Có nên bỏ thuế VAT, thuế chứng khoán?

Trang Thông tin Chính phủ thảo luận về vấn đề bỏ thuế VAT, việc đăng lên trang thông tin như thế mặc dù chỉ là thảo luận, nhưng tôi nghĩ đã có những toan tính chính sách đề cập cho việc này.

Việc bỏ thuế VAT và chuyển sang thuế doanh thu là một ý tưởng không tồi khi suy xét nó trong thời điểm hiện nay, nhiều doanh nghiệp sẽ phải thay đổi cách thức kinh doanh và sản xuất để phù hợp hơn, cũng như chính phủ sẽ thu thuế tốt hơn, công bằng hơn và đặc biệt là cắt giảm được khâu quản lý thuế và đưa ra kiểm soát hoàn toàn tự động bằng máy tính, tôi nhắm chừng khi đó cán bộ thuế giảm tới 70-90% so với hiện tại.

Tôi mạnh dạn tổng hợp tài liệu từ nhiều nguồn, phân tích cho các bạn dễ hiểu nhất. Mình cũng chia sẻ từng nhiều phần để các bạn dễ đọc.

Các bạn có cho và ủng hộ điều này không? Mình cho rằng khi triển khai xong phần này, Việt Nam sẽ triển khai bước tiếp theo là KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT, khi này đất nước Việt Nam mới thực sự tăng trưởng, các chế độ xã hội được tăng cao.

MỤC 1: ĐỀ XUẤT BỎ VAT VÀ THUẾ KHOÁN – THAY THẾ BẰNG THUẾ DOANH THU + THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP: BỐI CẢNH VÀ ĐỘNG CƠ

Việt Nam đang xem xét một thay đổi lớn về chính sách thuế: bãi bỏ thuế GTGT (VAT, hiện 8-10%) và thuế khoán, thay thế bằng thuế doanh thu (thuế trên tổng doanh thu mỗi giao dịch) kết hợp với thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN).

Hiện tại:

- VAT là thuế gián thu đánh trên phần giá trị tăng thêm ở mỗi giai đoạn sản xuất – phân phối, với doanh nghiệp đóng vai trò “thu hộ” cho Nhà nước.

- Thuế khoán (thuế ấn định) thường áp dụng cho hộ kinh doanh cá thể, dựa trên doanh thu ước tính.

Đề xuất mới: → Loại bỏ hai sắc thuế này. → Mỗi lần bán hàng sẽ chịu một tỷ lệ thuế cố định trên doanh thu tổng, không khấu trừ đầu vào như VAT. → Đồng thời vẫn giữ thuế TNDN như hiện tại.

Mục tiêu của đề xuất:

- Đơn giản hóa hệ thống thuế.

- Tăng nguồn thu ngân sách.

- Hạn chế gian lận hóa đơn, hoàn thuế.

- Thiết lập một hệ thống thuế dễ kiểm soát hơn, áp dụng cho mọi loại hình kinh doanh.

Vấn đề đặt ra: Liệu mô hình này có khả thi không? Thế giới đang áp dụng ra sao?

_________________________________________________________________

BÀI 2: MÔ HÌNH THUẾ DOANH THU TRÊN THẾ GIỚI VÀ CÁC QUỐC GIA ÁP DỤNG 

Thuế doanh thu (hay còn gọi là thuế doanh số, thuế gộp) không phải là ý tưởng mới đâu nhé! 

Trong quá khứ:

- Trước khi VAT ra đời, đa số các nước châu Âu từng áp dụng thuế doanh thu nhiều giai đoạn (turnover tax) suốt thế kỷ 20.

Ví dụ: Đức từng thu 4%, Bỉ 7%, Ý 4% (cao hơn cho hàng xa xỉ).

- Tuy nhiên, do nhược điểm “thuế chồng thuế”, các nước này dần chuyển sang VAT từ thập niên 60–70.

Ở Việt Nam:

- Trước 1999, nước ta cũng từng áp dụng thuế doanh thu (% trên giá bán).

