo theo sự giảm sút trong nhu cầu tuyển dụng, không chỉ ở các ngành lao động chân tay mà còn cả các ngành nghề trí thức như công nghệ thông tin hay dịch vụ.

Dù công nhân có nỗ lực nâng cao kỹ năng hay học nghề mới, thực tế là nhiều ngành vẫn không có đủ việc làm để đáp ứng số lượng người cần việc. Ví dụ, ngành dệt may và các ngành sản xuất khác từng là nguồn cung cấp việc làm lớn, nhưng do nhu cầu hàng hóa giảm, nhiều công ty phải cắt giảm nhân sự. Không phải vì người lao động không đủ giỏi, mà đơn giản là không còn việc làm cho họ.

Nói cách khác, những người cho rằng thất nghiệp do thiếu kỹ năng đã không thấy được sự thực về thị trường lao động – một môi trường chịu tác động trực tiếp từ cung và cầu hàng hóa toàn cầu, chứ không chỉ là vấn đề cá nhân.

Nhiều người chỉ trích lao động lớn tuổi vì cho rằng họ không thích nghi nhanh với công nghệ. Nhưng thực tế là ngay cả trong các ngành công nghệ cao, tốc độ tăng trưởng việc làm không đủ đáp ứng. Trong bối cảnh tự động hóa, số lượng việc làm giảm mạnh khi các dây chuyền sản xuất tự động thay thế nhiều vị trí của con người. Không phải ai cũng có thể chuyển đổi dễ dàng sang ngành công nghệ chỉ sau vài khóa học ngắn hạn.

Những công nhân trung niên, đã quen với các công việc chân tay suốt nhiều năm, thường khó đáp ứng yêu cầu của các ngành nghề đòi hỏi kỹ năng phức tạp. Chúng ta không thể đổ lỗi cho công nhân lớn tuổi khi chính những thay đổi về cơ cấu lao động đang loại trừ họ. Quan điểm đổ lỗi cho họ vì không "theo kịp" thời đại là không công bằng và không xét đến thực tế khắc nghiệt mà thị trường lao động đang phải đối mặt.

Trong nhiều năm, các doanh nghiệp quốc tế chọn Việt Nam làm nơi đặt nhà máy nhờ chi phí lao động thấp. Nhưng nay, làn sóng toàn cầu hóa và chi phí sản xuất cạnh tranh đang khiến nhiều công ty chuyển sang các quốc gia khác hoặc ứng dụng công nghệ cao thay vì duy trì lao động giá rẻ. Ngay cả khi công nhân trau dồi kỹ năng, họ vẫn phải đối mặt với nguy cơ mất việc vì nhiều công ty không còn sản xuất trong nước nữa. Thất nghiệp trong hoàn cảnh này không phải là lỗi của công nhân, mà là kết quả của những quyết định kinh tế ở tầm vĩ mô.

Mặc dù có một số chương trình đào tạo kỹ năng mới cho người lao động, nhưng chất lượng và tính thực tiễn của các chương trình này còn nhiều hạn chế. Hầu hết các khóa học không cung cấp đủ kinh nghiệm thực tiễn và cơ hội việc làm sau khi đào tạo. Đối với những người lớn tuổi, việc học thêm kỹ năng mới là khó khăn do yếu tố sức khỏe và thời gian, chưa kể tới các rào cản tuyển dụng từ phía nhà tuyển dụng khi họ thường ưu tiên lao động trẻ hơn.

Tóm lại, việc chỉ trích lao động tuổi trung niên vì thiếu kỹ năng là không thật công bằng, nhất là khi những chính sách đào tạo còn nhiều bất cập và không đáp ứng được nhu cầu thực tế.