Căng thẳng Mỹ - Trung lan sang cuộc chạy đua vị trí cao nhất ở WTO

Cuộc chiến thương mại giữa hai cường quốc không chỉ dừng lại trên bàn đàm phán mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc chạy đua đến chức vụ cao nhất của WTO.

Cuộc đua vào vị trí tổng giám đốc Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) mà ông Roberto Azevedo sắp bỏ lại hiện có 8 ứng viên. Cuộc cạnh tranh chức vụ cao nhất của WTO lần này có sự tham gia của nhiều ứng viên nữ và ứng viên châu Phi hơn so với quá khứ. Nhưng nhiều người dự đoán rằng tất cả sẽ trở thành cuộc cạnh tranh giữa hai cường quốc kinh tế Mỹ và Trung Quốc trong việc đặt ra các quy tắc thương mại toàn cầu.

Ứng cử viên cho vị trí tân tổng giám đốc WTO là Ngozi Okonjo-Iweala, cựu bộ trưởng Tài chính Nigeria, và cũng là ngoại trưởng nước này. Bà là phụ nữ đầu tiên giữ cả hai vị trí này. Bà Okonjo-Iweala đã làm việc tại Ngân hàng Thế giới (WB) trong 25 năm, từng giữ cương vị giám đốc điều hành.

Bà Okonjo-Iweala cho phép công bố chi tiêu tài chính của chính quyền Nigeria trên báo chí, giúp tăng minh bạch trong quản trị. Với sự hỗ trợ của WB và IMF, bà cho xây dựng hệ thống quản lý điện tử cho chính phủ. Bà Okonjo-Iweala cũng có công trong việc giúp đỡ Nigeria lần đầu tiên đạt mức đánh giá tín dụng BB Minus từ tổ chức Fitch Ratings and Standard & Poor's năm 2006. Bà là người có tên tuổi và uy tín trên trường quốc tế, có quan hệ tốt với nhiều quốc gia trên thế giới.

Amina Mohamed, một phụ nữ người châu Phi khác song tham gia vào cuộc đua muộn hơn, đã gây ra nhiều chuyển biến bất ngờ cho quá trình tranh cử. Bà Mohamed là cựu ngoại trưởng Kenya, từng nắm giữ những vị trí chủ chốt trong các cơ quan quan trọng của WTO, bao gồm Đại hội đồng và Cơ quan giải quyết tranh chấp.

Ai Cập cũng đóng góp một ứng viên là Abdel-Hamid Mamdouh trong cuộc chạy đua cho vị trí mà ông Azevedo sắp rời đi. Điều này cho thấy lục địa đen vẫn chưa thống nhất trong việc chọn ra một người đại diện duy nhất để cạnh tranh chức vụ tổng giám đốc WTO.

Nhưng Trung Quốc có vẻ đã có lựa chọn của mình.

Các chuyên gia suy đoán rằng Trung Quốc sẽ dồn toàn lực để hỗ trợ cho một ứng viên từ khu vực được Bắc Kinh đầu tư mạnh tay thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường. Trung Quốc và các quốc gia châu Phi chia sẻ chung mối quan tâm đối với việc đưa ra các quy tắc thương mại cho những ngành hàng truyền thống như nông nghiệp và thủy hải sản.

Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung kéo dài từ tháng 4/2017 cho đến thời điểm cả thế giới quay cuồng trong đại dịch Covid-19, các bên mải đối phó với diễn biến phức tạp của dịch viêm phổi cấp, đồng thời nền kinh tế cũng bị ảnh hưởng nặng nề.

Trước đó, hai bên đã từng nhiều lần tưởng như đi đến sự đồng thuận với hàng loạt những động thái xoa dịu căng thẳng như đạt được thỏa thuận thương mại về nông nghiệp, năng lượng và tài chính hồi tháng 5/2017. Song sau đó vào ngày 22/3/2018, Tổng thống Trump đệ đơn lên WTO kiện Trung Quốc vi phạm quyền sở hữu trí tuệ và quyết định áp thuế lên các sản phẩm xuất xứ từ Trung Quốc.

