Cú sốc đầu tiên của nhà đầu tư F0

Không còn những lời khoe khoang lợi nhuận khủng “cứ mua là thắng”, trên các cộng đồng, room chat của giới đầu tư chứng khoán bắt đầu lan truyền những lời than thở về thua lỗ, lo lắng mất phương hướng. Thị trường đang diễn biến bất thường trong mắt NĐT mới tham gia, khi họ tin rằng thị trường sẽ lên 1.500-1.800 điểm, nhưng cổ phiếu lại rơi tự do chỉ sau 1 đêm.

Người say không biết nhạc đã dừng

Chưa khi nào, kể cả giai đoạn bùng nổ gần nhất năm 2017, TTCK lại phân lập thành 2 khối NĐT rõ rệt như năm 2020. Một bên là NĐT có thâm niên (Fn), một bên là NĐT hoàn toàn mới tham gia thị trường (F0). Diễn biến tăng trưởng kỳ lạ của thị trường trong năm 2020 khiến các NĐT có thâm niên hoảng sợ và lo lắng, trong khi NĐT F0 lại hể hả vì lợi nhuận đến quá dễ dàng.

Trên các diễn đàn chứng khoán hay trong các room chat, NĐT Fn liên tục đưa ra các khuyến cáo thận trọng, phân tích rủi ro và ngay lập tức đón nhận những lời mỉa mai từ phía NĐT F0. Thậm chí hiện tượng cãi lộn, rủa xả lẫn nhau tưng bừng hàng tuần lễ.

Nhiều tháng trời trong năm 2020 NĐT Fn “ngậm đắng nuốt cay” nhìn thị trường lừng lững đi lên và NĐT F0 “liều ăn nhiều”. Vì thế, những phiên lao dốc đột biến tuần qua đã khiến NĐT Fn có phần hể hả khi NĐT F0 lần đầu tiên được chứng kiến tình trạng muốn bán cũng không được và chỉ vài ngày đã bốc hơi lợi nhuận cả tháng tích cóp.

Thực tế thị trường đang dạy bài học không dành cho riêng ai. Không phải chỉ NĐT F0 thua lỗ mà có thể cả NĐT Fn. Điểm khác biệt chỉ là những NĐT có kinh nghiệm dễ dàng xử lý trong tình huống bất thường, thay vì “đông cứng” như các NĐT mới chân ướt chân ráo vào thị trường.

Sốc tâm lý là điều rất hay xảy ra với những NĐT thiếu kinh nghiệm, không hiểu lý do tại sao thị trường hôm qua còn rất tốt, hôm nay đã quay đầu rơi tự do. Cũng vẫn cổ phiếu đó chất lượng cơ bản rất tốt, kết quả kinh doanh hoành tráng, được rất nhiều người tranh mua khiến giá kịch trần, đột nhiên lại xuất hiện rất nhiều người tranh bán khiến giá giảm sàn.

Đối với NĐT có kinh nghiệm, thị trường tăng liên tục tạo nên chất men say khiến tất cả đều vui vẻ, và khác biệt không phải là F0 hay Fn, mà là những người biết nghi ngờ đồng tiền kiếm được dễ dãi một cách may mắn để tìm kiếm các dấu hiệu bất ổn, với những người chỉ muốn hết mình tận hưởng cảm giác chiến thắng. Trong một thị trường tăng giá liên tục, mua cổ phiếu nào cũng có lời, mọi lý do để giải thích cho hiện tượng tăng giá đó đều hợp lý.

Đây là lỗi đưa định kiến của mình vào đánh giá thị trường. Chẳng hạn cổ phiếu ZYZ tăng giá liên tục, NĐT sẽ có khuynh hướng chỉ nhìn thấy tin tốt, yếu tố hỗ trợ tích cực, vì những thông tin đó phù hợp với thực tế đang diễn ra.

Tổng thể thị trường cũng vậy, khi nhìn lại vài tháng trước - thậm chí chỉ vài tuần trước - lý do phổ biến được đưa ra giải thích thị trường tăng trưởng mãi không ngừng cứ lặp đi lặp lại: Đó là khả năng kiềm chế dịch bệnh tốt, cơ hội tăng trưởng kinh tế đột phá trong năm 2021, doanh nghiệp đạt lợi nhuận rất cao, dòng tiền mới mạnh mẽ, định giá thị trường vẫn ở mức thấp.

Những lý do đó trở nên quen thuộc và được các NĐT lạc quan coi như “bùa hộ mệnh” để tin rằng thị trường sẽ tiếp tục tăng trưởng. Những lý do đó không sai, nhưng không phù hợp với các biến động ngắn hạn vốn hoàn toàn dựa trên cơ sở cung cầu.

Giữ tiền quan trọng hơn kiếm tiền

Các NĐT mới tham gia thị trường thường chỉ quan niệm trong đầu tư chứng khoán mục tiêu tối thượng là kiếm tiền. Nếu coi đầu tư chứng khoán là cuộc chơi dài hơi, một nghề nghiêm túc thì vế quan trọng hơn là giữ tiền. Bảo toàn vốn đối với NĐT cũng giống như bảo toàn mạng sống của người lính trên chiến trường.

Chính vì là một nghề nghiêm túc nên NĐT chuyên nghiệp không chỉ cần học bài học giao dịch thành công, còn phải học bài học quản trị rủi ro. Những NĐT tài giỏi nhất thế giới cũng luôn ra các quyết định sai nhiều hơn các quyết định đúng - hay số lượng giao dịch thua lỗ nhiều hơn số lượng giao dịch có lời. Vì vậy, điều quan trọng là khi sai sẽ bị mất ít tiền, còn khi đúng phải cố gắng kiếm được càng nhiều càng tốt.

NĐT F0 chưa gặp phải quyết định sai dẫn đến mất tiền, nên nghĩ rằng mình không thể sai được. Bài học này chỉ có thể học được bằng cách trả giá, còn mọi hướng dẫn đều vô ích.

Thị trường sụt giảm chóng mặt tuần qua khiến nhiều người mất tiền nếu như vẫn cố gắng chống lại thị trường. Nếu ở chiều tăng giá, NĐT Fn chống lại thị trường chỉ mất đi cơ hội hoặc lợi nhuận ít, nhưng ở chiều giảm NĐT F0 chống lại thị trường có nguy cơ mất sạch vốn.

Đây chính là sự khác biệt: Khi NĐT Fn giữ được vốn, họ sẽ có cơ hội lớn hơn ở thời điểm hiện tại. Họ là những người vẫn còn tồn tại trong cuộc chơi. Việc mất cơ hội ở giai đoạn tăng trước sẽ được bù đắp bằng những cơ hội khác trong cả quãng đời đầu tư còn lại.

Nhìn một cách tích cực, những biến động dữ dội của thị trường đang diễn ra là cuộc thử thách để đào tạo lớp NĐT ngày càng chuyên nghiệp hơn. Trong suốt hơn 20 năm qua, thị trường chỉ có vài lần đem lại bài học quý giá như vậy.

Ban đầu luôn là bài học về kiềm chế cảm xúc, hiểu được sự điên rồ của thị trường là không giới hạn, hiểu được sự tài giỏi rất khó phân biệt với may mắn để tránh ảo tưởng cá nhân. Bài học kế tiếp đắt giá hơn, là biết giữ cho thua lỗ nhỏ nhất có thể trong những quyết định sai lầm để có cơ hội tồn tại và phục hồi.