Chuyển đổi số tạo nên những không gian xã hội mới

Một trong những cơ hội mới mà tiến trình chuyển đổi số đưa đến là sự kết hợp ngày càng hòa hợp hơn giữa con người và máy móc để tạo ra một không gian số-tương tự (analog-digital) mà tôi gọi là METAVERSE.

Hiện còn rất nhiều tranh luận về khái niệm này, nhưng theo cách chuyển từ tư duy tương tự (analog) sang tư duy số (digital) theo CSCI Way, chúng ta sẽ đứng ngoài những cuộc tranh luận về khái niệm này bởi một hệ định hướng để trong mỗi trường hợp đặc thù, có những cụ thể hóa về Metaverse theo những cách thích hợp, đó là cách hóa giải tốt nhất những tranh luận, đồng thời dù có nhìn nhận theo những chiều kích khác nhau, chúng ta cũng sẽ vùng giao thoa cốt lõi cho cái gọi là metaverse chung cho tất cả.

Tiến trình chuyển đổi số làm thay đổi cách chúng ta vận hành xã hội, và điểm đầu tiên là kiến tạo nên một không gian xã hội mới – Metaverse – một không gian được hình thành bởi sự kết hợp tối ưu giữa người và máy (H2M). Nền tảng căn bản của không gian xã hội mới này là việc chúng ta mở rộng được những giới hạn không gian-thời gian của mình ra một không gian mới phi không-thời gian về chiều kích vật lý, trên cơ sở duy trì một trạng thái song song giữa các tầng không gian sống khác nhau. Theo đó hình thành nên một cơ chế vận hành dựa trên sự kết hợp chặt chẽ giữa tư duy của con người và lý trí được hỗ trợ bởi trí tuệ nhân tạo, cùng với một nền tảng hạ tầng số cho phép con người kết nối hiệu quả giữa các tầng không gian.

Không gian sống mới này sẽ ảo hóa các không gian thực tại, bao trùm các không gian thực tại cùng với những giao thức số hợp thành một thể thống nhất và con người đồng thời sống cuộc sống thực trong không gian thực cùng với nhân bản của mình trong các không gian ảo đa tầng.

Các dòng dữ liệu, thông tin, tri thức sẽ là nguồn năng lượng vận hành thay cho các quy trình thứ bậc hiện tại và cùng với đó là các thiết bị di động, IoT và các công nghệ như điện toán biên (edge), điện toán mờ (fog) hỗ trợ cho việc con người xử lý tức thời các phát sinh thực tế để ra quyết định thay cho việc phải giao dịch và thu thập dữ liệu, thông tin từ nhiều nguồn khác nhau để ra quyết định.

I/ Con người là trung tâm

Một điều quan trọng luôn phải ghi nhớ con người sẽ và vẫn luôn là trung tâm trong không gian xã hội mới này, không bao giờ và không thể có bất thứ máy móc hay trí tuệ nhân tạo nào có thể thay thế hay thống trị con người. Đó là những huyễn tưởng, còn nếu không, đó là những âm mưu đen tối mà chúng ta cần ý thức để chống lại những sự dẫn dắt đó. Kiến tạo nên không gian xã hội mới phải luôn nhằm đến việc tạo ra một không gian xã hội giúp con người có thể trở nên thịnh vượng hơn, hạnh phúc hơn và hài hòa hơn với thiên nhiên, với xã hội và với chính bản thân nội tâm mình. Tương lai của xã hội thuộc về khoa học xã hội và nhân văn, đó là một trong những xu hướng tương lai, khi khoa học-công nghệ-kỹ thuật đã có những bước phát triển đột phá, đạt đến tầm cao mới trong việc hòa nhập vào cùng với con người như một thể thống nhất. Chúng ta duy trì xã hội này chỉ khi xã hội tồn tại, và xã hội tồn tại chỉ khi con người tồn tại, phát triển và được đặt làm trung tâm của sự phát triển.

+ Không gian mới phải kiến tạo được một sự đồng hành giữa con người và tự nhiên theo cách con người và tự nhiên cùng kết hợp với nhau để phát triển bền vững, không phải theo cách chúng ta đã và đang phát triển với tư duy con người khai thác tự nhiên để phát triển. Điều này đòi hỏi con người phải hiểu được vị thế của mình trước thiên nhiên bằng việc có thể mở rộng các chiều kích không-thời gian ra đa tầng, đa diện thể thấu hiểu hơn về không gian sống của mình. Để từ đó có một sự kết hợp hài hòa giữa con người và thiên nhiên.

+ Không gian mới phải kiến tạo nên những kết nối giúp con người gắn kết với nhau hơn để trở thành một xã hội đại đồng. Trên cơ sở những hỗ trợ của công nghệ và kiến trúc xã hội cho phép hình thành nên những cấu trúc hay nền tảng kết nối xã hội, giúp con người mở hơn, thấu hiểu được nhau hơn và giảm bớt những sự bất đối xứng như cơ sở cho thành công chuyển hóa thành hợp tác/chia sẻ hiệu quả để thành công. Để từ đó xác lập được những vị thế phù hợp cho tất cả mọi người trong xã hội trên những mạng lưới ngang hàng theo phân cấp trung tâm-ngoại vi thay cho trên-dưới.

