Căng thẳng Nga-Ukraine: "Bệ phóng" cho đồng tiền Trung Quốc?​

Xung đột giữa Nga và Ukraine có thể là điểm khởi đầu của cuộc cạnh tranh giữa đồng USD và đồng nhân dân tệ (NDT) Trung Quốc.

Dường như các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga đã khiến Trung Quốc mạnh dạn hơn trong việc áp đặt một trật tự tiền tệ mới.

Vậy đâu là lợi thế và trở ngại của đồng nhân dân tệ trong quá trình soán ngôi USD? Liệu rằng thế giới có dám tin vào một đơn vị tiền tệ quốc tế hoàn toàn không tuân thủ luật chơi của thị trường như đồng tiền Trung Quốc?

"Bệ phóng" cho đồng tiền Trung Quốc?

Phương Tây đã ban hành một loạt các biện pháp trừng phạt Nga ngay từ những ngày đầu Tổng thống Vladimir Putin thực hiện chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine. Hậu quả là dự trữ ngoại tệ của hầu hết các ngân hàng Nga tại Mỹ và châu Âu bị phong tỏa.

Cùng với đó, Nga cũng đã bị loại khỏi hệ thống thông tin ngân hàng quốc tế SWIFT. Hai quyết định này đã làm dấy lên viễn cảnh Trung Quốc cùng một số quốc gia không hữu hảo với Mỹ như Iran hay Venezuela sẽ thành lập một mặt trận "chống USD", làm khuynh đảo vị thế của đồng tiền Mỹ trong hệ thống tài chính và tiền tệ toàn cầu.

Trong chưa đầy hai tháng, hai đồng minh thân thiết nhất của Mỹ là Israel và Saudi Arabia đã phát đi hai tín hiệu theo chiều hướng này. Israel vừa thông báo dự trữ của ngân hàng trung ương nước này đã mở cửa tiếp nhận đồng USD. Trong khi đó, Saudi Arabia từ đầu tháng 3/2022 cũng cho biết đang nghiên cứu khả năng sử dụng đồng tiền Trung Quốc để thanh toán một phần các hóa đơn xuất khẩu dầu hỏa.

Tờ Wall Street Journal coi đây là một tin "động trời", bởi từ sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, Saudi Arabia là đồng minh thân cận với Mỹ và đã từng nhiều lần đem kho dự trữ dầu hỏa quốc gia để phục vụ lợi ích chính trị, địa chính trị của Mỹ.

Tuy nhiên, giờ đây nước này lại là nguồn cung cấp đến 25% dầu hỏa cho Trung Quốc. Đây được coi là dấu hiệu rạn nứt rõ rệt nhất giữa các nền kinh tế đang trỗi dậy và phương Tây, là bằng chứng mới thể hiện nguyện vọng tách rời khỏi quỹ đạo của đồng tiền Mỹ .

Trong mắt nhà kinh tế Pháp Michel Aglietta, chuyên gia về tiền tệ và đồng tác giả cuốn "Cuộc chạy đua tranh giành thế thượng phong về tiền tệ thế giới trước thách thức cạnh tranh Mỹ-Trung"; đây là thời điểm để đồng nhân dân tệ Trung Quốc "lên ngôi".

Mỹ rồi Liên minh châu Âu (EU) phong tỏa dự trữ ngoại tệ của Ngân hàng trung ương Nga (gần 50% trong số hơn 640 tỷ USD) khiến bản thân Trung Quốc và không ít quốc gia đang phát triển từ châu Phi đến châu Á và cả châu Mỹ Latinh lo sợ.

Những lợi thế và trở ngại của đồng NDT

Trong tác phẩm mới cho ra mắt độc giả đầu tháng 4/2022, nhà kinh tế Michel Aglietta nhấn mạnh hai điểm. Một là vị trí của đồng USD trong "giỏ dự trữ ngoại tệ" của thế giới đã giảm từ mức 70% từ hồi năm 2000 xuống còn 59%.

