Chặn ‘biến tướng’ liên kết bảo hiểm - ngân hàng

Chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Hoàng Hiệp đã trao đổi với VietnamFinance về việc cần thiết phải chặn “biến tướng” của sản phẩm liên kết bảo hiểm - ngân hàng (bancassurance/bancas) khi thị trường này đang có dấu hiệu thiếu kiểm soát.

- Ông có nhận xét gì khi gần đây, nhiều người dân, doanh nghiệp đã phản ứng về việc bị “ép” mua bảo hiểm - mua nợ dài hạn, đi ngược nguyên tắc “tự nguyện” của Luật kinh doanh bảo hiểm; hay thậm chí nhiều người gửi tiền tiết kiệm nhưng đã bị chèo kéo tư vấn biến thành hợp đồng tư vấn đầu tư?

TS Nguyễn Hoàng Hiệp: Không thể phủ nhận hàng loạt công ty bảo hiểm hàng đầu trên thế giới đã đến Việt Nam, mang lại dòng vốn đầu tư lớn và các sản phẩm bảo hiểm đã được thiết lập theo chuẩn mực toàn cầu, nâng tầm giá trị cho thị trường bảo hiểm Việt Nam.

Nhiều nhà băng thu được nguồn phí hợp tác độc quyền, phí dịch vụ lớn, qua đó góp phần đa dạng hóa sản phẩm phục vụ khách hàng và giảm dần tỷ trọng phụ thuộc tín dụng, giảm thu nhập lãi thuần từ tín dụng và tăng thu dịch vụ, thêm “mảng miếng” để thu hút khách hàng.

Khách hàng cũng có nhiều lựa chọn hơn, với sản phẩm bảo hiểm là một lớp phòng vệ tài chính cần thiết trong đời sống cá nhân, cũng như các tổ chức, doanh nghiệp có thêm đối tác gánh đỡ rủi ro trong quá trình kinh doanh, thương mại, đầu tư...

Bancassurance (bancas) Việt Nam theo đánh giá chung còn rất sơ khai, còn nhiều dư địa lớn. Tỷ lệ bao phủ bảo hiểm của Việt Nam còn thấp, căn cứ trên cơ sở hiện là 2,7% và Chính phủ mong muốn nâng lên mức 3,5% vào năm 2025. Mới chỉ khoảng 10% dân số Việt Nam mua bảo hiểm nhân thọ trong khi con số này tại Malaysia là 50%, tại Singapore là 80%. Bên cạnh đó, tỷ lệ khách hàng mua bảo hiểm tại ngân hàng cũng rất thấp, mới chiếm 5-8% lượng khách hàng của ngân hàng.

Có lẽ chính vì vậy mà tệp khách hàng lớn (big data) của các ngân hàng chưa khai thác sâu bảo hiểm thường được ví von là “mỏ vàng” chưa được khai phá hết, hứa hẹn những mối "lương duyên". Mà mối lương duyên đó là hàng nghìn tỷ đồng phí độc quyền và doanh thu phí dịch vụ kéo dài 5,10, thậm chí 15, 20 năm, đồng nghĩa khách hàng của ngân hàng sẽ được “phục vụ” bảo hiểm tối ưu, sự cạnh tranh trong ngành cũng tăng lên.

Tuy nhiên, vì phát triển quá nhanh nên thời gian qua đã xuất hiện những bất cập trong quản lý, giám sát chất lượng dịch vụ của kênh bán bảo hiểm qua ngân hàng.

Việc nhiều người dân, doanh nghiệp đã lên tiếng phản ánh về việc bị “ép” mua bảo hiểm như kiểu mua nợ dài hạn cho thấy sự việc đã có dấu hiệu bị biến tướng và như vậy quan hệ tín dụng đã có xung đột về lợi ích. Tức là, khi ngân hàng, công ty bảo hiểm có lợi ích thì ngược lại, người vay tiền sẽ tốn thêm chi phí, trong khi chưa chắc người mua có nhu cầu mua bảo hiểm.

Đây là một vấn đề nhức nhối, không thể chấp nhận và là hành vi vi phạm pháp luật. Bởi Luật Tổ chức tín dụng và Luật Kinh doanh bảo hiểm đều cho phép ngân hàng thương mại được hoạt động là đại lý bảo hiểm. Song Luật Kinh doanh bảo hiểm nêu rất rõ trong quá trình bán bảo hiểm phải tư vấn một cách chính xác, thông tin phải đầy đủ, nghiêm cấm việc cưỡng ép bán bảo hiểm.

- Theo ông, thực trạng này sẽ để lại hậu quả như thế nào?

Việc mua bán bảo hiểm từ trước tới giờ mang một ý nghĩa nhân văn nhưng thị trường đã dần đánh mất đi ý nghĩa đó. Mua bảo hiểm để hy vọng lấy lãi chắc chắn sẽ không bằng tiền lãi gửi ngân hàng. Hiện nay phía các công ty bảo hiểm lệch sang phần huy động vốn đầu tư. Ngược lại, ngân hàng lệch sang phía bán bảo hiểm.

