Chi phí logistics đắt đỏ khiến nông nghiệp gặp khó

Chi phí logistics tăng cao đang gây ảnh hưởng không nhỏ đến giá trị của nông sản và sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp.

Nông sản là một trong những hàng hóa xuất khẩu quan trọng của Việt Nam, đóng góp lớn vào kim ngạch xuất khẩu chung. Theo số liệu Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, năm 2019, kim ngạch xuất khẩu nông sản của Việt Nam đạt gần 40,55 tỷ USD. Trong đó có 6/9 mặt hàng xuất khẩu chủ lực đạt kim ngạch trên 2 tỷ USD.

Tuy nhiên, chi phí logistics cho nông sản Việt Nam quá cao, lên tới 25% tổng giá trị hàng hóa ở một số mặt hàng, thậm chí còn cao hơn rất nhiều ở các công đoạn sản xuất, chế biến và kinh doanh nông sản và liên quan.

Đây được xem là nguyên nhân chính dẫn đến giảm sức cạnh tranh của nhiều mặt hàng nông sản chủ lực Việt Nam tại các thị trường tiềm năng.

Tại toạ đàm "Chi phí logistics cho nông sản Việt - thách thức cạnh tranh trên thị trường quốc tế", ông Triệu Thành Nam, Phó trưởng phòng chính sách thương mại kiêm Tổ trưởng Tổ thị trường châu Âu lý giải, chi phí dành cho logicstics của nông sản Việt cao do logistics không chỉ là hậu cần mà còn là giống, vật tư, đầu vào, chăn nuôi, đến xây dựng vùng nguyên liệu, sản phẩm đầu ra, chuỗi thu mua, kênh bán buôn, bán lẻ, vận chuyển đến khách hàng.

Trong khi đó, quy mô logistics của Việt Nam khá khiêm tốn, phần lớn bị đứt đoạn và thủ công như qua chợ truyền thống. Kênh bán hàng hiện đại như chợ điện tử chưa phát triển.

Ông Trần Đức Nghĩa

Đồng quan điểm, ông Trần Đức Nghĩa, Giám đốc Công ty TNHH Quốc tế Delta cũng cho rằng, sự phối hợp giữa những doanh nghiệp logicstics và ngành nông sản, vẫn đang ở chu kỳ đầu.

Vấn đề mà ngành nông sản Việt gặp phải là tính mùa vụ, manh mún. Nông dân hay doanh nghiệp không dám đầu tư lớn cho đội xe, nhà kho chỉ để phục vụ những sản phẩm làm được một mùa, hay một vài tháng.

Mặt khác, hầu hết doanh nghiệp chưa xây dựng được lòng tin giữa nông sản và ngành logistics. Tỷ lệ mua ngoài về dịch vụ logistics hiện nay cần tăng lên. Nhiều doanh nghiệp nông sản tự duy trì đội xe, nhà kho, hay năng lực vận chuyển cho chính bản thân mình.

Điều đó dẫn đến tình trạng, doanh nghiệp nông sản chỉ cần đơn vị cung cấp logistics khi cần. Vào giai đoạn cao điểm của nông sản cũng chính là cao điểm của logistics.

"Vì vậy đến lúc họ cần chúng tôi chưa chắc có thể đáp ứng bởi doanh nghiệp buộc lựa chọn khách hàng trung thành. Hệ quả tất yếu là vào mùa cao điểm của nông sản Việt, chi phí vận chuyển Bắc - Nam khá cao. Một doanh nghiệp ở Bình Thuận có khi phải trả đến 70 triệu đồng cho một container chạy lên cửa khẩu", ông Nghĩa nói.

Trong tình cảnh tương tự, bà Nguyễn Thị Diễm Hằng, Chủ tịch HĐQT Công ty Nông trại hữu cơ Việt Nam cũng cho biết, logicstics là vấn đề rất đau đầu với những đơn vị đang tham gia chuỗi giá trị nông sản Việt.