- Nhưng từ 1/1/1999 đã chuyển hẳn sang VAT vì các ưu điểm như minh bạch, khấu trừ được, tránh đánh thuế lặp.

Mỹ:

- Là nước phát triển duy nhất không có VAT quốc gia.

- Họ dùng thuế bán hàng (sales tax) ở cấp bang, chỉ đánh vào bán lẻ cuối.

- Một số bang như Delaware, Washington dùng thuế doanh thu gộp (GRT), nhưng thuế suất rất thấp (~0.1%–0.75%).

Singapore:

- Áp dụng GST (thực chất là VAT) với mức 9%.

- Không có thuế doanh thu gộp nhiều giai đoạn.

- GST có khấu trừ, hoàn thuế khi xuất khẩu → rất hiệu quả và cạnh tranh.

 Kết luận: → Mô hình “thuế doanh thu + thuế TNDN” như đề xuất ở Việt Nam là hiếm hoi trên thế giới.

→ Đa số quốc gia chọn VAT + thuế TNDN để vừa kiểm soát, vừa khuyến khích minh bạch và giảm méo mó thị trường.

--------------------------------------------------------------------

BÀI 4: SO SÁNH MÔ HÌNH THUẾ CỦA VIỆT NAM VỚI HOA KỲ VÀ SINGAPORE 

Sau khi đã điểm qua tình hình thuế doanh thu trên thế giới, ta cùng "soi" kỹ hơn hai mô hình đáng chú ý: Mỹ và Singapore - hai nền kinh tế tiêu biểu cho hai hướng đi trái ngược!

TẠI HOA KỲ:

Không có VAT ở cấp liên bang.

Thuế tiêu dùng/sales tax:

- Thu ở cấp bang và địa phương.

- Mức thuế dao động: Ohio ~4%, Virginia 6%, Washington ~10%.

- Một số bang không thu (Delaware, Oregon, Alaska...).

Thuế doanh thu gộp (Gross Receipts Tax – GRT):

Xuất hiện ở một số bang như Delaware, Washington.

- Thuế suất rất thấp: ~0.1%–0.75%.

- Không cho khấu trừ đầu vào – giống đề xuất mới ở VN.

Tuy nhiên, không áp dụng toàn quốc, chỉ là giải pháp thay thế sales tax ở vài nơi.

Thuế thu nhập doanh nghiệp (CIT):

- Thuế liên bang: 21%.

- Thêm thuế tiểu bang: dao động 4%–10%.

Thuế tiêu thụ đặc biệt (excise tax):

- Đánh vào xăng dầu, thuốc lá, rượu...

Tóm lại:  Thiên về thuế trực thu + thuế tiêu dùng giai đoạn cuối.  Không có VAT.  Mô hình “thuế doanh thu toàn quốc” như VN đề xuất không tồn tại ở Mỹ.

TẠI SINGAPORE

VAT = GST (Goods and Services Tax):

- Hiện nay là 9% (tăng từ 8% vào 2024).

- Có cơ chế khấu trừ đầu vào, hoàn thuế xuất khẩu → minh bạch, không đánh chồng.

- Đánh thuế trên giá trị tăng thêm – giống VAT Việt Nam.

Thuế TNDN:

- Mức thuế: 17%, tương đối thấp để thu hút đầu tư.

- Có chính sách ưu đãi mạnh mẽ cho doanh nghiệp mới hoặc nhỏ.

Không có thuế doanh thu gộp.  Không đánh nhiều lần trên cùng giá trị.

 Tóm lại: Hệ thống rõ ràng, cạnh tranh, minh bạch. Duy trì VAT + TNDN, đúng như mô hình Việt Nam đang dùng hiện nay.

 KẾT LUẬN:

 Mỹ: không có VAT, nhưng có sales tax cuối chuỗi, GRT chỉ dùng ở một vài bang với thuế suất cực thấp.

 Singapore: dùng VAT kiểu mẫu, không đánh thuế doanh thu gộp, có thuế TNDN ổn định.

