Có nên điều chỉnh giá điện chuyển tiếp?

36 nhà đầu tư vừa gửi kiến nghị cầu cứu Thủ tướng với mong muốn khắc phục những bất cập trong việc xây dựng và ban hành cơ chế giá phát điện nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp.

LTS: Báo cáo tại VBF 2023 cho thấy, lượng phát thải khí nhà kính của Việt Nam chiếm khoảng 0,8% lượng phát thải toàn cầu. Trong đó, ngành điện Việt Nam chiếm khoảng một nửa lượng khí thải CO2 này.

Trao đổi với DĐDN, TS Hoàng Giang – Chủ tịch Cộng đồng Năng lượng tái tạo Bến Tre đại diện cho các nhà đầu tư năng lượng tái tạo (NLTT) cho rằng, cơ chế giá thiếu hợp lý sẽ làm chùn bước nhà đầu tư các dự án NLTT, dẫn tới khó đảm bảo mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

- Thưa ông, cơ chế giá mới cho các dự án điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp theo Quyết định số 21/2023 của Bộ Công Thương sẽ tác động ra sao tới doanh nghiệp?

Mặc dù, Quyết định số 21 của Bộ Công Thương về khung giá phát điện cho nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp, đến nay được 02 tháng, nhưng gần như vẫn không có doanh nghiệp nào muốn ký hợp đồng đóng điện với giá này. Thật buồn, vì đã có giá nhưng vẫn không thể phát điện, nhà máy vẫn để không, chấp nhận mất doanh thu và tiếp tục kêu cứu,... Bởi mức giá mới đây được đưa ra sẽ gây thiệt hại trầm trọng cho các doanh nghiệp trong suốt cả vòng đời vận hành nhà máy. Vì vậy, các doanh nghiệp có nhà máy điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp vẫn tiếp tục hành trình gửi công văn thỉnh nguyện tới Quốc Hội và Chính Phủ xin cứu các dự án đã đầu tư.

- Nhắc đến giá phải tính đến vốn đầu tư, vậy để đáp ứng các điều kiện vay vốn cho các dự án NLTT, doanh nghiệp phải đáp ứng đủ các tiêu chí nào, thưa ông?

Các dự án này đều được triển khai trong giai đoạn từ năm 2017-2018 theo lời kêu gọi của Chính Phủ vào thời điểm đó. Tuy nhiên, do ảnh hưởng nặng nề của đại dịch Covid-19, có 87 dự án năng lượng tái tạo với tổng công suất là 4.871,62 MW (trong đó gồm có 4.184,8 MW điện gió và 686,82MW điện mặt trời) đã bị chậm tiến độ vận hành thương mại (COD) so với kế hoạch nên không kịp hưởng giá điện cố định (FIT) như được quy định tại Quyết định 39/2018 của Thủ tướng Chính phủ.

Trạm biến áp 220kV Ninh Phước (tỉnh Ninh Thuận) có nhiệm vụ quan trọng truyền tải công suất các nhà máy điện mặt trời, điện gió lên hệ thống điện quốc gia. Ảnh: HNM

Từ những hệ lụy không lường trước được của đại dịch COVID-19, các dự án chưa đưa vào vận hành vẫn đang phải gánh lãi suất mỗi năm của các tổ chức tín dụng. Trong khi, giá thiết bị, giá nhân công, giá tư vấn, thiết kế... luôn tăng.

Do vậy giá tính theo Quyết định 21 phải được nghiên cứu xem xét tại thời điểm đã đầu tư chứ không phải là hiện tại, vì hầu hết các dự án cơ bản đã hoàn thành xây dựng.

Hiện tại với giá mới thấp hơn giá FIT 20%, cộng với việc đội vốn do chậm tiến độ phải trả phí phát sinh cho các nhà thầu, phí bảo trì bảo dưỡng thiết bị, phí bảo vệ, nhân công, lãi ngân hàng… (Có dự án đội vốn lên 20%).

Yếu tố thứ 2 là thanh toán bằng nội tệ, nếu tỷ giá biến động 5%/năm, tương đương doanh nghiệp sẽ lỗ thêm 5% doanh thu mà không có đảm bảo quy đổi như Quyết định của Thủ tướng trước đây.

Yếu tố thứ 3, trong điều kiện vay USD, FED tăng lãi suất 4% hay vay VND, lãi suất vay bình quân tăng 5%, tức doanh nghiệp lại lỗ thêm...

Như vậy, với mức giá giảm quá sâu này, các dự án chuyển tiếp càng vận hành, càng lỗ, nếu tính qua có thể thấy doanh nghiệp sẽ lỗ tới 20% tổng mức đầu tư. Do đó, doanh nghiệp lo lắng trước nguy cơ phải phá sản, còn các doanh nghiệp có ý định sẽ không đầu tư phát triển các dự án NlTT nữa.

- Vậy, ông có những kiến nghị gì để đảm bảo sự phát triển ổn định của NLTT như kỳ vọng của Chính phủ?

Ai cũng nghĩ doanh nghiệp phát triển NLTT có lời, nhưng nếu xét trong bối cảnh hiện tại của nền kinh tế, khi tỷ giá biến động, chi phí lãi vay tăng cao vì các ngân hàng Trung ương thắt chặt tiền tệ, lạm phát cao khiến giá nhân công vào các chi phí đầu vào vận hành tăng cao... Do đó với giá FIT cũ, doanh nghiệp vẫn chỉ có thể tồn tại và sẽ có hiệu quả khi thị trường tải chính thế giới và trong nước quay lại bối cảnh lãi suất thấp, lạm phát thấp của những năm 2017-2018.

Nếu tính trên góc nhìn chi phí cơ hội, đầu tư điện tái tạo cần vốn đâu tư rất lớn (vài ngàn tỷ/dự án), thời gian thu hồi vốn lâu, vòng đời dự án 20 năm, phụ thuộc hoàn toàn vào điều độ điện lực của EVN là người mua điện độc quyền duy nhất. Như vậy cho thấy sự thành bại của dự án phụ thuộc hoàn toàn vào chính sách,... Bởi chính sách không phù hợp sẽ khiến nhà đầu tư đứng trước nguy cơ thất bại về tài chính, gây phá sản và làm các nhà đầu tư tiềm năng không dám mạo hiểm đầu tư phát triển NLTT.

Để phát triển thị trường NLTT tại Việt Nam, tôi cho rằng Chính phủ nên gia hạn giá FIT cho các dự án chuyển tiếp đã đầu tư và cân nhắc giá mới phù hợp cho các dự án sẽ đầu tư đủ sức hấp dẫn.

- Xin cảm ơn ông!