"Chứng khoán phái sinh toàn tập". Mặt tích cực và tiêu cực của chứng khoán phái sinh? (P1)

Chứng khoán phái sinh đang khá thu hút các nhà đầu tư hiện nay, với khả năng sinh lời cả khi thị trường giảm điểm mạnh, tuy nhiên ngoài bề nổi thì phái sinh còn rất nhiều khía cạnh cần phải tìm hiểu nếu nhà đầu tư muốn gia nhập. Đó là gì? Hãy cùng AD tìm hiểu nhé!

1. Chứng khoán phái sinh là gì?

1.1. Định nghĩa chứng khoán phái sinh ở Việt Nam

Tại khoản 9 Điều 4 Luật Chứng khoán 2019 định nghĩa:

Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn, trong đó xác nhận quyền, nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định trong khoảng thời gian hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.

Trong đó, tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh là chứng khoán, chỉ số chứng khoán hoặc tài sản khác theo quy định của Chính phủ được sử dụng làm cơ sở để xác định giá trị chứng khoán phái sinh (theo khoản 10 Điều 4 Luật Chứng khoán).

Hiểu một cách đơn giản, chứng khoán phái sinh là một hợp đồng tài chính quy định quyền lợi, nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng. Trong đó, giá giao dịch sẽ được xác định ở thời điểm hiện tại, tuy nhiên thời điểm thực hiện sẽ ở một ngày cụ thể trong tương lai.

Chứng khoán phái sinh có một số đặc điểm nổi bật như:

- Mỗi chứng khoán phái sinh được thành lập trên tối thiểu một tài sản cơ sở và có giá trị gắn liền với giá trị của phần tài sản đó.

- Chứng khoán phái sinh không xác nhận quyền sở hữu với tài sản cơ sở mà chỉ là sự cam kết về quyền và nghĩa vụ phát sinh trong tương lai giữa hai bên tham gia vào hợp đồng.

- Chứng khoán phái sinh là công cụ gắn liền cùng đòn bẩy tài chính. Do đó, chứng khoán phái sinh mang tính chất chủ yếu là đầu tư vào sự biến động giá trị của tài sản chứ không phải là sự đầu tư vào một loại tài sản thực tế.

1.2. Định nghĩa chứng khoán phái sinh quốc tế

Chứng khoán phái sinh quốc tế được gọi là chứng khoán thị trường CFD (Contract For Difference) là loại chứng khoán phái sinh hoạt động trên thị trường chứng khoán quốc tế.

Quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia loại chứng khoán này áp dụng theo pháp luật quốc tế, pháp luật của quốc gia sở tại giữa hai bên tham gia hợp đồng.

Đây là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng xác nhận quyền, nghĩa vụ của các bên trong việc thanh toán tiền, chuyển nhượng tài sản như cổ phiếu, trái phiếu, vàng, dầu mỏ. … Ở một mức giá cụ thể trong một khoảng thời gian cụ thể hoặc một ngày cụ thể trong tương lai.

Nhà đầu tư sẽ kiếm được lợi nhuận dựa vào biến động giá cả của các loại sản. Trong đó, biên độ chênh lệch giá của các sản phẩm phụ thuộc vào “sức mua” và “sức bán” của chúng trên thị trường.

2. Ví dụ về chứng khoán phái sinh

Ví dụ về chứng khoán phái sinh chiều tăng giá:

A thỏa thuận mua gạo của B với điều kiện:

Mua 10 tấn gạo với giá 25.000 vnđ/kg. Tổng số tiền phải trả là 250 triệu đồng

Kỳ hạn hợp đồng là 02 tháng.

A đặt cọc trước 30 triệu, sau 02 tháng khi đến ngày giao dịch A phải trả nốt 220 triệu đồng tiền mua 10 tấn gạo. Đến ngày thỏa thuận thì giá Gạo tăng lên 30.000 đồng/kg (Giá 10 tấn gạo là 300 triệu vnđ).

Tuy nhiên, A chỉ phải trả cho B với mức giá là 25.000 đồng/kg như đã ký kết, tức tổng 10 tấn là 250 triệu đồng. Như vậy A đã kiếm được 50 triệu đồng từ việc mua hợp đồng tương lai với tài sản là Gạo.

Ví dụ về chứng khoán pháp sinh chiều giảm giá

Giá gạo hiện tại là 25.000 đồng/kg, A dự đoán 02 tháng sau giá gạo sẽ giảm xuống 20.000 đồng/kg.

