Cú sốc giá dầu ăn khiến thị trường toàn cầu hoang mang

Giá dầu ăn đang chạm mức cao nhất mọi thời đại trên toàn thế giới, tạo ra các rối loạn trên thị trường.

Đó là câu chuyện không chỉ của dầu nhiên liệu, mà còn đối với dầu thực phẩm, nói riêng là dầu hướng dương và dầu cọ. Giá dầu ăn đã tăng cao trong nhiều năm. Thu hoạch mùa màng ở một số nơi trên thế giới thất thường, điều này gây ra sự thiếu hụt theo chu kỳ. Ví dụ, mùa màng ở Canada và Argentina đã bị khô hạn vào năm ngoái.

Trong khi đó, sự gia tăng đầu tư vào các hoạt động nhiên liệu sinh học - như các dự án diesel tái tạo ở Trung Quốc và các nhà máy diesel sinh học ở Đông Nam Á - đã thúc đẩy nhu cầu về dầu. Vì vậy, giá dầu hướng dương và dầu cọ đã tăng lên. Nhưng gần đây hai mặt hàng này trở nên đắt đỏ đến mức khó tin vì hai lý do duy nhất.

Trong trường hợp của dầu hướng dương, đó là do nguồn cung giảm mạnh do xung đột ở Ukraine. Nga và Ukraine cùng chiếm 75% sản lượng dầu hướng dương trước khi xung đột bắt đầu, với Ukraine là nước xuất khẩu lớn nhất thế giới.

Với việc thu hoạch ở Ukraine bị đình trệ và các lệnh trừng phạt nhằm vào các công ty Nga, sản xuất và xuất khẩu đã sụt giảm: xuất khẩu từ Ukraine giảm 95% kể từ cuộc xung đột và nếu tiếp diễn, nông dân Ukraine có nguy cơ bỏ lỡ mùa thu hoạch và trồng trọt.

Tình trạng thiếu hụt dầu hướng dương đã ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng đến một số nước phương Tây. Dầu hướng dương là một trong những loại dầu ăn phổ biến nhất ở Đức và Anh, cả hai đều yêu thích các món chiên giòn và đánh giá cao dầu hướng dương vì giá cả tương đối thấp. Sự thiếu hụt đã tạo ra tình trạng cạn kiệt dầu hướng dương ở cả hai quốc gia, với các cửa hàng tạp hóa đang chia nhỏ doanh số bán hàng sau khi các kệ hàng đã bị dọn sạch hết nguồn cung cấp và một số nhà hàng ở Đức đã loại bỏ khoai tây chiên ra khỏi thực đơn.

Các yếu tố đằng sau sự tăng giá gần đây của dầu cọ không quá rõ ràng. Cho đến nay, Indonesia là nhà sản xuất dầu cọ lớn nhất thế giới, tạo ra khoảng 60% và xuất khẩu khoảng 53% nguồn cung của thế giới. Đất nước này không phải trải qua tình trạng thiếu hụt kinh niên: sản lượng dầu cọ vẫn ổn định và dự kiến sẽ tăng 2,6% trong năm tới. Tuy nhiên, giá dầu cọ ở Indonesia đã tăng một cách bí ẩn trong quý cuối cùng của năm ngoái, từ khoảng 1 USD/lít vào tháng 10 lên khoảng 1,5 USD/lít vào tháng 3.

Và lạm phát gần đây đã bắt đầu tràn ra thị trường toàn cầu. Sự lan tỏa đó đang diễn ra bởi vì giá dầu cọ là một yếu tố tác động mạnh đến nền chính trị trong nước Indonesia. Dầu cọ là một thành phần chủ yếu ở đó, và được mọi gia đình sử dụng để nấu ăn. Tất nhiên, việc tăng giá 50% là một tình huống nguy hiểm về mặt chính trị và Tổng thống Joko Widodo gần đây đã bắt tay vào hành động để ổn định giá cả. Đầu tiên, ông cho ra đời một loại dự trữ chiến lược gồm 11 triệu lít dầu.