Nhiều người được tư vấn, chèo kéo đưa hết tiền vào để nộp một năm, một tháng. Đến năm thứ hai, thứ ba không còn tiền để nộp thì sẽ ra sao? Ngay cả những người có thu nhập tốt cũng phải tính toán an toàn, nếu sau này không đủ tiền nộp thì sẽ gần như mất trắng nếu như chấp dứt bảo hiểm giữa chừng.

Điều đáng nói là nếu đại lý bên ngoài có khi chèo kéo 10 lần cũng chưa chắc bán được bảo hiểm. Nhưng với ngân hàng khi bán thì khả năng người ta mua bảo hiểm cao hơn rất nhiều bởi khách hàng đặt niềm tin lớn với ngân hàng. Ngoài ra, ngân hàng nắm giữ lượng lớn thông tin về khách hàng, nhất là khách hàng có điều kiện về tài chính nên rất dễ bán bảo hiểm, dễ khai khác.

Với lợi ích khổng lồ từ việc bán bảo hiểm, cộng với sức ép chỉ tiêu tăng trường, cho nên dẫn đến câu chuyện có việc "ép" khách mua. Tôi khẳng định việc này đã có hàng chục năm nay, còn bây giờ rộ lên quá nhiều.

- Mới đây, Bộ Tài chính đã chỉ đạo phải thanh kiểm tra, không để doanh nghiệp bảo hiểm liên kết với ngân hàng ép khách hàng mua bảo hiểm mới cho vay. Ông có nhận xét gì về động thái này?

Không thể phủ nhận sự tăng trưởng mạnh mẽ của của sản phẩm bancas đã mang đến sự sôi động cho thị trường. Ý nghĩa thì tốt đẹp nhưng sự nở rộ quá mức và thiếu kiểm soát của khiến thị trường này như miếng bánh bị cho bột nở quá tay, và hậu quả là người dân phản ứng vì không đảm bảo quyền lợi. Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc mới đây đã chỉ đạo thanh kiểm tra là rất cần thiết.

Cần định vị lại ý nghĩa ban đầu của sản phẩm đó là sự kết hợp, cộng sinh của ngân hàng để có thêm sản phẩm được giới thiệu, thõa mãn lựa chọn của khách hàng, xa hơn đóng góp vào mục tiêu phổ cập tài chính quốc gia, thay vì đâu đó bằng mọi giá vì lợi nhuận.

Cú “rung chuông” của Bộ Tài chính khi thanh kiểm tra hoạt động này sự vào cuộc qua đường dây nóng được thiết lập của Ngân Hàng Nhà nước (NHNN) là một đòi hòi từ thực tiễn. Vai trò kiểm tra, giám sát và chế tài cần được xây dựng chặt chẽ hơn nữa cho các tổ chức tài chính tránh đổ vỡ quỹ bảo hiểm, không bảo đảm khả năng bồi thường khi có sự cố của khách hàng...

Cần nhớ rằng tình trạng biến tướng đã xuất hiện trong thời gian dài, NHNN cũng đã nhiều lần có thông điệp nghiêm cấm hành vi chèo kéo, ép khách hàng mua bảo hiểm. Đã cấm sao còn xuất hiện hay do chế tài chưa nghiêm, quản lý chưa chặt, là một vấn đề. Và xin lưu ý, chế tài cần được xây dựng chặt chẽ hơn nữa cho các tổ chức tín dụng, tránh đổ vỡ quỹ bảo hiểm.

Tăng cường quản lý thị trường bảo hiểm, làm lành mạnh hóa hoạt động ngân hàng để đảm bảo quyền lợi hợp lý chính đáng của tất cả các bên là vấn đề cần được quan tâm xử lý. Không thể vì lợi nhuận của ngân hàng và bảo hiểm mà tạo gánh nặng lên khách hàng.

- Câu chuyện về nhân lực bancas này có phần tương tự nhân viên giới thiệu trái phiếu tại các ngân hàng thời gian qua hay không, thưa ông?

Thật sự rất đáng lo ngại về nhân lực tư vấn bảo hiểm bancas khi không ít tổ chức đã công khai đăng tuyển dụng nhân viên tư vấn không yêu cầu bằng đại học chuyên ngành tài chính, thậm chí có nơi nhận tốt nghiệp THPT, ưu tiên có kinh nghiệm tư vấn, sale marketing, đặc biệt trong lĩnh vực tài chính và ưu tiên trẻ (22-35 tuổi)...

Bảo hiểm là một sản phẩm tài chính đòi hỏi người tư vấn có hiểu biết tài chính và hiểu biết rõ về sản phẩm, nếu không muốn nói là một sản phẩm phức tạp, trong khi đối tượng thụ hưởng không phải ai cũng có thể hiểu và đọc hết những hợp đồng với các điều khoản rất dài. Bên cạnh đó, bảo hiểm đặc biệt nhân thọ là hợp đồng dài hạn, người tư vấn thường cũng sẽ chịu trách nhiệm kết nối với người mua và tổ chức, không phải “bán xong là xong”.

Do đó để sản phẩm thực sự trở thành sản phẩm tài chính phòng vệ cần thiết cho người dân, doanh nghiệp, góp phần phổ cập tài chính toàn dân, thì nhân lực phân phối bảo hiểm không thể am hiểu qua loa hay là các nhân viên ngân hàng “biệt phái”, qua loa.

- Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi này.