Mô hình thuế doanh thu kết hợp TNDN mà Việt Nam đang đề xuất hiện chưa có nước nào lớn áp dụng ở quy mô toàn quốc.

-------------------------------------------------------

BÀI 4:  TẠI SAO NHÀ NƯỚC KỲ VỌNG TĂNG THU NHỜ THUẾ DOANH THU?

Một trong những động cơ chính thúc đẩy đề xuất bỏ VAT và áp dụng thuế doanh thu + thuế TNDN chính là: TĂNG NGUỒN THU NGÂN SÁCH. Vậy tại sao mô hình này được cho là giúp thu nhiều hơn? 

THUẾ DOANH THU MỞ RỘNG CƠ SỞ ĐÁNH THUẾ

Thay vì chỉ đánh vào phần giá trị tăng thêm như VAT, thuế doanh thu đánh trên toàn bộ giá bán mỗi giao dịch.

Dù một sản phẩm trải qua nhiều khâu, mỗi khâu đều bị đánh thuế, không có khấu trừ như VAT.

Ví dụ minh họa – chuỗi phân phối điện thoại:

Nhà máy bán giá $1000,

Đại lý cấp 1 bán $1100,

Đại lý cấp 2 bán $1150.

Với VAT 10%:

- Nhà nước chỉ thu được khoảng $15 (từ phần tăng thêm $150).

- Với thuế doanh thu 3%:

Nhà nước thu:

 $30 từ nhà máy (3% x $1000)

 $33 từ đại lý 1 (3% x $1100)

 $34.5 từ đại lý 2 (3% x $1150)

 Tổng thu: ~$97.5 

 Thu nhập gấp 6 lần so với VAT trong ví dụ!

 LÝ DO KHÁC GIÚP TĂNG THU:

Ổn định và dễ dự báo hơn:

Thuế doanh thu đánh vào doanh số – một chỉ số ít biến động hơn lợi nhuận → giúp Nhà nước dễ dự toán, ngay cả khi doanh nghiệp báo lỗ vẫn có nghĩa vụ nộp thuế.

 Tránh tình trạng doanh nghiệp báo lỗ liên tục để né thuế TNDN, vốn rất phổ biến hiện nay.

 NHƯNG KHÔNG PHẢI KHÔNG CÓ RỦI RO:

 Thuế suất cao sẽ làm tăng giá hàng loạt. Doanh nghiệp buộc phải tăng giá để bù thuế → ảnh hưởng đến sức mua và lạm phát.

 Mất nguồn thu từ VAT của khu vực không tạo ra lợi nhuận, ví dụ: người tiêu dùng cá nhân, phi lợi nhuận...

 Cần đặt thuế suất thấp như Delaware (~0.7%) nếu không muốn gây sốc cho thị trường.

Nói cách khác: Tăng thu ngân sách là có thể, nhưng phải đánh đổi bằng rủi ro lạm phát, thu hẹp sản xuất, và tác động đến người tiêu dùng.

----------------------------------------------------------------

BÀI 5:  THUẾ DOANH THU CÓ GIÚP HẠN CHẾ GIAN LẬN THUẾ KHÔNG?

Một trong những lý do khiến nhiều người kỳ vọng vào thuế doanh thu là vì nó đơn giản, trực quan, và có thể khóa được một số kiểu gian lận thuế GTGT vốn đang rất phức tạp.

 CÁC HÌNH THỨC GIAN LẬN PHỔ BIẾN VỚI THUẾ GTGT (VAT):

- Mua bán hóa đơn khống

- Lập công ty “ma” → tạo hóa đơn đầu vào giả → xin khấu trừ hoặc hoàn thuế sai quy định 

- Lợi dụng chuỗi doanh nghiệp lòng vòng rồi... bỏ trốn để lại nghĩa vụ thuế cho “người cuối”.

 Những kiểu này đã gây thiệt hại hàng chục ngàn tỷ đồng cho ngân sách, gây nhức nhối cho ngành thuế 

 THUẾ DOANH THU CÓ THỂ GIẢM RẤT NHIỀU GIAN LẬN NÀY!