Trái lại, nhân dân tệ tuy mới chỉ có một chỗ đứng "khiêm tốn" nhưng càng lúc càng được một số quốc gia quan tâm, bởi nguyện vọng muốn tách rời khỏi quỹ đạo USD.

Trong bối cảnh đó, chuyên gia kinh tế Michel Aglietta ghi nhận căng thẳng tại Ukraine sẽ "thúc đẩy bước tiến của nhân dân tệ trên trường quốc tế và thu hẹp ảnh hưởng của đồng USD", cho dù là trong ngắn hạn có nhiều khả năng Trung Quốc sẽ không quá lộ liễu thể hiện điều này.

Vậy trên con đường chinh phục thế giới đó, Trung Quốc sẽ gặp những lợi thế và trở ngại nào?

Chuyên gia về tiền tệ Michel Aglietta đánh giá, một trong những lợi thế của Trung Quốc là đồng nhân dân tệ kỹ thuật số do Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBoC, ngân hàng trung ương) phát hành. Đồng nhân dân tệ kỹ thuật số được vận hành gần như một đồng tiền bình thường qua ứng dụng điện thoại.

Đồng nhân dân tệ kỹ thuật số được đặt dưới sự quản lý của giới chức tiền tệ và tài chính Trung Quốc, cho phép quan sát mọi luồng giao dịch, biết rõ tiền được chuyển từ tài khoản nào và đến tay ai. Khi đó, các hoạt động rửa tiền, trốn thuế khó mà thoát khỏi "tai mắt" của nhân viên thanh tra.

Tuy nhiên, có lẽ quan trọng hơn là mục tiêu giảm bớt ảnh hưởng của đồng USD. Hiện tại, 88% giao dịch thương mại trên thế giới được thanh toán bằng USD. Để so sánh, cho dù là công xưởng và là quốc gia xuất khẩu số một của thế giới, số giao dịch được thực hiện bằng đồng nhân dân tệ của Trung Quốc chỉ chiếm có 4%.

Ngân hàng Goldman Sachs của Mỹ dự báo trong 10 năm nữa sẽ có tới 1 tỷ người trên thế giới dùng tiền nhân dân tệ kỹ thuật số và đây sẽ là đơn vị được dùng trong 15% các khoản giao dịch toàn cầu.

Tuy nhiên, vào lúc kế hoạch của Trung Quốc gặp thuận lợi nhờ căng thẳng tại Ukraine, sự bùng phát của đại dịch COVID-19 lại giáng cho nước này một đòn đau. Chuyên gia về kinh tế vĩ mô và thị trường tài chính Michel Santi phân tích: "Vào thời điểm mà cả thế giới đã mở rộng cửa thì riêng Trung Quốc lại thu mình vào các đợt phong tỏa với chủ trương ‘Zero COVID-19".

Điều này khiến công xưởng thế giới bị đóng cửa và khoảng 1.000 tàu chở hàng bị kẹt ngoài khơi cảng Thượng Hải, không vào được gần bờ để dỡ hay chất hàng. Thậm chí, nếu Thượng Hải dỡ bỏ lệnh cấm vận ngay bây giờ, họ cũng phải mất nhiều tuần lễ mới hy vọng giải quyết tình trạng ách tắc.

Có thể nói, trong một chừng mực nào đó, thị trường Trung Quốc đang bị tê liệt và kèm theo đó là những hậu quả tiềm tàng rất tai hại, trước hết là đối với ngành xuất khẩu của nước này.

Vào lúc mà Trung Quốc muốn một phần kim ngạch xuất khẩu phải được thanh toán bằng nhân dân tệ, quyết định phong tỏa chặt chẽ nhiều cảng và thành phố công nghiệp để chống dịch là tín hiệu không hay.

Thậm chí chính sách đó đang hủy hoại những nỗ lực nhằm củng cố uy tín của đồng nhân dân tệ, nhất là trong bối cảnh bản thân đồng tiền Trung Quốc chưa đủ sức trấn an cộng đồng quốc tế.