Chính phủ thừa nhận có bức xúc xã hội đối với dự án BOT, BT

Dự án Luật đầu tư theo hình thức đối tác công tư lần đầu tiên được trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến.

Chiều 16-9, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch - đầu tư Nguyễn Chí Dũng đã thay mặt Chính phủ trình dự luật nêu trên.

Báo cáo của Chính phủ cho thấy tính đến thời điểm hiện tại có 336 dự án PPP đã ký kết hợp đồng (trong đó, 140 dự án áp dụng loại hợp đồng BOT, 188 dự án áp dụng loại hợp đồng BT và 8 dự án áp dụng các loại hợp đồng khác). Thông qua đó, huy động được hơn 1,6 triệu tỉ đồng vào đầu tư phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng quốc gia.

Bất cập về mức phí, vị trí đặt trạm thu phí, thời gian thu phí

Tờ trình của Chính phủ đã dành dung lượng khá lớn đề cập đến những tồn tại, hạn chế trong việc thực hiện phương thức này trong thời gian qua. "Hầu hết các dự án được thực hiện kiểm toán đều áp dụng hình thức chỉ định thầu để lựa chọn nhà đầu tư, tiềm ẩn rủi ro lãng phí, thất thoát và chọn nhà đầu tư không có đủ năng lực thực hiện dự án" - Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nói.

Đối với các dự án BOT giao thông, việc "công tác công bố dự án, danh mục dự án chưa được thực hiện nghiêm túc, công khai. Công tác giám sát trong quá trình thực hiện hợp đồng còn lỏng lẻo. Bất cập về mức phí, vị trí đặt trạm thu phí, thời gian thu phí. Người dân không có sự lựa chọn đối với các tuyến đường độc đạo, tuyến chỉ nâng cấp, cải tạo".

Đặc biệt, "cơ chế giám sát đặc biệt là các cơ chế giám sát doanh thu của nhà đầu tư, chế tài xử lý vi phạm của nhà đầu tư cũng như cơ quan nhà nước có thẩm quyền còn thiếu, chưa chặt chẽ".

Vẫn theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch - đầu tư: "Các dự án BT thanh toán bằng quỹ đất cũng đã bộc lộ nhiều bất cập tương tự như các dự án BOT giao thông được nêu trên về công tác công bố dự án, chủ yếu áp dụng chỉ định thầu, bất cập trong công tác giám sát... Bên cạnh đó, công tác xác định giá trị quỹ đất để thanh toán còn nhiều hạn chế, dẫn đến sự chênh lệch lớn giữa giá trị công trình BT và giá trị quỹ đất thanh toán, gây bức xúc trong xã hội".

Từ đó, Chính phủ cho rằng "cần có khung pháp lý ổn định cho các hợp đồng PPP dài hạn, nhiều rủi ro, đầu tư quy mô lớn. Hiện quy định về PPP tại nước ta được các nhà đầu tư đánh giá là có tính ổn định chưa cao".

Giải thích điều này, Bộ trưởng Dũng cho biết: Hợp đồng dự án PPP thường kéo dài từ 20 - 30 năm. Nhà đầu tư cũng như các bên cho vay thường yêu cầu tính bền vững của các quy định pháp luật điều chỉnh hợp đồng.

Do vậy, rủi ro khi chính sách thay đổi là hiện hữu đối với nhà đầu tư, dẫn tới việc nhiều nhà đầu tư đề xuất áp dụng bảo lãnh hoặc yêu cầu một mức lợi nhuận cao hơn, thời gian thu hồi vốn dài hơn nhằm bù đắp cho những rủi ro mà nhà đầu tư phải chịu.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh - Ảnh: Quochoi.vn

Chọn nhà đầu tư phải qua đấu thầu công khai

Thẩm tra dự án luật, Ủy ban Kinh tế cho rằng cần làm rõ tính chất đặc thù của hình thức đầu tư PPP, từ đó có những quy định phù hợp, làm rõ sự khác biệt giữa dự án PPP với các dự án đầu tư công hoặc dự án đầu tư tư nhân thuần túy.

