Câu chuyện máy nông nghiệp, GDP và tự chủ

Sản phẩm cơ khí phổ thông như động cơ diesel một xilanh và máy nông nghiệp cỡ nhỏ do Việt Nam sản xuất đã phổ biến từ nửa thế kỷ trước. Những sản phẩm như thế này chẳng phải chờ đến khi công nghiệp hoá, hiện đại hoá mới làm được.

Thế nhưng giờ những sản phẩm này bị ruồng rẫy, chê bai nào là làm mà không rẻ được như người ta thì nhịn, nào là cứ thua lỗ thì đóng cửa nhà máy, giải thể, phá sản công ty.

Phân bón sử dụng khoảng 430 kg/ha/năm cao gấp 3 lần mức trung bình trên thế giới. Năm 2019 sử dụng khoảng 11 triệu tấn, thì 1/3 là nhập khẩu, trị giá hơn 1 tỷ USD và nhập từ TQ là lớn nhất. Ngành phân bón cũng lao đao, có dự án lớn chẳng hoàn thành được giờ bị coi là đại án. Thuốc bảo vệ thực vật thì mỗi năm nhập khoảng 35 nghìn tấn, giá trị ~0,7 tỷ USD. Nhập khẩu thì cũng như phó mặc môi trường cho thuốc độc bên ngoài. Trong khi đó, xuất khẩu gạo rộn ràng đấy mà cả năm cũng chỉ giá trị khoảng 3 tỷ USD (~7 triệu tấn).

Máy móc, nông cụ cho sản xuất nông nghiệp nếu chỉ nhập khẩu thì chẳng đóng góp cho giá trị GDP của sản phẩm nông nghiệp làm ra. Máy kéo 4 bánh, máy gặp đập liên hợp thì kỹ thuật sản xuất cũng chẳng kém sản xuất ô tô. Các loại máy này giờ chủ yếu là các thương hiệu Nhật Bản (cả máy cũ và máy mới). Các loại máy kéo 2 bánh, động cơ thì sản phẩm TQ áp đảo. Máy xay xát, máy cắt lúa rải hàng, bơm nước trong nước sản xuất được cũng an ủi phần nào khi còn bán được. Động cơ của Việt Nam tốt hơn, đắt hơn thì trông chờ lúa, cà phê năm nào được giá mới hy vọng.

TQ mỗi năm thu thuế VAT hàng nhập khẩu hơn 200 tỷ USD, toàn bộ số thu này họ trợ giúp cho xuất khẩu. Vì thế hàng xuất khẩu cứ theo giá trị xuất được nhận trợ giúp 17% giá trị. Sang VN, máy nông nghiệp nhập khẩu không chịu thuế VAT. Trong khi đó, với chính sách này máy sản xuất trong nước không được hoàn thuế VAT đầu vào, nên tính ra hàng trong nước bị bất lợi cạnh tranh do VAT đến 7% giá bán. Bất bình đẳng này chẳng ai quan tâm giải quyết (từ 1/1/2015 đến nay).

Sản xuất máy móc phục vụ nông nghiệp là phục vụ người nghèo, chẳng có đại gia nào để ý. Công ty vốn tư nhân hoạt động đa ngành có thể lấy lãi khu vực hiệu quả trợ giúp khu vực kém cạnh tranh mà họ cũng không muốn làm. Doanh nghiệp có vốn nhà nước thì dùng lãi chỗ này bù cho chỗ khác lại không có cơ chế. Tổng công ty có lãi hợp nhất lớn, nhưng một công ty con nào đó lỗ là bị để ý, bị giám sát, kiểm tra như kẻ tội đồ làm mất vốn. Công ty không may trong lĩnh vực khó cạnh tranh chỉ biết ngậm ngùi, cay đắng. Ngân hàng có vốn nhà nước dù có lãi, nhưng các khoản cho các doanh nghiệp khó khăn vay mà dẫn đến nợ xấu cũng như mũi dao lơ lửng trên đầu.

Ta khó thì đã khó nhưng chính sách lại cứ bó chân bó tay làm khó ta. Nếu cứ kém mà giải tán thì ta sẽ dần chỉ đứng nhìn thị trường bỏ cho người ngoài hết. Có lẽ vì thế mà GDP lệ thuộc quá nhiều vào xuất khẩu. Tiêu dùng trong nước lẽ ra có thể đóng góp tỉ trọng lớn cho GDP thì lại mở hết cho hàng nhập khẩu. Chẳng có nước nào mà GDP = giá trị xuất khẩu = giá trị nhập khẩu như của ta. Nền kinh tế quốc gia như cái cây có bộ rễ chùm. Sản xuất trong nước đáp ứng tiêu dùng như hàng tỉ những cái rễ nhỏ ấy hút dinh dưỡng nuôi cây. Đại bàng hay phượng hoàng cứ việc kiêu hãnh trên trời, nhưng hàng triệu chim chích, chim sâu cần mẫn mới làm nên màu xanh cuộc sống.