Đại án gang thép Thái Nguyên: Tiếp tay cho nhà thầu Trung Quốc gây thiệt hại 830 tỉ đồng

Cơ quan điều tra Bộ Công an xác định các bị can là lãnh đạo VNS và TISCO thay vì dừng, hủy hợp đồng với nhà thầu Trung Quốc theo thẩm quyền, nhiệm vụ được giao, lại đi đàm phán rồi gánh chịu mọi rủi ro.

Ngày 20.12, Cơ quan CSĐT Bộ Công an hoàn tất kết luận điều tra (KLĐT) vụ án “vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí” và “thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 (GĐ2) - Công ty CP gang thép Thái Nguyên (TISCO) và một số đơn vị có liên quan; đồng thời chuyển hồ sơ tới Viện KSND tối cao đề nghị truy tố 19 bị can. Đây là một trong những đại án về kinh tế được Ban Chỉ đạo T.Ư về phòng chống tham nhũng xếp vào diện theo dõi, chỉ đạo.

Đội vốn “khủng” vẫn chậm tiến độ gần 10 năm

Theo KLĐT, TISCO tiền thân là Công ty gang thép Thái Nguyên, được thành lập từ năm 1962. Năm 2009, doanh nghiệp này chuyển sang mô hình cổ phần, nhà nước nắm 65% vốn điều lệ và được quản lý thông qua Tổng công ty thép Việt Nam (VNS). Dự án mở rộng sản xuất GĐ2 có tổng mức đầu tư 3.843 tỉ đồng, do TISCO làm chủ đầu tư và VNS là đơn vị quyết định đầu tư.

Ngày 12.7.2007, ông Trần Trọng Mừng, Tổng giám đốc TISCO, ký Hợp đồng EPC số 01 (trọn gói) với Tập đoàn khoa học công nghệ và thương mại luyện kim Trung Quốc (MCC) để xây dựng dây chuyền công nghệ luyện kim và các hạng mục phụ trợ công suất 500.000 tấn phôi thép/năm tại khu vực Lưu Xá (Thái Nguyên), giá trọn gói cố định là 160 triệu USD (quy đổi thời điểm đó tương đương 2.596 tỉ đồng), thời gian thực hiện hợp đồng 30 tháng.

Trong quá trình triển khai hợp đồng EPC, tổng thầu MCC tự ý dừng hợp đồng, rút hết người về nước. Sau hơn 11 tháng khởi công, MCC chưa hoàn thành thiết kế chi tiết các hạng mục, chưa ký được hợp đồng với nhà thầu phụ, cũng chưa triển khai thi công bất kỳ hạng mục nào của gói thầu, nhưng lại có các văn bản đề nghị kéo dài thời gian và tăng giá hợp đồng EPC thêm 138 triệu USD.

Từ tháng 5.2013, sau khi đề xuất và có ý kiến của VNS, một số bên liên quan, ông Trần Văn Khâm, Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc TISCO, đã ký quyết định điều chỉnh nâng tổng mức đầu tư dự án lên 8.100 tỉ đồng, tăng thêm 4.261 tỉ đồng so với tổng mức được phê duyệt ban đầu. Tính đến cuối năm 2018, TISCO đã chi phí đầu tư cho dự án GĐ2 4.423 tỉ đồng, trong đó nguồn vốn chủ đầu tư chỉ có 1.335 tỉ đồng, còn lại đi vay ngân hàng để trả.

Theo KLĐT, dù đã tăng vốn hơn 110% nhưng đến nay dự án GĐ2 của TISCO vẫn chưa hoàn thành, chậm tiến độ 9 năm 6 tháng. Do đó, Cơ quan điều tra Bộ Công an xác định thiệt hại trong vụ án này là hơn 830 tỉ đồng mà TISCO đã phải trả lãi vay cho các ngân hàng, tính từ thời điểm dự án chậm tiến độ (tháng 5.2011) đến thời điểm khởi tố vụ án (tháng 3.2019).

Tiếp tay cho sai phạm

KLĐT nêu rõ, ngoài các bị can Trần Trọng Mừng, Trần Văn Khâm, thì các bị can Mai Văn Tinh, cựu Chủ tịch HĐQT VNS và Đậu Văn Hùng, cựu Tổng giám đốc VNS, cùng các bị can khác đều là người có chức vụ, quyền hạn, nhận thức rõ quy định của hợp đồng EPC là không được phép điều chỉnh trong suốt quá trình thực hiện hợp đồng; các quy định pháp luật khác quy định MCC phải chịu trách nhiệm lựa chọn, ký hợp đồng, trực tiếp thanh toán cho nhà thầu phụ thực hiện Phần C của hợp đồng… Tuy nhiên, các bị can là những người có thẩm quyền trong việc quyết định đầu tư (cấp quyết định đầu tư) và tổ chức thực hiện dự án (chủ đầu tư) đã chỉ đạo, tổ chức đàm phán với MCC tách Phần C ra khỏi hợp đồng EPC để TISCO tổ chức thực hiện và chịu mọi rủi ro; chỉ đạo các đơn vị có chức năng tại VNS, TISCO tham mưu đề xuất, ký các văn bản báo cáo đề nghị Bộ Công thương; báo cáo Thủ tướng Chính phủ cho điều chỉnh chi phí; ký văn bản giới thiệu các nhà thầu phụ không đảm bảo năng lực; TISCO trực tiếp thanh toán cho thầu phụ dựa trên khối lượng hạng mục thi công thực tế…