Nếu thiếu các quy định rõ ràng, thiếu chính sách tốt thì sẽ rất khó để thu hút được khu vực tư nhân tham gia đầu tư vào các dự án quy mô lớn, dài hạn và có tính rủi ro cao.

"Ủy ban Kinh tế cho rằng việc lựa chọn nhà đầu tư dự án PPP cần phải được thực hiện thông qua đấu thầu cạnh tranh, công khai, minh bạch theo quy định của pháp luật, hạn chế tối đa việc chỉ định thầu hoặc đấu thầu hạn chế để tránh rủi ro về lợi ích nhóm, lãng phí, thất thoát, giảm tính cạnh tranh và lựa chọn nhà đầu tư không có đủ năng lực thực hiện dự án" - Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh nói.

Ủy ban Kinh tế cũng "đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu, làm rõ hơn trong dự thảo luật hạng mục đầu tư nào sử dụng vốn hỗ trợ của Nhà nước thì áp dụng thủ tục đầu tư công, hạng mục đầu tư nào sử dụng vốn đầu tư tư nhân thì áp dụng thủ tục đầu tư thông thường, tránh việc thủ tục đầu tư dự án PPP vẫn còn nặng về thủ tục đầu tư công, như vậy sẽ khó thu hút đầu tư từ khu vực tư nhân".

Theo báo cáo thẩm tra, cần tách bạch phần vốn nhà nước tham gia dự án PPP nên ưu tiên sử dụng phục vụ công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư.

Bởi nếu không tách bạch được phần vốn đầu tư, nhà đầu tư tư nhân sẽ không chỉ phải thực hiện việc thanh tra, kiểm tra, giám sát theo quy định của pháp luật chuyên ngành... trong quá trình triển khai thực hiện dự án, mà còn phải tuân theo quy định của thanh tra chính phủ, kiểm toán nhà nước... cũng như trách nhiệm giải trình với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, như vậy sẽ gây rất nhiều khó khăn cho nhà đầu tư, tạo tâm lý e ngại khi tham gia vào dự án PPP.

Đối với mong muốn được áp dụng cơ chế bảo lãnh về doanh thu của Chính phủ trong quá trình triển khai thực hiện các dự án PPP, Ủy ban Kinh tế cho rằng đưa ra quy định này sẽ không phù hợp với quy định tại Luật Quản lý nợ công và có thể tạo tâm lý trông chờ từ phía các nhà đầu tư.

"Do đó, cơ chế chia sẻ rủi ro về doanh thu giữa hai bên (công và tư) trong thực hiện dự án PPP là giải pháp có thể xem xét áp dụng nhằm hài hòa lợi ích của các bên, cũng như nâng cao trách nhiệm và nghĩa vụ của các bên trong thực hiện dự án PPP với vai trò là các đối tác trong hợp đồng PPP" - ông Thanh nêu.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga - Ảnh: Quochoi.vn

Tại sao cả Nhà nước, nhà đầu tư và dân đều thấy vướng mắc?

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga đặt câu hỏi với cơ quan soạn thảo luật:

Những vấn đề liên quan đến BOT thời gian qua, tại sao cả nhà đầu tư, người dân và nhà nước đều thấy vướng mắc?

Trong đó nhà đầu tư thì kêu lỗ, người dân thì bức xúc như BOT đặt ở đường độc đạo, không đi vẫn phải trả tiền?

Tôi muốn hỏi là quốc tế họ làm đường BOT thì có bị rơi vào tình trạng này không?

Tờ trình của Chính phủ nói rằng các nước trên thế giới không áp dụng hợp đồng BT nữa nhưng tại sao chúng ta vẫn thực hiện?

Những câu hỏi của bà Nga chưa được trả lời vì thời gian phiên họp đã hết. Phó chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển đề nghị đại diện Chính phủ trả lời bằng văn bản. Dự án luật này sẽ được Quốc hội thảo luận vào kỳ họp tháng 10 tới.