Bản thân công ty của bà Hằng có thời điểm phải trả 700 đồng cho chi phí vận chuyển một kg rau. Bởi tính chất nông sản sau khi thu hoạch phải đưa đi luôn, nhưng chính vụ cũng gặp khó khăn về vận chuyển.

"Có thời điểm cả tỉnh Hải Dương thu hoạch cà rốt nhưng chúng tôi lại chỉ có một số đầu xe, công lạnh và kho bãi cũng không thể đáp ứng. Công ty phải xoay sở đủ cách, thậm chí chấp nhận giá cao chỉ để đảm bảo hàng không bị dồn ứ", bà Hằng cho biết.

Bên cạnh đó, những chuyến hàng nông sản còn gặp phải chi phí đường bộ, lót tay, chờ đợi ở cửa khẩu. Nông sản không được bảo quản trong kho lạnh tiêu chuẩn mà chờ trong chính xe hàng nhiều ngày trước khi xuất quan, tình trạng hàng hỏng rất dễ xảy ra.

Giải pháp giải quyết tình trạng "được mùa mất giá"

Giải bài toán logistics cho ngành nông nghiệp, ông Nghĩa đã đưa ra nhiều con số "giật mình". Theo đó, Việt Nam có hàng loạt vấn đề về logistics chứ không riêng gì ngành nông nghiệp.

Dẫn số liệu từ Bộ Giao thông vận tải, thị phần vận tải đường bộ chiếm 78%, đường thuỷ 18% còn lại là đường sắt và đường biển. Trong đó, vận tải đường bộ có chi phí khá cao.

Để một xe đầu kéo container chạy từ Hà Nội vào TP. HCM và ngược lại sẽ tốn chi phí lương, dầu, phí cầu đường khoảng 43 triệu đồng, phí lobby dọc đường khoảng 8 triệu đồng. Vì vậy, theo ông Nghĩa, đừng đặt mục tiêu giảm chi phí vận tải nữa mà nên làm sao để vận tải hiệu quả hơn.

Giải pháp để giảm tỷ trọng logistics là tăng khả năng kết nối giữa các phương thức vận tải. Hiệu quả của vận tải thuỷ gấp 200 lần vận tải đường bộ và chi phí vận hành cũng ít hơn. Một container chỉ mất 10 USD từ Bắc vào Nam. Nếu giảm tỷ trọng đường bộ xuống thì bức tranh logistics sẽ khác.

Ngoài ra, ở một số quốc gia chi phí logistics thấp, hoạt động hiệu quả, bởi họ có 10-20% lượng xe trọng tải dưới 5 tấn. Còn ở Việt Nam, xe tải dưới 5 tấn là 80%. Điều này cho thấy, ngay trong hoạt động vận tải đường bộ ở Việt Nam cũng thiếu hiệu quả.

Bà Hằng cũng cho rằng, Việt Nam hiện nay quá phụ thuộc vào vận chuyển đường bộ, trong khi đường thuỷ, đường biển rất tiềm năng, chi phí rất rẻ. Có thể khai thác tốt những loại hình mới này sẽ giúp nông sản được bớt giá thành, người nông dân và doanh nghiệp bớt lo "được mùa thì mất giá, mà được giá thì mất mùa".

Bên cạnh đó, chi phí logistics cho hàng nông sản vẫn đang quá cao. Do đó, ngành nông nghiệp nên xây dựng những nhà máy chế biến tại chính những vùng nguyên liệu trọng điểm, hạn chế chi phí vận chuyển và tình trạng thất thoát.

Với những mặt hàng phải ở biên giới lâu ngày, hàng hoá bị giảm chất lượng, điều đó cũng ảnh hưởng đến chi phí logistics. Chính vì vậy, việc chế biến sâu là cần thiết, tuy nhiên vấn đề lớn là số lượng không đủ.

Theo bà Hằng, để giải quyết tình trạng này, ngành nông nghiệp có thể mời doanh nghiệp tư nhân tham gia vào hoạt động chế biến sâu. Điều này sẽ giúp giãn cách thời vụ cho logistics và tránh việc được mùa mất giá.