“Việc làm trên đã làm thay đổi bản chất, phá vỡ nguyên tắc quản lý hợp đồng EPC, tạo điều kiện cho MCC có lý do chối bỏ thực hiện hợp đồng EPC. Đây là nguyên nhân chính khiến TISCO không kiểm soát được chi phí đầu tư vào dự án; không ràng buộc được trách nhiệm nhà thầu phụ… gây thất thoát lãng phí tài sản nhà nước”, KLĐT nêu rõ.

Về trách nhiệm cụ thể, KLĐT cho rằng các bị can là lãnh đạo của TISCO có thẩm quyền, trách nhiệm quyết định dự án, quyết định việc dừng hợp đồng với nhà thầu, thậm chí hủy đấu thầu, nhưng đã không thực hiện, đồng thời còn đề nghị các cơ quan chức năng cho kéo dài thời gian thực hiện dự án và tăng giá tổng mức đầu tư dự án. Các bị can Mai Văn Tinh và Đậu Văn Hùng là những người có thẩm quyền dừng hoặc chỉ đạo chủ đầu tư TISCO dừng hợp đồng với nhà thầu, song đã không thực hiện chức trách được giao, mà còn chỉ đạo cấp dưới tại VNS, TISCO đàm phán với nhà thầu, đồng thời đề nghị các đơn vị hữu quan cho kéo dài thời gian thi công và tăng giá hợp đồng EPC hơn 138 triệu USD không có cơ sở.

Chuyên gia Bộ GTVT “bó tay” với thiết bị nhà thầu Trung Quốc

Theo KLĐT, từ tháng 6.2019, Cơ quan điều tra Bộ Công an đã có văn bản yêu cầu UBND tỉnh Thái Nguyên định giá tài sản là 42 ô tô và 5 đầu máy diesel các loại do MCC cung cấp. Tuy nhiên, sau 6 tháng tiến hành thẩm định, Hội đồng định giá tài sản tỉnh Thái Nguyên đã ra văn bản từ chối định giá do không đủ cơ sở, căn cứ, thông tin và điều kiện để tiến hành định giá.

Tiếp đó, từ yêu cầu của cơ quan điều tra, Bộ GTVT có văn bản cho biết không đủ thông tin và cơ sở để tiến hành định giá, đồng thời cho biết yêu cầu của cơ quan điều tra đã “vượt quá phạm vi hiểu biết chuyên môn của thành viên Hội đồng định giá Bộ GTVT”. Đến nay, MCC đã cung cấp cho dự án khoảng 3.500 tấn thiết bị máy móc (tổng giá trị các thiết bị này, theo hóa đơn nhập khẩu là gần 39 triệu USD), nhưng được xác định nhiều loại không đúng quy cách chủng loại, sai khác về xuất xứ, tên nhà cung cấp, thông số kỹ thuật…

14 bị can bị đề nghị truy tố về tội “vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí”, gồm: Mai Văn Tinh, cựu Chủ tịch HĐQT VNS; Đậu Văn Hùng, cựu Tổng giám đốc VNS; Trần Trọng Mừng, cựu Tổng giám đốc TISCO; Trần Văn Khâm, cựu Chủ tịch HĐQT, Tổng giám đốc TISCO; Ngô Sỹ Hán, cựu Phó tổng giám đốc TISCO; Đặng Văn Tập, cựu Phó giám đốc thường trực Ban Quản lý dự án GĐ2 TISCO; Đồng Quang Dương, cựu Phó giám đốc, kiêm thư ký dự án TISCO; Nguyễn Trọng Khôi, cựu Phó tổng giám đốc VNS; Trịnh Khôi Nguyên, cựu Trưởng phòng Đầu tư phát triển VNS; Đỗ Xuân Hòa, cựu Kế toán trưởng TISCO; Lê Thị Tuyết Lan, cựu Phó phòng Kế toán - thống kê - tài chính TISCO; Uông Sỹ Bính, cựu Phó phòng Kế toán - thống kê - tài chính TISCO; Nguyễn Văn Tráng, cựu Ủy viên Ban Kiểm soát VNS; Đặng Thúc Kháng, cựu Ủy viên HĐQT, kiêm Trưởng ban Kiểm soát VNS.

5 bị can bị đề nghị truy tố về tội “thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng”, gồm: Lê Phú Hưng, cựu Ủy viên HĐQT VNS; Nguyễn Minh Xuân, cựu Ủy viên HĐQT VNS; Nguyễn Chí Dũng, cựu Ủy viên HĐQT TISCO; Hoàng Ngọc Diệp, cựu Ủy viên HĐQT TISCO; Đoàn Thu Trang, cựu Ủy viên HĐQT TISCO.