Vì sao?

 Không còn cơ chế khấu trừ → không cần mua hóa đơn đầu vào 

→ Hóa đơn giả, doanh nghiệp “ma” sẽ mất đất sống.

 Tính thuế đơn giản: doanh số x thuế suất

→ Không cần chứng minh chi phí đầu vào → dễ kiểm tra hơn cho cán bộ thuế.

 Doanh nghiệp lỗ vẫn phải đóng thuế doanh thu

→ Tránh tình trạng lỗ giả, lãi thật để trốn thuế.

 Ai cũng phải đóng một phần → lan tỏa trách nhiệm đóng góp 

 TUY NHIÊN VẪN CÓ GIAN LẬN MỚI PHÁT SINH:

 Trốn doanh thu – giấu giao dịch:

Vì thuế đánh vào doanh thu, doanh nghiệp sẽ có động lực giấu doanh số thật.

→ Không xuất hóa đơn, giao dịch tiền mặt, sổ sách kép...

 Khó theo dõi chuỗi giá trị:

Do không yêu cầu khai đầu vào → không có dữ liệu đối chiếu chéo như hệ thống VAT hiện tại.

 Tức là: không mua hóa đơn nữa... mà giấu luôn hóa đơn 

 KẾT LUẬN NHANH:

 Thuế doanh thu giúp đơn giản hóa quy trình thu, xóa bỏ động lực mua hóa đơn khống.

 Nhưng lại tăng động cơ trốn doanh thu nếu không có hệ thống hóa đơn điện tử & kiểm soát hiệu quả.

 Cuối cùng, công nghệ, dữ liệu, và quản lý minh bạch mới là then chốt chứ không chỉ là tên của loại thuế!

----------------------------------------------------------------

BÀI 6:  THUẾ DOANH THU ẢNH HƯỞNG ĐẾN GIÁ HÀNG VÀ CHUỖI CUNG ỨNG RA SAO?

Một khi cách tính thuế thay đổi, mọi mắt xích trong nền kinh tế đều bị ảnh hưởng – từ giá bán, mô hình kinh doanh đến cấu trúc chuỗi cung ứng. Hãy cùng bóc tách từng lớp nhé! 

 HIỆU ỨNG “THUẾ CHỒNG THUẾ” – GIÁ TĂNG Ở MỌI KHÂU

Với VAT:  Chỉ đánh thuế 1 lần trên phần tăng thêm

→ Các khâu trung gian được khấu trừ thuế đầu vào → giá không bị đội lên quá mức.

Với thuế doanh thu:  Mỗi giao dịch đều bị đánh thuế trực tiếp trên toàn bộ giá bán

→ Không khấu trừ → thuế cộng dồn dọc chuỗi 

 Ví dụ: thuế doanh thu 3% ở 3 khâu → tổng thuế ~8.4% trên giá cuối

 Người tiêu dùng sẽ là người “gánh” phần thuế tích lũy này 

 THAY ĐỔI HÀNH VI DOANH NGHIỆP – XU HƯỚNG TÍCH HỢP DỌC

Do lo sợ bị đánh thuế nhiều lần, doanh nghiệp có thể:  Tự gom tất cả khâu về một mối (tự sản xuất, tự phân phối, tự bán lẻ)

→ Tránh “chuyền tay” → giảm số lần nộp thuế.

 Điều này dẫn đến:

- Giảm tính chuyên môn hóa (logistics, đại lý bán buôn sẽ yếu thế)

- Tăng rào cản gia nhập thị trường cho doanh nghiệp nhỏ

- Thị trường dễ bị thống lĩnh bởi các chuỗi tích hợp lớn 

 THUẾ PHÂN BIỆT NGÀNH NGHỀ THEO CHUỖI DÀI NGẮN

- Ngành ít khâu (phần mềm, dịch vụ online...) → ít chịu thuế chồng.

- Ngành nhiều khâu (nông nghiệp, chế biến, phân phối...) → chịu thuế nhiều lần → thiệt hơn.