Khi giá cả tiếp tục tăng, ông đã triển khai trợ cấp. Tiếp theo là giới hạn xuất khẩu, sau đó là hạn ngạch và cuối cùng là giá trần cho thị trường nội địa. Dầu cọ biến mất khỏi các kệ hàng khi người dân bắt đầu tích trữ. Chính phủ tăng cường áp lực lên các nhà sản xuất và tăng thuế đối với hàng xuất khẩu. Dầu cọ xuất hiện trở lại trên thị trường, nhưng với giá gần gấp đôi so với hồi tháng 11. Vì vậy, cuối tháng 4, Indonesia đã triển khai phương án cấm xuất khẩu một loạt các sản phẩm dầu cọ.

Thị trường toàn cầu hoang mang. Dầu cọ là loại dầu ăn được sử dụng nhiều nhất trên thế giới và viễn cảnh 50% nguồn cung toàn cầu biến mất trong một đêm khiến các thị trường hàng hóa kinh hoàng.

Giá tăng 6%, và giá các loại dầu ăn khác cũng tăng theo. Dầu đậu nành, loại dầu được sử dụng nhiều thứ hai, tăng 4,5%. Lệnh cấm thực sự sẽ gần như hoàn toàn, bao gồm dầu cọ thô và thậm chí cả dầu ăn đã qua sử dụng. Tại sao giá lại tăng mạnh ngay từ đầu. Nếu Indonesia không có vấn đề về sản xuất dầu cọ, thì điều gì sẽ xảy ra với nguồn cung?

Indonesia đã mở một cuộc điều tra về hoạt động kinh doanh sản xuất dầu cọ. Cuộc điều tra đã tìm thấy bằng chứng về hoạt động của các-ten, với các nhà sản xuất, nhà phân phối, hiệp hội kinh doanh, quan chức chính phủ và nhà bán lẻ để hạn chế nguồn cung cho thị trường bán lẻ và cố định giá.

Tuy nhiên, một trong những vấn đề lớn nhất là chính phủ nước này, vào năm 2005, khi thế giới bắt đầu chú ý đến ý tưởng về nhiên liệu sinh học, Indonesia đã nhìn thấy một cơ hội. Nước này đã xây dựng nhiều nhà máy sản xuất dầu diesel sinh học, xây dựng mối quan hệ bền chặt với người mua và kích thích thị trường bằng các khoản trợ cấp.

Điều đó đã khuyến khích các nhà sản xuất dầu cọ hướng một lượng dầu ngày càng tăng ra khỏi thị trường tiêu thụ nội địa, do đó làm tăng giá đối với người Indonesia. Để đảo ngược hướng của dòng chảy đó, chính phủ Indonesia sẽ cần phải hủy bỏ hoặc ít nhất là đóng băng các khoản trợ cấp.

Nhưng không chỉ người Indonesia lo lắng về giá dầu cọ tăng cao. Hàng hóa được sử dụng trong nhiều loại hàng hóa, từ mỹ phẩm và xà phòng cho đến sô cô la và bánh mì đóng gói. Tuy nhiên, có lẽ quan trọng nhất, nó được sử dụng trên khắp thế giới như một loại dầu ăn, đặc biệt là ở các quốc gia nghèo hơn.

Khi tình trạng khan hiếm dầu ăn kéo dài, giá dầu cọ sẽ tăng. Các quốc gia giàu có hơn sẽ có thể được bù đắp: Ví dụ, người Anh có thể chuyển sang dùng dầu hạt cải để chiên cá và khoai tây chiên. Nhưng các quốc gia nghèo nhất sẽ không có được thứ xa xỉ đó. Dầu cọ đã là loại dầu ăn rẻ nhất trên thị trường, điều đó có nghĩa là những người nghèo nhất sẽ bị mắc kẹt trong chu kỳ lạm phát lương thực đã chứng kiến giá thực phẩm tăng hơn 30% vào năm 2021.

Ngân hàng Thế giới dự đoán giá sẽ tiếp tục tăng; hơn 20% trong năm tới. Kết quả có thể là thảm khốc. Nhiều quốc gia nghèo hơn đã và đang cảm thấy bị siết chặt, về mặt tài chính và chính trị, khi các chính phủ nợ nần chồng chất, và tình trạng phản đối ảnh hưởng của lạm phát. Xét cho cùng thì đó chỉ là dầu ăn. Nhưng chi phí lương thực tăng và hậu quả bất ổn xã hội có thể diễn ra.