Các biện pháp trừng phạt Nga của Mỹ có đang "phản tác dụng"?

Trang mạng vladaiclub.com mới đây đăng bài viết của chuyên gia Radhika Desai nhận định, mọi thứ thực sự tồi tệ khi phương tiện duy nhất còn lại được sử dụng để ngăn chặn thảm họa thì lại mang thảm họa đến gần hơn. Đó là câu chuyện về biện pháp mạnh tay nhất trong vô số các biện pháp trừng phạt mà Mỹ đã thuyết phục các nước Liên minh châu Âu (EU) thực hiện để gây áp lực với Nga, đó là đóng băng dự trữ của Ngân hàng Trung ương Nga.

Các biện pháp trừng phạt của Mỹ và EU nhằm tiến hành "một cuộc chiến kinh tế và tài chính toàn diện" để khiến "nền kinh tế Nga sụp đổ", theo lời của Bộ trưởng Kinh tế Pháp Bruno Le Maire. Rõ ràng, việc đóng băng dự trữ của Ngân hàng trung ương Nga đã có hiệu quả, với việc đồng ruble lao dốc và Ngân hàng Trung ương Nga phải tăng lãi suất lên 20%. Biện pháp này thậm chí đã góp phần trực tiếp vào việc khiến một loạt tập đoàn tháo chạy khỏi Nga.

Học giả Sebastian Mallaby thuộc Hội đồng Quan hệ Đối ngoại (CFR) trong một chuyên mục gần đây trên tờ Washington Post đã tuyên bố rằng "phương Tây đã phát minh ra một vũ khí mới", đóng băng nguồn dự trữ của một quốc gia, có thể "khiến một nền kinh tế vững chắc về tài chính trở nên tê liệt". Gần 60% dự trữ trị giá 630 tỷ USD mà Nga công bố đang nằm ngoài khả năng tiếp cận của nước này. Ông Mallaby lập luận thêm rằng việc tịch thu tài sản của Nga cho thấy Mỹ không còn phải lo sợ các chủ nợ của mình như đã từng làm, chẳng hạn khi họ lo lắng Nhật Bản hoặc Trung Quốc sẽ bán phá giá đồng USD.

Lập luận cốt lõi của ông Mallaby là bằng cách từ chối cho các chủ nợ tiếp cận tài sản của họ, Mỹ đã phá hủy lợi thế của chủ nợ. “Có tài sản mà không thể sử dụng được thì còn ích lợi gì nữa”, ông lập luận.

Tuy nhiên, bằng cách thực hiện biện pháp phong tỏa tài sản cũng như những hành động khác, Mỹ đã chứng minh cho thế giới thấy ngân hàng trung ương và hệ thống pháp luật của họ không độc lập và hệ thống tài chính của họ là không đáng tin cậy.

Việc Mỹ đóng băng các nguồn dự trữ của Nga không thể hiện sự độc lập của các thể chế hay hệ thống luật pháp, mà là hành vi chính trị hóa và vì lợi ích của Mỹ. Việc này cũng làm suy yếu (hơn nữa) "sự ủy thác toàn cầu" dành cho ngân hàng Mỹ với tư cách là hệ thống tài chính quốc tế tính bằng USD.

Đây không phải là điều chưa từng xảy ra. Ví dụ, Mỹ đã từng áp dụng biện pháp này với Venezuela hoặc Iran. Việc Mỹ thực hiện biện pháp này với Nga, một thành viên thường trực được trang bị vũ khí hạt nhân lớn hơn nhiều của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, chỉ đơn giản là làm cho khía cạnh này trong hành vi của Mỹ trở nên rõ ràng hơn, khiến cho nhiều chính phủ và tổ chức phải đề phòng.

Thực tế là các biện pháp trừng phạt chống lại Nga là một phần trong khuôn mẫu hành vi lâu đời của Mỹ, vốn đã có từ thời hậu Chiến tranh Lạnh. Mặc dù Mỹ áp đặt các biện pháp trừng phạt dưới mọi hình thức trong Chiến tranh Lạnh, nhưng chúng có hiệu quả hạn chế do khối Cộng sản đã giúp đỡ các quốc gia bị trừng phạt, chẳng hạn như Cuba, các mối quan hệ thương mại, công nghệ và đầu tư thay thế. Do đó, các biện pháp trừng phạt đã không được sử dụng nhiều.

Sau Chiến tranh Lạnh, việc áp đặt các biện pháp trừng phạt hợp pháp do Hội đồng bảo an hậu thuẫn đã thành một biện pháp khả thi, nhưng sau những tác động khủng khiếp của chúng đối với người dân Iraq trong những năm 1990, việc sử dụng chúng trở nên bất hợp pháp. Sau đó, việc tìm kiếm "các biện pháp trừng phạt thông minh", các biện pháp trừng phạt - được cho là được thiết kế để không ảnh hưởng đến những người dân thường mà chỉ giới tinh hoa - đã dựa vào đồng USD và hệ thống tài chính.

Với vai trò là quốc gia kiểm soát hầu hết các cấu trúc chính của hệ thống vay nợ bằng đồng USD, Mỹ có thể đơn giản gây khó khăn cho các chính phủ, ngân hàng trung ương, các tổ chức tài chính hoặc cá nhân trong việc thực hiện các giao dịch bằng USD. Loại vũ khí này lần đầu tiên được thử nghiệm bởi chính quyền cựu Tổng thống Bush trong việc chặn các nguồn tài trợ cho khủng bố và người ta quan sát thấy rằng hiệu quả của nó không chỉ nằm ở sự tuân thủ mà còn ở sự 'tuân thủ quá mức. Các chính phủ và tổ chức tài chính phải tránh xa ngay cả những dính líu nhỏ của các giao dịch với các chủ thể bị trừng phạt.

