Châu Âu "cai nghiện" khí đốt của Nga thành công, vậy tất cả khí đốt này sẽ chảy đi đâu?

Khi phần lớn các đường ống dẫn khí của Nga đều hướng tới phương Tây, Moscow đã phải tìm bến đỗ mới cho nguồn khí đốt khổng lồ của mình. Ở thời điểm hiện tại, hầu hết khách hàng mua khí đốt Nga đều ở phương Đông, khu vực mà cơ sở hạ tầng khí đốt chưa được xây dựng nhiều.

Xung đột Nga – Ukraine đã khiến châu Âu quyết tâm “cai nghiện” khí đốt Nga nhưng điều đó không có nghĩa Moscow hết khách hàng. Vậy Nga - quốc gia có trữ lượng lớn nhất thế giới - đã làm gì với lượng khí dự trữ đó?

Vào năm 2021, Nga đã bơm khoảng 150 tỷ m3 khí qua các đường ống tới châu Âu, đủ để đáp ứng nhu cầu tiêu thụ của Đức, Pháp và Áo. Châu Âu từng có lúc phụ thuộc 2/3 nguồn cung khí đốt vào Nga, bao gồm cả khí tự nhiên hóa lỏng. Tuy nhiên, khi xung đột Nga – Ukraine làm sứt mẻ mối quan hệ đó, Moscow hướng tới những khách hàng khác.

Hiện tại, khách hàng mới của Nga mới chỉ hấp thụ được một phần khí đốt của nước này. Trong khi đó, giá khí đốt sụt giảm cũng khiến thu nhập của Moscow giảm sút. Tình hình kinh doanh dầu mỏ cũng không lạc quan hơn nhiều khi đây cũng là mặt hàng của Nga bị phương Tây đưa vào diện trừng phạt.

Đối với châu Âu, quá trình “cai nghiện” năng lượng Nga không phải dễ dàng. Để lấp đầy các kho chứa trước mùa đông năm ngoái, châu Âu đã phải mua khí đốt với mức giá đắt chưa từng thấy. Sau đó, các đường ống Nord Stream bị phá hoại khiến nguồn cung chính từ Moscow bị gián đoạn chưa biết đến khi nào mới phục hồi. Thế nhưng, mùa đông ấm áp cho phép châu Âu vượt qua cuộc khủng hoảng năng lượng một cách nhẹ nhàng.

Trong khi đó, doanh thu từ khí đốt của Nga giảm gần 45% trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 5 năm nay so với cùng kỳ năm ngoái xuống còn 8,3 tỷ USD. Tuy nhiên, có nhiều yếu tố dẫn tới sự sụt giảm này và Moscow có lẽ sẽ không “bó tay” chị thiệt.

Peter Tertzakian, CEO của ARC Financial, một nhà đầu tư năng lượng kỳ cựu, cho biết: “Khi các quốc gia bị trừng phạt, ban đầu họ sẽ cần một khoảng thời gian để thích nghi với tình hình mới. Tuy nhiên, các biện pháp trừng phạt càng chặt chẽ thì họ sẽ càng sáng tạo hơn trong việc tìm ra cách để vượt qua”.

Nga đã tăng tốc xoay trục sang Trung Quốc. Hồi đầu năm 2023, Tổng thống Nga Vladimir Putin khẳng định sẽ phát triển các cơ sở sản xuất, chế biến và vận chuyển khí đốt ở khu vực miền đông đất nước, nơi gần biên giới với Trung Quốc. Ông Putin cũng khẳng định đây là động thái có tầm quan trọng chiến lược thực sự.

Đường ống dẫn khí ở phía đông, có tên Power of Siberia, đã bắt đầu được Nga và Trung Quốc đưa vào hoạt động từ tháng 12/2019. Tuy nhiên, sản lượng khí đốt thông qua hệ thống này chưa đáng kể nếu so với lượng khí Nga bán cho châu Âu. Dẫu vậy, khi đốt Nga đến phương Đông đang tăng lên và có thể đạt 38 tỷ m3/năm vào năm 2025, tương đương nhu cầu tiêu thụ của nước Pháp.

Trước khi xung đột với Ukraine nổ ra, Tập đoàn Dầu khí quốc doanh Gazprom của Nga đã ký thỏa thuận thứ 2 với Trung Quốc nhằm cung cấp thêm 10 tỷ m3 khí đốt hàng năm trong 25 năm thông qua một đường ống có tên Viễn Đông. Tuy nhiên, đường ống này vẫn chưa được xây dựng.

Trong khi đó, Moscow cho biết đang thảo luận với Bắc Kinh về cái gọi là dự án Power of Siberia 2 với khả năng tăng gấp đôi lưu lượng khí đốt từ Nga sang Trung Quốc, nâng tổng lượng khí lên 100 tỷ m3. Quá trình thảo luận đã đi đến “giai đoạn cuối” trong nhiều tháng nay. Tuy nhiên, dự án này có thể sẽ cần tới 5 năm để hoàn thiện và nó không thể thay thế châu Âu trong “một sớm, một chiều”.

Ngoài đường ống tới Trung Quốc, Nga vẫn còn nhiều đường ống tới các quốc gia châu Âu khác còn đang hoạt động. Nổi bật trong số này là đường ống tới Thổ Nhĩ Kỳ, với công suất khoảng 27 tỷ m3 trong năm 2021. Các đường ống khác nối Nga với các quốc gia thuộc Liên xô cũ tuy nhiên công suất khá nhỏ so với năng lực sản xuất của Nga.