A đi vay 10 tấn gạo với giá 25.000 đồng/kg (vay mượn qua hợp đồng chứ không phải vay tài sản thực)

Sau đó A thỏa thuận bán cho B 10 tấn gạo với giá 25.000 đồng/kg và thu được 250 triệu đồng từ việc bán Gạo.

Sau 02 tháng giá gạo giảm xuống 20.000 đồng/kg như dự đoán. A thu mua lại 10 tấn gạo để trả lại cho sàn giao dịch vì trước đã vay 10 tấn gạo.

Như vậy A đã có lãi 50 triệu từ việc phân tích đúng giá gạo giảm.

3. Chứng khoán phái sinh bao gồm những loại nào?

Căn cứ Điều 4 Luật Chứng khoán, chứng khoán phái sinh bao gồm các loại sau:

Hợp đồng quyền chọn

Hợp đồng quyền chọn là loại chứng khoán phái sinh xác nhận quyền của người mua và nghĩa vụ của người bán để thực hiện một trong các giao dịch:

- Mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định tại thời điểm trước hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai;

- Thanh toán chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã được xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở tại thời điểm trước hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.

Hợp đồng tương lai

Hợp đồng tương lai là loại chứng khoán phái sinh niêm yết, xác nhận cam kết giữa các bên để thực hiện một trong các giao dịch dưới đây:

- Mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày cụ thể trong tương lai;

- Thanh toán khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở vào ngày đã xác định trong tương lai.

Hợp đồng kỳ hạn

Hợp đồng kỳ hạn là loại chứng khoán phái sinh giao dịch theo thỏa thuận, xác nhận cam kết giữa các bên về việc mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày đã xác định trong tương lai.

Tại Việt Nam, từ tháng 8/2017 chứng khoán phái sinh chính thức được cho phép hoạt động và đưa vào giao dịch với hình thức hợp đồng tương lai. 2 sản phẩm hợp đồng tương lai phổ biến nhất hiện nay là hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai Trái phiếu Chính phủ.

3. Ngày đáo hạn chứng khoán phái sinh là ngày nào?

Ngày đáo hạn chứng khoán phái sinh (tiếng Anh là Expiration date) là ngày hiệu lực cuối cùng của những hợp đồng phái sinh (Hợp đồng Tương lai hoặc Hợp đồng Quyền chọn). Trước hoặc trong ngày này, nhà đầu tư phải quyết định sẽ làm gì với vị thế của mình.

Trước khi đáo hạn quyền chọn, người nắm giữ hợp đồng có thể chọn thực hiện quyền chọn, đóng vị thể ghi nhận lãi lỗ, hoặc để nguyên hợp đồng vô giá trị đáo hạn.

Khác với thị trường chứng khoán cơ sở, mỗi hợp đồng tương lai trong chứng khoán phái sinh đều có ngày đáo hạn cụ thể. Vào ngày đó, hợp đồng sẽ ngừng giao dịch và chuyển đổi thành thanh toán bằng tiền mặt.

Lúc này, khách hàng có thể mua thêm hoặc bán đi các hợp đồng này cho đến ngày giao dịch cuối cùng (tương đương với ngày đáo hạn hợp đồng). Đến ngày đáo hạn, toàn bộ các vị thế đang mở cửa hợp đồng đáo hạn sẽ được xem là đóng vào cuối ngày. Toàn bộ lãi/ lỗ sẽ được thanh toán vào tài khoản nhà đầu tư vào hôm sau.

Ngày đáo hạn hợp đồng tương lai được quy định là thứ Năm lần thứ 3 của tháng đáo hạn hợp đồng. Trong đó, các tháng đáo hạn lần lượt là tháng hiện tại, tháng kế tiếp và tháng cuối cùng của hai quý gần nhất.

Cần hiểu kỹ chứng khoán phái sinh là gì trước khi tham gia đầu tư (Ảnh minh họa)

Phái sinh là kênh đầu tư hấp dẫn nhưng không hề dễ "chơi" và để "ăn" được chứng khoán phái sinh đòi hỏi nhà đầu tư phải có cái đầu lạnh và kỹ năng, kiến thức ở mức "khá, giỏi". Vậy nên anh chị hãy theo dõi và đón chờ P2 của "Chứng khoán phái sinh toàn tập". Những mặt tích cực và tiêu cực của chứng khoán phái sinh. Để trang bị kiến thức đầy đủ vững tin bước vào thị trường chứng khoán phái sinh nhé!