 Đây là điểm bất lợi lớn của thuế doanh thu mà VAT được sinh ra để khắc phục.

 XUẤT NHẬP KHẨU CŨNG BỊ ẢNH HƯỞNG

Với VAT:  Hàng xuất khẩu được hoàn thuế đầu vào (thuế suất 0%) → giá xuất cạnh tranh.

 Hàng nhập khẩu chịu VAT như hàng nội địa → công bằng.

Với thuế doanh thu:  Làm sao biết hàng xuất khẩu đã bị “thuế chồng” mấy lần?

 Làm sao hoàn lại phần thuế đã đóng trong chuỗi nội địa?

→ Cực kỳ khó quản lý và có thể làm hàng Việt kém cạnh tranh hơn trên thị trường quốc tế 

 TỔNG KẾT BÀI 6:

 VAT: đánh một lần – ổn định, công bằng, không ảnh hưởng cấu trúc thị trường.

 Thuế doanh thu: dễ tăng giá, dễ méo mó chuỗi cung ứng, bất lợi cho DN nhỏ và chuỗi ngành dài.

-----------------------------------------------------------

BÀI 7:  THUẾ DOANH THU TÁC ĐỘNG RA SAO ĐẾN DOANH NGHIỆP NHỎ, VỪA VÀ LỚN?

Thuế không chỉ là con số phải nộp — nó ảnh hưởng tới chiến lược, dòng tiền, mô hình kinh doanh và cả sự tồn vong của doanh nghiệp, đặc biệt là với các đơn vị vừa và nhỏ. Cùng xem loại thuế mới sẽ “đối xử” với các nhóm doanh nghiệp thế nào nhé 

 DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ HỘ KINH DOANH

 Hiện tại: Đang đóng thuế khoán, ấn định theo doanh thu ước tính, thường khá nhẹ và dễ chịu.

 Nếu áp dụng thuế doanh thu:

- Phải kê khai doanh thu thực tế.

- Có thể phải nộp thuế cao hơn mức khoán trước đây, đặc biệt nếu không có ưu đãi.

 Rủi ro:

- Hộ kinh doanh nhỏ lẻ khó khăn khi ghi chép, hạch toán.

- Dễ dẫn đến việc: → Giao dịch không hóa đơn

→ Dùng 2 sổ sách để trốn thuế 

 Tóm lại: Nếu không có ngưỡng miễn trừ, ưu đãi, hoặc hỗ trợ kê khai, doanh nghiệp nhỏ dễ chịu áp lực lớn và rơi vào vùng rủi ro cao.

 DOANH NGHIỆP LỚN VÀ VỪA

 Ưu điểm:

- Đã quen với khai thuế đầy đủ.

- Có bộ phận kế toán, pháp lý đủ mạnh để điều chỉnh mô hình hoạt động.

- Có thể tích hợp chuỗi cung ứng để giảm số khâu bị đánh thuế → tối ưu hóa gánh nặng thuế.

 Nhưng:

- Sẽ phải nộp thuế doanh thu ngay cả khi kinh doanh lỗ.

- Một số ngành có tỷ suất lợi nhuận thấp sẽ bị ảnh hưởng nặng nề 

 Có lợi thế so với doanh nghiệp nhỏ, nhưng vẫn bị ảnh hưởng đáng kể nếu không tái cấu trúc kịp thời.

 CÔNG BẰNG VỀ LỢI NHUẬN?

- Thuế doanh thu không xét đến lợi nhuận.

- Doanh nghiệp lời ít, lời nhiều hay lỗ… vẫn đóng như nhau trên cùng một doanh thu 

- Điều này mâu thuẫn với triết lý của thuế TNDN — “thuế theo khả năng sinh lời”.

 Bộ Tài chính từng phản hồi rằng việc thu thuế trên doanh thu mà bỏ qua chi phí là “không đúng bản chất thuế TNDN” 

TÁC ĐỘNG TỚI RA QUYẾT ĐỊNH KINH DOANH

- Doanh nghiệp sẽ phải loại bỏ các dòng sản phẩm biên lợi nhuận thấp, dù có doanh số tốt.