Ngày 5/4/2018, Tổng thống Trump tuyên bố sẽ xem xét áp dụng thêm thuế nhập khẩu lên 100 tỷ USD hàng hóa nhập từ Trung Quốc. Vào ngày 20/5/2018, Trung Quốc và Mỹ đồng ý tạm hoãn áp thuế nhập khẩu khi Trung Quốc đề xuất việc mua thêm nhiều hàng hóa nhập từ Mỹ.

Tình hình giằng co giữa hai bên kéo dài đến tận 5/2020, khi hai nước tiến đến ký kết thỏa thuận thương mại giai đoạn 1: Trung Quốc đồng ý nhập khẩu 200 tỷ USD hàng hóa từ Mỹ và Mỹ cam kết không áp thuế quan lên hàng hóa Trung Quốc.

Trả lời các nhà lập pháp Mỹ hồi tháng 6 về cuộc đua vào chức vụ cao nhất của WTO, Đại diện thương mại nước này là ông Robert Lighthizer phát biểu: “Tôi trông đợi một người có thể hiểu được cốt lõi của vấn đề thương mại tự do và cách đối phó với Trung Quốc”.

Mỹ vốn phản đối việc WTO xem Trung Quốc là một nền kinh tế đang phát triển và nhận được những đặc quyền trong cách đối xử.

Washington nhiều khả năng ủng hộ Jesus Seade, người phụ trách khu vực Bắc Mỹ trong Bộ Ngoại giao Mexico và là nhà đàm phán chính của nước này trong quá trình ký kết Hiệp định thương mại Mỹ-Mexico-Canada. Seade, người từng làm phó chủ tịch phụ trách các vấn đề toàn cầu tại Đại học Hong Kong, nói với tờ Politico rằng ông có thể đề xuất một "cầu nối" liên kết các thành viên WTO.

WTO đã ấn định lĩnh vực của các ứng viên cho chức vụ tổng giám đốc của tổ chức này, gồm có Bộ trưởng Thương mại Hàn Quốc Yoo Myung-hee, nhà đàm phán thương mại Ai Cập Abdel-Hamid Mamdouh, cựu ngoại trưởng Moldovan Tudor Ulianovschi, cựu bộ trưởng Kinh tế Saudi Arabia Mohammed Maziad Al-Tuwaijri và cựu thư ký thương mại quốc tế Vương quốc Anh Liam Fox.

Các ứng viên sẽ có bài phát biểu và trả lời các câu hỏi từ phía báo giới tại cuộc họp kéo dài ba ngày với Đại hội đồng WTO từ 15-17/7. Hội đồng sẽ làm việc và sàng lọc cho đến khi chỉ còn lại một ứng viên cuối. WTO nhấn mạnh vào việc xây dựng sự đồng thuận nên sẽ không tiến hành bỏ phiếu trừ khi thật sự cần thiết.

Cuộc chạy đua vào vị trí mà ông Azevedo bỏ lại vào tháng 8 tới đây đang diễn ra trong bối cảnh WTO đang gặp khủng hoảng trong việc bảo hộ thương mại tự do.

Kể từ khi Tổng thống Donald Trump nhậm chức vào năm 2017, ông đã công khai chỉ trích rằng WTO “không công bằng” đối với Washington, đặc biệt là trong những tranh chấp thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Mỹ đã từ chối những lệnh triệu tập từ Cơ quan phúc thẩm, cấp cao nhất trong hệ thống giải quyết tranh chấp của WTO.

Liên minh châu Âu và 16 nước thành viên WTO, bao gồm Trung Quốc chứ không phải Nhật Bản hay Mỹ, đã nhất trí vào tháng 1 trong việc thiết lập một hệ thống kháng cáo tạm thời, chính thức đi vào hoạt động ngày 30/4.