+ Không gian mới phải giúp con người có năng thấu hiểu bản thân mình hơn thông qua “chiếc gương soi” của tư duy số. Với việc có thể nhìn thấy chính mình từ những chiều kích đa chiều, đa tầng hơn, con người sẽ ngày càng khám phá “chính mình như một kẻ khác” trong những tầng nấc khác nhau của đời sống. Khả năng lưu giữ, sao chép, nhân bản và kết nối xuyên không gian-thời gian và các tầng nấc (layer) này sẽ cho phép con người tổng hợp chính mình thành một phức hợp (complex) theo phương thức mà John Hagel gọi là “chiến lược phóng to, thu nhỏ” (zoom-out, zoom-in) để thấu mình tốt nhất có thể.

II/ Học thuyết phát triển hài hòa

Thông qua tiến trình chuyển đổi số, một cách thức tổ chức xã hội mới được hình thành, và nền tảng đầu tiên của cách thức tổ chức xã hội mới này chính là sự hình thành một không gian xã hội mới – metaverse. Điều này cũng đòi hỏi một học thuyết phát triển mới phù hợp với không gian xã hội mới này và cách thức tổ chức xã hội mới. Đặc trưng quan trọng của không gian xã hội mới này và cũng là của cách thức tổ chức xã hội mới, như những phân tích ở trên, đó chính là “hài hòa”. Sự “hài hòa” giữa các cấu trúc xã hội, giữa các xã hội, giữa con người với con người và giữa thực với ảo, giữa người với máy móc, chính là trọng tâm cho sự hình thành và phát triển của metaverse. Do vậy, cần phải hình thành một học thuyết phát triển hướng tới sự hài hòa này và ta gọi đó là học thuyết phát triển hài hòa. Một học thuyết dựa trên các đặc trưng:

+ Là học thuyết phát triển cho phép không gian xã hội mới (metaverse) có thể phát triển một cách hài hòa trong tình thế lưỡng nan giữa tập trung (thành các platform chi phối) và phân tán (bởi sự hình thành các mạng lưới ngang hàng) theo nguyên tắc chung vận mệnh (nguyên tắc đồng thuận); kiến tạo lợi ích đồng hướng (phương thức kinh tế chia sẻ); tạo dựng sự phát triển bền vững (hệ sinh thái xã hội).

+ Cho phép thu hẹp khoảng cách tối đa giữa không gian ảo (digital) và không gian thực (analog) để kiến tạo các hệ thống kinh tế có thể vận hành ổn định dựa trên sự khớp nối hiệu quả giữa các nền tảng tương tự-số (analog-digital) thành một thể phức hợp (complex) có tính hệ thống, đồng bộ và cộng hưởng.

+ Đồng thời cho phép mở rộng không gian phát triển của con người trên nền tảng các nguồn tài nguyên mới, các cách thức giao dịch mới và các nền tảng giá trị mới nhằm duy trì sự tăng trưởng và phát triển theo chiều sâu, đảm bảo sự thịnh vượng và cân bằng động của xã hội, cho phép hấp thụ một cách hiệu quả các nguồn tài sản mà con người đã tạo ra và chuyển hóa nó thành một nguồn năng lượng mới trong một không gian vô tận, duy trì dư địa cho vòng xoáy phát triển có thể gia tăng một ổn định.

+ Thông qua việc phát triển các giao thức tín nhiệm, nhúng giá trị vào mọi vật thể hữu hình, vô hình và mặc định để kiến tạo nên các tài sản số, thanh khoản số, đầu tư số và mặc định số cho con người, thiết lập một hệ thống kinh tế dựa trên các bản vị (chẳng hạn như token) được dẫn đạo bởi hệ tư tưởng, và dẫn động bởi sự đổi mới-sáng tạo liên tục.

III/ Không gian xã hội mới

Đó là một không gian:

+ Hình thành bởi sự kết hợp tối ưu giữa người và máy (H2M);

+ Với tư duy mở cho phép mở rộng các giới hạn không-thời gian theo các chiều kích mới;

+ Vận hành theo cơ chế nền tảng;

+ Với mục tiêu phát triển hài hòa;

+ Lấy con người làm trung tâm;

+ Trên nền tảng của hệ thống kinh tế dựa trên các bản vị, được dẫn đạo bởi hệ tư tưởng và dẫn động bởi sự đổi mới-sáng tạo liên tục.

IV/ Vận hành không gian xã hội mới

Các yêu cầu để vận hành không gian xã hội mới này:

+ Dữ liệu và dòng dữ liệu, thông tin, tri thức đóng vai trò nguồn lực căn bản;

+ Kết hợp một cách hiệu quả giữa tư duy của con người và trí tuệ nhân tạo;

+ Vận hành hiệu quả trên một nền tảng hạ tầng số cho phép con người kết nối hiệu quả giữa các tầng không gian;

+ Hợp nhất hiệu quả con người và không gian số thành một thể thống nhất;

+ Lấy con người làm trung tâm;

+ Với một chiến lược phát triển hài hòa.