Nga hiện đang tìm cách tận dụng mối quan hệ đó để sử dụng Thổ Nhĩ Kỳ làm trung chuyển hàng xuất khẩu sang châu Âu. Tổng thống Recep Tayyip Erdogan, người tự coi mình là trung gian hòa giải giữa Nga và Ukraine, đã hoan nghênh ý tưởng của Putin về việc tạo ra một trung tâm thương mại ở Thổ Nhĩ Kỳ, nơi khí đốt của Moscow có thể được bán ra thị trường, nhưng các chi tiết vẫn còn mơ hồ.

Gazprom đã chia sẻ các kế hoạch khái niệm về việc thành lập trung tâm với Ankara. Công ty cũng đã tăng cường đàm phán với một số nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ. Nó đã ký hợp đồng cung cấp với Uzbekistan vào tháng 6 và đang thảo luận với Azerbaijan và Turkmenistan về cơ hội hợp tác cùng nhau. Các cuộc đàm phán với Kazakhstan có vẻ tiến triển hơn nữa khi hai bên ký thỏa thuận hợp tác vào đầu năm 2023 có thể thúc đẩy nhập khẩu khí đốt của Nga nhưng cũng dẫn đến việc xây dựng các đường ống mới để vận chuyển nhiên liệu sang Trung Quốc.

Tất cả những lựa chọn này - trung tâm thương mại Thổ Nhĩ Kỳ, thị trường mới ở Trung Á và các đường ống dẫn bổ sung đến Trung Quốc - đòi hỏi phải có tranh cãi chính trị đáng kể để đạt được tiến triển, khiến Nga có những lựa chọn hạn chế trong thời gian ngắn về việc phải làm gì với khí đốt dự trữ của mình.

Sản xuất giảm cho thấy phần lớn nó đang ở trong lòng đất.

Tuy nhiên, xuất khẩu LNG của Nga đang bùng nổ, mặc dù xuất phát từ mức rất thấp, chiếm 12% tổng lượng LNG nhập khẩu vào Tây Âu trong năm nay. Pháp, Bỉ và Tây Ban Nha đã nhập khẩu khối lượng kỷ lục từ Nga vào năm 2022, một thực tế mà các quan chức châu Âu đang bắt đầu chú ý. Hà Lan và Tây Ban Nha đều đang thực hiện các bước cấm nhập khẩu LNG từ Nga, nhưng toàn bộ khu vực khó có thể sớm ngừng mua nhiên liệu siêu lạnh từ Moscow.

Moscow muốn tăng gấp ba sản lượng LNG vào cuối thập kỷ này và họ có thể sử dụng công suất đường ống dự phòng sau khi dòng chảy đến châu Âu giảm để đạt được mục tiêu. Novatek muốn kết nối một cơ sở LNG được đề xuất ở Murmansk với mạng lưới khí đốt của Gazprom, trong một động thái có thể cho phép công ty hóa lỏng khí đốt mà trước đây sẽ được dẫn đến châu Âu.

MET International có trụ sở tại Thụy Sĩ từng kinh doanh đường ống dẫn khí đốt của Nga. Cùng với các thương nhân khác, giờ đây nó dựa vào các thỏa thuận toàn cầu về LNG để lấp đầy khoảng trống trong nhu cầu khí đốt của châu Âu, một nhiệm vụ Gyorgy Vargha, giám đốc điều hành của MET, được mô tả là “rất lớn”.

Nga đã mở rộng mạng lưới khí đốt trong nước trước khi chiến tranh bắt đầu. Quá trình này đang được đẩy nhanh trên khắp các lãnh thổ rộng lớn của Nga để thúc đẩy nhu cầu và hỗ trợ sản xuất. Năm ngoái, Putin đã nói rằng “bất cứ nơi nào có thể, khí đốt, dù là đường ống hay hóa lỏng, đều phải đến tay người tiêu dùng”. Tham vọng là nâng tỷ lệ tiếp cận nhiên liệu trong nước lên 83% vào năm 2030 từ mức 73% vào năm ngoái.

Để đạt được điều đó, ngành công nghiệp khí đốt sẽ cần kết nối những ngôi nhà như của Alexandra và Anatoly Alikov, sống tại một ngôi làng ở vùng Leningrad. Vào tháng 1, cặp đôi đã nhận được chuyến thăm của Dmitry Medvedev, cựu tổng thống và là phó của Putin trong Hội đồng An ninh Nga. Trong bữa trà và bánh ngọt - tất cả đều được truyền hình nhà nước ghi lại cẩn thận - Medvedev tiết lộ lý do chuyến thăm của ông: ngôi nhà tranh vừa được thêm vào mạng lưới khí đốt, 15 năm sau khi nó được xây dựng.

“Có những nụ cười trên khuôn mặt của những người vừa nhận được khí đốt, chúng tôi vừa mới nhìn thấy nó,” Medvedev nói với các máy quay truyền hình. “Bạn có thể 'nhận ra sự khác biệt', như người ta vẫn nói,” anh ấy nói thêm, dường như đang chế giễu các hộ gia đình châu Âu buộc phải thay thế khí đốt của Nga.

Bỏ tuyên truyền sang một bên, Nga và ngành công nghiệp khí đốt của họ có thể sẽ cảm thấy “sự khác biệt” trong nhiều năm tới.