Do đó, trong thế kỷ XXI, con đường rộng mở cho việc sử dụng các biện pháp trừng phạt tài chính và trong bối cảnh sức mạnh quân sự và ảnh hưởng địa chính trị của Mỹ đang suy giảm. Chính quyền Mỹ bắt đầu sử dụng các biện pháp trừng phạt ngày càng nhiều trong các cuộc chiến tranh. Các tài liệu chứng minh rằng các biện pháp trừng phạt ngày càng không hiệu quả. Một thực tế khác ít được thảo luận hơn là chúng đang phản tác dụng, khi Mỹ vũ khí hóa hệ thống USD, hành động này cũng đồng thời làm suy yếu quyền lực Mỹ.

Mỹ luôn cung cấp cho thế giới USD dưới dạng nợ, phương pháp này luôn nằm trong tình trạng tiến thoái lưỡng nan. Mỹ cung cấp càng nhiều USD, tức là Mỹ càng vay nhiều tiền, thì áp lực mất giá đối với đồng USD càng lớn. Điều này đã khiến đồng USD gặp khó khăn trong những năm 1960 và vào năm 1971, mối liên kết của nó với vàng đã bị phá vỡ. Sau đó, đồng USD bị suy yếu, và Mỹ đã tăng nhu cầu tài chính của USD bằng cách tăng lãi suất và sau đó thổi phồng bong bóng trên thị trường tài sản bằng USD. Các cuộc khủng hoảng như vụ vỡ bong bóng dot-com năm 2001, vỡ bong bóng tín dụng và nhà đất năm 2008 - gây tổn hại về kinh tế và tài chính không chỉ đối với những người dân ở các nền kinh tế bị ảnh hưởng, mà còn ảnh hưởng đến các nhà đầu tư, đe dọa niềm tin của họ vào hệ thống.

Sau vụ vỡ bong bóng năm 2008, dòng tài chính chảy vào hệ thống đồng USD đã giảm, đặc biệt là từ châu Âu và bị thay thế bằng chương trình nới lỏng định lượng QE (kế hoạch bơm tiền vào hệ thống tài chính để mua các chứng khoán đảm bảo bằng thế chấp và tài sản, sau khi Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) cắt giảm lãi suất xuống 0% để hỗ trợ thị trường tài sản – ND). Điều này đã làm tăng bảng cân đối kế toán của Fed từ dưới 1.000 tỷ USD lên 2.000 tỷ USD vào năm 2009, tăng dần lên 4.000 tỷ USD, khi đại dịch bùng phát thì tăng lên hơn 9.000 tỷ USD vào năm 2022. Mặc dù các cuộc thảo luận về việc ngừng chương trình này là cần thiết để giữ sự tin cậy dành cho hệ thống, nhưng đơn giản là thị trường không đủ lớn để mua tất cả những tài sản này nếu Fed thực sự cố gắng bán chúng.

Ngay cả khi hệ thống USD đang mất dần sức hấp dẫn, nền tảng của đồng bạc xanh càng bị phá hoại khi chế độ pháp lý và hệ thống thanh toán bắt đầu nghiêng hẳn về phía các tập đoàn Mỹ. Một ví dụ nổi bật là trường hợp phán quyết của tòa án New York có lợi cho các "quỹ kền kền" đòi toàn bộ giá trị khoản nợ của Argentina, mặc dù các quy tắc trước đây chỉ cho họ hưởng một phần nhỏ khoản nợ mà họ đã mua với giá rẻ. Giờ đây, Chính phủ Mỹ đã mở rộng hành động vũ khí hóa hệ thống đồng USD thông qua các biện pháp trừng phạt.

Việc vũ khí hóa như vậy không chỉ làm suy yếu niềm tin vào đồng bạc xanh mà còn gián tiếp ảnh hưởng đến các quốc gia thứ ba, bao gồm cả các đồng minh phương Tây của Mỹ, như trong trường hợp các lệnh trừng phạt chống lại Iran.

Nếu các biện pháp trừng phạt không thành công trong trường hợp của Cuba, Venezuela hoặc Iran, chúng chắc chắn khó có thể thành công đối với Nga. Trong tám năm qua, Nga đã phát triển khả năng phục hồi đáng kể trước các lệnh trừng phạt kinh tế, chẳng hạn như bằng cách xoay chuyển ngành nông nghiệp và trở thành một trong những nước xuất khẩu nông sản lớn của thế giới.

Hơn nữa, do cảnh giác với việc gia tăng các lệnh trừng phạt tài chính, Nga, EU và Trung Quốc đang xây dựng các hệ thống thanh toán quốc tế thay thế dưới dạng SPFS, INSTEX và CIPS tương ứng, cũng như các hệ thống trong nước như UnionPay của Trung Quốc, RuPay của Ấn Độ và ELO của Brazil. Các hệ thống này đang được điều phối quốc tế.

Cuối cùng, người ta thường quên rằng các thể chế tài chính đằng sau đồng USD, như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB), đã thu hẹp hoạt động và ảnh hưởng của mình. Trong khi đó, Trung Quốc gây dựng Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) với sự tham gia của nhiều nước khác, và các ngân hàng lớn của hệ thống tài chính Trung Quốc đã mở rộng ra nước ngoài. Dường như những gì mà các biện pháp trừng phạt tài chính của Mỹ đang gây ra chỉ đang đẩy nhanh sự suy giảm quyền lực và ảnh hưởng của Mỹ.