Đại dịch COVID-19 là sai lầm của con người?

Trong lịch sử đã có nhiều dịch bệnh nguy hiểm bùng phát do sai lầm của con người như H1N1, SARS,... và đại dịch COVID-19 có thể cũng có nguyên nhân như vậy.

Giả thuyết đại dịch COVID-19 có thể bắt nguồn từ viện virus học Vũ Hán đang rất được thế giới quan tâm. Từ đó, các chuyên gia trên thế giới đặt ra vấn đề về kiểm soát hoạt động của những phòng thí nghiệm tương tự nhằm tránh sự bùng phát của các dịch bệnh mới trong tương lai.

Đâu là “cái nôi sinh ra COVID-19”?

Các phòng thí nghiệm ở viện virus học Vũ Hán được xếp vào loại an toàn nhất, hay còn gọi là mức an toàn sinh học cấp 4 (BSL4). Chúng được xây dựng để kiểm soát các loại vi khuẩn và virus nguy hiểm có khả năng gây ra các bệnh nghiêm trọng chưa có phương pháp điều trị và vaccine phòng bệnh. Các nhà nghiên cứu tại đây đều là chuyên gia được đào tạo cẩn thận và trang bị đồ bảo hộ.

"Phòng thí nghiệm được trang bị hệ thống trung chuyển HVAC để virus không thể thoát ra qua ống xả, tất cả các loại chất thải đều được xử lý bằng hóa chất hoặc nhiệt độ cao để đảm bảo rằng không (mầm bệnh nào) còn hoạt động", Tiến sĩ Gregory Koblentz tại đại học George Mason cho biết.

Ngoài viện virus học Vũ Hán, trên thế giới vẫn còn 59 cơ sở nghiên cứu khoa học tương tự. Trong khi đó, không hề có tiêu chuẩn quốc tế nào quy định mức an toàn, an ninh và trách nhiệm trong việc bảo quản các mẫu vật mang mầm bệnh tại các cơ sở này.

Khả năng xảy ra sự cố ở những phòng thí nghiệm này là hoàn toàn khả thi. Tỷ lệ này càng cao hơn đối với hàng nghìn phòng thí nghiệm cấp thấp hơn cơ sở nghiên cứu ở Vũ Hán đang nằm rải rác trên toàn thế giới.

Thảm họa do con người

Một ví dụ điển hình cho thảm họa bắt nguồn từ tai nạn ở phòng thí nghiệm là virus H1N1 ở người. Sau trận đại dịch khủng khiếp năm 1918, đến năm 1977, dịch H1N1 lại một lần nữa rò rỉ từ các phòng thí nghiệm của Liên Xô và Trung Quốc, sau đó lây lan trên toàn thế giới.

Năm 2001, một nhân viên bị rối loạn tâm thần của cơ sở thí nghiệm khoa học ở Mỹ đã phát tán bào tử bệnh than trên khắp đất nước khiến 5 người chết.

Năm 2004, hai nhà nghiên cứu Trung Quốc tiếp xúc với virus SARS trở thành nguồn lây nhiễm, một trong những người bị lây bệnh đã chết.

Vào năm 2014, cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ phát hiện một số mẫu mang mầm bệnh đậu mùa có nguy cơ bị phát tán.

Lynn Klotz, một nghiên cứu sinh cấp cao tại trung tâm Kiểm soát vũ khí và Không phổ biến hạt nhân, đã lên tiếng cảnh báo rằng các cơ sở thí nghiệm khoa học từng gây ra nhiều mối đe dọa y tế cho cộng đồng trong lịch sử, và tình huống tương tự rất có thể sẽ lặp lại trong tương lai.

"Lỗi do con người chiếm tới hơn 70% sự cố trong phòng thí nghiệm", ông Klotz cho biết.

Một ví dụ điển hình cho thảm họa bắt nguồn từ tai nạn ở phòng thí nghiệm là virus H1N1 ở người.

Nghiên cứu dơi Vũ Hán có nguy hiểm?

Nghiên cứu GOF bao gồm chỉnh sửa các mầm bệnh để khiến chúng dễ lây lan hơn, nguy hiểm hơn hoặc dễ dàng né tránh các loại vaccine và phương pháp điều trị hơn, tất cả nhằm mục đích cải tiến các biện pháp chống lại những mầm bệnh này. Từ lâu, GOF đã là lĩnh vực gây tranh cãi kịch liệt.

Chính phủ Mỹ, nhà tài trợ lớn nhất cho nghiên cứu về mối liên hệ giữa COVID-19 và loài dơi ở Vũ Hán, có bất đồng ý kiến với một số nhà khoa học độc lập. Họ chưa thể thống nhất về việc liệu công trình này có được xếp vào loại nghiên cứu GOF hay không.

Nhà dịch tễ học Marc Lipsitch bày tỏ quan ngại về việc nghiên cứu virus SARS-CoV-2 ở dơi: ”E rằng nó (nghiên cứu) sẽ tạo ra một chủng virus mới, tuy không thể gây chết người nếu nhân viên phòng nghiên cứu nhiễm phải, nhưng lại gây ra một đại dịch mới".

"Nghiên cứu này là không cần thiết và không hề góp phần giúp phát triển thuốc hay vaccine”, giáo sư Richard Ebright tại đại học Rutgers, một chuyên gia đã tìm hiểu về GOF lâu năm, nói.

Chính chính phủ Mỹ cũng từng ra lệnh cấm các nghiên cứ GOF hồi năm 2014. Lệnh cấm được nới lỏng vào năm 2017, theo đó, một số trường hợp sẽ được xem xét cho phép hoạt động dựa trên tính ứng dụng của nghiên cứu. Tuy nhiên, quá trình xem xét bị chỉ trích là thiếu minh bạch và không đáng tin cậy.

Các chuyên gia y tế hàng đầu của Mỹ là ông Francis Collins và Anthony Fauci của viện Y tế Quốc gia đã phủ nhận nghiên cứu về COVID-19 và dơi Vũ Hán thuộc loại GOF, nhưng các nhà khoa học độc lập không đồng tình với tuyên bố của họ.

Chính phủ Mỹ là nhà tài trợ lớn nhất cho nghiên cứu về mối liên hệ giữa COVID-19 và loài dơi ở Vũ Hán. (Ảnh: AP)

Hiện vẫn chưa có bằng chứng khoa học rõ ràng nào về việc liệu virus gây ra đại dịch COVID-19 có bị rò rỉ từ phòng thí nghiệm hay không.

Tuy nhiên, có một số bằng chứng gián tiếp có lợi cho giả thuyết này: Vũ Hán là cách hang dơi chứa virus SARS-CoV-2 chỉ khoảng 1.600 km về phía Bắc, các nhà khoa học từ Vũ Hán cũng được biết là thường xuyên đến những hang động dơi để lấy mẫu thí nghiệm.

Alina Chan, chuyên gia về sinh học phân tử tại viện nghiên cứ Broad, cho biết virus SARS-CoV-2 không phát triển nhanh chóng sau khi lây cho người. Đây là một trong những dấu hiệu của virus xuất phát từ phòng thí nghiệm.

Cô Chan cho biết thêm, công trình nghiên cứu virus SARS-CoV-2 sẽ không bị bỏ dở ngay cả khi đại dịch kết thúc. Ngược lại, nghiên cứu này có thể tiếp tục được mở rộng trong tương lai.