- DN khởi nghiệp (start-up) thường lỗ ở giai đoạn đầu → Thuế doanh thu sẽ làm dòng tiền bị chặn từ khi còn non trẻ 

Điều này làm giảm đa dạng sản phẩm trên thị trường, khó cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

 TÓM TẮT BÀI 7:

 Doanh nghiệp lớn có thể điều chỉnh, nhưng doanh nghiệp nhỏ thì dễ “đuối”.

 Thuế doanh thu không tính đến lãi – lỗ → Dễ bóp nghẹt những doanh nghiệp có lợi nhuận thấp, hoặc đang đầu tư giai đoạn đầu.

 Nếu áp dụng cần:

- Ngưỡng miễn trừ hợp lý cho doanh thu nhỏ.

- Cơ chế hoãn thu hoặc hỗ trợ cho DN khởi nghiệp.

---------------------------------------------------------

BÀI 8:  SO SÁNH CỤ THỂ QUA VÍ DỤ – NHÀ NƯỚC THU ĐƯỢC BAO NHIÊU TIỀN?

Sau 7 bài phân tích, giờ là lúc cùng nhau... tính tiền! 

Ví dụ cụ thể sẽ cho thấy rõ sự khác biệt giữa hai mô hình thuế: VAT 10% và thuế doanh thu 3%.

 GIẢ ĐỊNH CHUỖI PHÂN PHỐI MỘT CHIẾC ĐIỆN THOẠI:

- Nhà máy bán cho đại lý cấp 1 giá $1000

- Đại lý cấp 1 bán cho đại lý cấp 2 giá $1100

- Đại lý cấp 2 bán cho người tiêu dùng giá $1150

TRONG MÔ HÌNH VAT 10%:

- Nhà máy bán ra với VAT $100. Nếu không có đầu vào để khấu trừ, họ sẽ nộp toàn bộ $100; nếu có đầu vào có thuế, thì chỉ nộp phần chênh lệch. Giả sử họ nộp trọn $100.

- Đại lý cấp 1 mua vào $1000, bán ra $1100 → phần tăng là $100, nộp 10% tức $10.

- Đại lý cấp 2 bán từ $1100 lên $1150 → phần tăng là $50, nộp 10% tức $5.

 Tổng thu cho Nhà nước: $115 (nếu không khấu trừ gì cả)

Trong thực tế, nếu nhà máy có đầu vào được khấu trừ thì tổng thu có thể chỉ khoảng $15–$20, đúng bằng 10% của phần tăng thêm trong nước là $150.

 Người tiêu dùng sẽ phải trả tổng cộng $1150 + VAT = $1265

 TRONG MÔ HÌNH THUẾ DOANH THU 3%:

- Nhà máy nộp thuế doanh thu 3% x $1000 = $30

- Đại lý cấp 1 nộp 3% x $1100 = $33

- Đại lý cấp 2 nộp 3% x $1150 = $34.5

 Tổng thuế Nhà nước thu được: $97.5

 Nếu toàn bộ phần thuế này được chuyển sang người tiêu dùng, thì họ sẽ trả khoảng $1184.5, cao hơn giá gốc $1150 khoảng $34.5.

SO SÁNH NGẮN GỌN:

- Trong mô hình VAT, Nhà nước thu đúng 10% phần giá trị tăng thêm, thường là khoảng $15–$20 trong chuỗi.

- Trong mô hình thuế doanh thu, Nhà nước thu gần $100, tức gấp gần 5–6 lần, nhưng phần này không dựa trên lợi nhuận hay giá trị tăng, mà đánh lên tổng giá bán ở mỗi khâu.

- Người tiêu dùng vẫn là người gánh thuế, chỉ khác ở chỗ: → Với VAT: chỉ chịu một lần, rõ ràng.

→ Với thuế doanh thu: chịu nhiều lớp cộng dồn qua giá bán.

____________________________________________

Vui lòng ghi rõ nguồn khi trích dẫn

Tác giả: Dương Phạm.