Cách Mỹ bầu Tổng thống: Tất tần tật về Đại cử tri đoàn

Khi nhắc đến bầu cử tổng thống Mỹ, nhiều người thường nghĩ đến một cuộc bầu cử trực tiếp, nơi ứng viên có nhiều phiếu phổ thông nhất sẽ đắc cử. Tuy nhiên, thực tế phức tạp hơn nhiều. Tại "nền dân chủ lâu đời nhất thế giới" này,  đại cử tri đoàn mới là người nắm quyền quyết định cuối cùng.

Theo thống kê, trong thế kỷ qua đã có 5 lần kết quả Đại cử tri đoàn khác với kết quả phiếu phổ thông toàn quốc. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc hiểu rõ cơ chế này, đặc biệt khi cuộc bầu cử Tổng thống 2024 đang đến gần.

Đại cử tri đoàn hoạt động như thế nào?

Khi bước vào phòng bỏ phiếu, một số cử tri Mỹ không nhận ra rằng họ không trực tiếp bầu Tổng thống. Thực tế, họ đang bầu cho một nhóm đại cử tri - những người sau này sẽ đại diện cho bang của họ trong việc bầu Tổng thống.

Ai sẽ được làm đại cử tri? Để chuẩn bị cho cuộc bầu cử, ủy ban các đảng ở mỗi bang sẽ đề cử đại cử tri đại diện cho đảng của mình. Thông thường, đại cử tri là những người cống hiến tận tụy cho đảng, có thể là các nhà hoạt động, lãnh đạo đảng, quan chức dân cử của bang và thậm chí là những người có quan hệ cá nhân hoặc chính trị với ứng viên tổng thống. Kết quả cuối cùng là mỗi ứng viên Tổng thống sẽ có một danh sách đại cử tri tiềm năng ủng hộ mình tại mỗi bang.

Vào ngày bầu cử, ứng viên giành chiến thắng số phiếu phổ thông ở bang nào thì các đại cử tri tiềm năng ủng hộ ứng viên đó sẽ trở thành đại cử tri chính thức của bang.

Mỗi bang có số đại cử tri bằng tổng số nghị sĩ của họ trong Quốc hội (cả Thượng viện và Hạ viện), còn Đặc khu Columbia có 3 đại cử tri. Tổng số đại cử tri trên toàn quốc là 538.

Hầu hết các bang áp dụng nguyên tắc "được ăn cả, ngã về không" - nghĩa là ứng viên thắng phiếu phổ thông trong bang sẽ nhận toàn bộ số phiếu đại cử tri của bang đó. Chẳng hạn, nếu Trump thắng về phiếu phổ thông ở bang Florida, ông sẽ giành được toàn bộ 29 phiếu đại cử tri của bang này.

Chỉ riêng bang Nebraska và Maine có cách làm khác: Người thắng toàn bang nhận 2 phiếu, và mỗi khu vực quốc hội riêng lẻ sẽ cho một phiếu.

Năm nay, các đại cử tri sẽ họp vào ngày 17/12 tại các thủ phủ bang để chính thức bỏ phiếu bầu Tổng thống và Phó Tổng thống. Đôi khi sẽ xuất hiện trường hợp "đại cử tri bất trung" - người bỏ phiếu cho ứng viên khác thay vì người họ đã cam kết. Mỗi bang có luật riêng để xử lý tình huống này.

Phiếu bầu của đại cử tri đoàn sau đó được gửi tới Cơ quan Lưu trữ Quốc gia và Quốc hội. Dự kiến Quốc hội Mỹ sẽ họp ngày 06/01 để chính thức xác nhận kết quả.

Để đắc cử, ứng viên Tổng thống và Phó Tổng thống cần đạt đa số phiếu đại cử tri - tức là ít nhất 270 phiếu trong tổng số 538. Con số này có thể thay đổi nếu một bang không chứng nhận kết quả hoặc nếu Quốc hội phản đối phiếu bầu của bang nào đó.

Điều gì xảy ra nếu hòa?

Nếu hai ứng viên hòa nhau về phiếu đại cử tri (tức cùng đạt 269 phiếu), Hiến pháp quy định Hạ viện mới sẽ chọn Tổng thống thông qua "bầu cử dự phòng". Mỗi nhóm nghị sĩ của một bang chỉ có một phiếu duy nhất, nghĩa là đảng nào chiếm đa số trong nhóm hạ nghị sĩ của bang thì lá phiếu bang đó sẽ thuộc về ứng viên của họ. Ứng viên sẽ cần 26 phiếu để thắng.

Còn Thượng viện sẽ quyết định Phó Tổng thống, với mỗi thượng nghị sĩ bỏ một phiếu.

Nếu đến ngày 20/01 (ngày nhậm chức) vẫn chưa có người thắng cuộc, Phó Tổng thống đắc cử sẽ tạm quyền Tổng thống cho đến khi Hạ viện quyết định xong. Nếu Thượng viện cũng chưa chọn được Phó Tổng thống, Chủ tịch Hạ viện sẽ tạm quyền Tổng thống.

Liệu có kịch bản hòa?

Trong lịch sử, điều này mới chỉ xảy ra một lần vào năm 1825, khi Hạ viện bầu John Quincy Adams làm tổng thống sau khi không ai trong số bốn ứng viên giành được đa số phiếu đại cử tri.

Tuy nhiên, kịch bản này không phải không thể xảy ra trong cuộc đua 2024 giữa Trump và Harris. Nếu kết quả bầu cử 2020 lặp lại, trừ bảy bang dao động, và Harris chỉ thắng ở ba bang thân thiện nhất với đảng Dân chủ (Michigan, Pennsylvania và Wisconsin), bà sẽ chỉ giành được sát nút 270 phiếu. Chỉ cần một thay đổi nhỏ - như việc Trump giành thêm một phiếu đại cử tri ở Nebraska - có thể dẫn đến kết quả hòa 269-269.