Cạnh tranh ngành bán lẻ - Tại sao các "ông lớn" lại dừng ở thời điểm này?

Sau khi adayroi.vn giờ đến lượt lotte.vn công bố đóng cửa.

Tại sao ở dừng ở thời điểm này?

Vâng, ai đã từng làm quản lý doanh nghiệp thì sẽ hiểu thôi. Cuối năm là giai đoạn các doanh nghiệp hoạch định kinh doanh cho năm sau. CEO và HĐQT sẽ phải đánh giá lại tình trạng kinh doanh hiện tại cũng như là triển vọng năm sau của từng danh mục kinh doanh, và sẽ đưa ra quyết định liệu có tiếp tục rót tiền vào bù cho những danh mục thua lỗ kéo dài hay không.

Những danh mục nào đang tuyên bố chấm dứt kinh doanh ở thời điểm này chính là những danh mục bị thua lỗ kéo dài, trong khi ban lãnh đạo doanh nghiệp chưa nhìn thấy tia sáng nào ở cuối đường hầm trong năm sau, nên họ không đưa vào trong kế hoạch kinh doanh năm sau của doanh nghiệp. Và vì không được đưa vào trong kế hoạch kinh doanh, tức là không được phân bổ ngân sách để tiếp tục hoạt động nữa thì phải dừng lại thôi. Xem như chấp nhận danh mục đầu tư này bị thất bại.

Tôi đánh giá cao những ai đã đưa ra quyết định ngưng kinh doanh những danh mục thua lỗ. Họ là người lãnh đạo dũng cảm và có trách nhiệm. Có nhiều trường hợp thì dù thấy không triển vọng gì, không hy vọng gì, nhưng sợ rằng nếu đóng cửa thì tức là chấp nhận thất bại, chấp nhận mình phạm sai lầm, sẽ ảnh hưởng đến uy tín cá nhân. Nên một số lãnh đạo sẽ cố kéo dài được chừng nào hay chừng đó, rồi tìm cách dấu bớt chi phí để giảm lỗ trên sổ sách. Và như thế là tiếp tục gây ra tổn thất cho doanh nghiệp, thay vì ngưng để chuyển vốn và nguồn lực ấy sang một danh mục, lĩnh vực khác có hiệu quả hơn.

Gặp những ca như thế này thì nói thật là tư vấn rất khó. Bởi quan điểm của chúng tôi là nếu thấy không hiệu quả, cũng không thấy có triển vọng gì trong vài năm tới, thì nên dừng ngay để giảm tổn thất tài chính và đỡ mất thời gian. Coi nguồn lực còn được gì thì chuyển sang làm cái khác, may ra có cơ hội tốt hơn. Còn hơn là để mất vốn rồi, mà nợ nần chồng chất nữa thì làm sao mà làm lại!

Sau adayroi.vn, lotte.vn thì sẽ đến ai?

Tôi cho rằng sẽ còn một số mạng TMĐT (và cả chuỗi bán lẻ trong nước nữa) tiếp tục đóng cửa chứ chưa dừng ở đây. Thương mại điện tử là một cuộc chơi ngốn tiền kinh khủng, nên chỉ có những doanh nghiệp lớn, đã có các danh mục khác sinh lợi ổn định, và có thể trích lãi từ chỗ khác đắp vào mới có thể tiếp tục duy trì. Còn không thì không thể trụ được lâu.

Vấn đề thứ hai đối với bán lẻ nói chung, TMĐT nói riêng là khả năng tiếp cận nguồn cung. Muốn phân phối thương mại, bán lẻ phát triển thì phải gần nguồn cung, và nguồn cung phải cạnh tranh về mặt chất lượng, số lượng lẫn giá thành.

Điểm này thì tôi đã khuyến cáo cách đây nhiều năm khi nhà nước mở cửa biên giới cho hàng tiêu dùng Trung Quốc đổ vào VIệt Nam với giá rẻ mạt. Tôi cho rằng chính sách thiển cận này đã giết chết ngành sản xuất tiêu dùng còn non trẻ của Việt Nam. Và tôi cũng đã nói rằng hệ lụy của nó là các kênh phân phối, bán lẻ của Việt Nam cũng sẽ bị suy yếu về năng lực cạnh tranh trong quá trình hội nhập quốc tế.

Phân phối và sản xuất là như răng với môi, nó đi chung với nhau, yếu anh này thì anh kia yếu theo. Đây là kinh nghiệm mà tôi có được sau 10 năm làm marketing vùng ASIA-PACIFIC. Rất tiếc là những kinh nghiệm quí báu này của tôi nhà nước không muốn khai thác, sử dụng để làm lợi cho doanh nghiệp và nền kinh tế Việt Nam.

Bây giờ có lẽ do thấy mất kiểm soát ngành phân phối bán lẻ thì đó là một thua thiệt cho doanh nghiệp sản xuất trong nước, nên Nhà nước mới khuyến khích các doanh nghiệp lớn phát triển phân phối bán lẻ. Nhưng theo tôi thì tình hình đã quá muộn. Lúc này mới nhận ra vấn đề và mới hành động thì đã muộn rồi, sẽ rất khó khăn, vì đã lỡ ký quá nhiều thỏa thuận mở cửa thị trường cho hàng ngoại, doanh nghiệp ngoại vào làm bán lẻ rồi, không rút lại được. Có làm khó họ bằng cách này cách khác thì cũng chỉ có thể kéo dài thêm vài năm thôi.

Mấy năm trước tôi cũng đã đưa ra nhận định rằng, chỉ có mô hình chủ yếu phân phối hàng hóa trong nước sản xuất (chẳng hạn như mô hình Coopmart) là có thể tồn tại. Còn những kênh, mạng bán lẻ hướng đến thị trường cao cấp hơn, hoặc những ngành hàng mà Việt Nam không có thể mạnh sản xuất thì về lâu dài sẽ khó mà thành công.

Những kênh, mạng bán lẻ đang kinh doanh trong các ngành phụ thuộc nguồn cung ngoại sẽ bị giảm dần doanh thu trong quá trình hội nhập do yếu tố cạnh tranh. Và cuối cùng sẽ phải nhường sân này lại cho các mạng, chuỗi bán lẻ ngoại.

Nếu Nhà nước siết về mặt quản lý (chống hàng giả, hàng nhái, hàng trốn thuế...) thì họ đóng cửa càng sớm hơn.

Bạn mua một món hàng trị giá có vài chục ngàn đồng trên các mạng bán lẻ của Trung Quốc, cũng được họ vận chuyển và giao đến nhà miễn phí (free shipping). Tức là họ bán hàng ngoại nhập theo điều kiện hàng nội địa. Mạng bán lẻ nào, doanh nghiệp nào của Việt Nam có thể làm được điều này?

Muốn tồn tại được thì phải có năng lực cạnh tranh. Muốn có năng lực cạnh tranh thì phải có chiến lược lâu dài.

Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp lớn nằm ở chiến lược phát triển (growth strategy), tức là phải có chiến lược danh mục (portfolio strategy) tốt, và có hệ thống quản lý (organization and management system) hữu hiệu. Còn năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ thì chủ yếu nằm ở business level, tức là business model và marketing mix.