Bức tranh kinh tế 2020: Lộ diện 5 thách thức

Nhiều tổ chức quốc tế đã có những đánh giá tích cực đối với triển vọng kinh tế Việt Nam trong năm 2020, trong đó nhận định Việt Nam sẽ là một trong những nước tận dụng được tốt các cơ hội để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và cải thiện môi trường kinh doanh. Tuy nhiên, tình trạng giải ngân đầu tư công chậm sẽ dẫn đến tồn đọng vốn và ảnh hưởng trực tiếp đến tăng trưởng kinh tế, thu hút nguồn vốn khác và uy tín quốc gia.

Trong bối cảnh kinh tế thế giới tăng trưởng chậm lại, năm 2019 là năm kinh tế Việt Nam vẫn đạt được những chuyển biến tích cực, toàn diện trên nhiều lĩnh vực.

Đơn cử như, tăng trưởng GDP tích cực với mức tăng trưởng trên 7%. Con số này cao hơn mục tiêu của Chính phủ (6,8%) và mức giao của Quốc hội (6,6-6,8%).

Tăng trưởng cao song lạm phát được kiểm soát tốt (khoảng 3%), thấp hơn với mục tiêu đề ra (dưới 4%). Môi trường đầu tư - kinh doanh tiếp tục được cải thiện, hoạt động khối doanh nghiệp khởi sắc hơn; nỗ lực cải cách thể chế, năng lực cạnh tranh và đổi mới, sáng tạo của Việt Nam được doanh nghiệp, tổ chức quốc tế ghi nhận.

Cụ thể, trong 11 tháng đầu năm 2019, đã có 126.700 DN mới thành lập, tăng 4,5% về số lượng DN (bằng mức tăng 4,5% cùng kỳ 2018) và tăng 27,5% về số vốn đăng ký (so với mức tăng 9,1% cùng kỳ 2018). Còn theo “Báo cáo Năng lực cạnh tranh toàn cầu 2019”, năng lực cạnh tranh của Việt Nam năm 2019 đạt 61,5 điểm, xếp hạng 67/141; tăng 3,5 điểm và tăng 10 bậc và được đánh giá là nền kinh tế có mức độ cải thiện tốt nhất thế giới năm 2019.

Năm 2019, tiến trình hội nhập quốc tế đạt kết quả tích cực với việc Việt Nam trúng cử vị trí ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020-2021 với số phiếu bầu gần như tuyệt đối và giữ chức Chủ tịch luân phiên của ASEAN năm 2020, v.v.

Những kết quả tích cực này càng có ý nghĩa hơn đối với việc hoàn thành mục tiêu và các chỉ tiêu kinh tế - xã hội 5 năm 2016-2020; tạo cơ sở cho việc xây dựng chiến lược phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2021-2030 và kế hoạch 5 năm 2021-2025.

Dự báo kinh tế Việt Nam năm 2020

Kinh tế thế giới năm 2020 dự báo tăng trưởng ở mức tương tự hoặc khá hơn 1 chút so với năm 2019, song vẫn phải đối mặt với nhiều rủi ro, thách thức như căng thẳng thương mại giữa các nước (nhất là Mỹ - Trung) diễn biến phức tạp, khó lường; sự tăng trưởng chậm lại của kinh tế thế giới và các nước lớn (Mỹ, Trung Quốc, khu vực châu Âu); rủi ro địa chính trị diễn biến khó lường, khiến giá hàng hóa (giá dầu, giá vàng...) biến động mạnh.

IMF (10/2019) dự báo tăng trưởng kinh tế thế giới tăng trưởng ở mức 3% năm 2019 và 3,4% năm 2020, trong khi OECD (11/2019) cũng dự báo kinh tế giới tăng trưởng ở mức 2,9% năm 2019.

Nhiều tổ chức quốc tế cũng đã có những đánh giá tích cực đối với triển vọng kinh tế Việt Nam trong năm 2020, trong đó nhận định Việt Nam sẽ là một trong những nước tận dụng được tốt các cơ hội để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và cải thiện môi trường kinh doanh.

Chỉ tiêu kinh tế quan trọng như tăng trưởng GDP dự kiến ở mức 6,7-6,9% trong năm 2020. Con số này đưa ra dựa trên cơ sở của sự ổn định vĩ mô và các động lực tăng trưởng chính có nhiều chuyển biến theo chiều sâu (thu hút đầu tư FDI chất lượng cao hơn, xuất khẩu tiếp tục tăng khá với hàm lượng giá trị tăng, sự phát triển vững mạnh hơn của khu vực kinh tế tư nhân), cải thiện năng lực cạnh tranh của nền kinh tế và môi trường kinh doanh, cải cách thể chế theo hướng tạo điều kiện và hỗ trợ DN và người dân (nhất là doanh nghiệp tư nhân).

Tiêu dùng gia đình dự kiến là động lực chính của tăng trưởng kinh tế nhờ cơ cấu dân số trẻ và thu nhập gia tăng. Dự báo doanh số bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tăng 11-12% trong năm 2020. Thị trường bán lẻ Việt Nam đang thu hút sự quan tâm của các tập đoàn bán lẻ lớn như Aeon (Nhật Bản), Lotte Mart (Hàn Quốc)... Theo Tập đoàn Tư vấn thị trường A.T. Kearney (Mỹ), với quy mô đầu tư dự báo sẽ tăng lên 180 tỷ USD vào năm 2020, Việt Nam được đánh giá là một trong 30 thị trường bán lẻ hấp dẫn nhất thế giới.

Thứ hai, CPI bình quân dự báo sẽ được kiểm soát ở mức thấp, khoảng 3,3-3,6% so với năm 2019 trong bối cảnh ổn định về kinh tế - chính trị, từ đó tạo thêm dư địa để Chính phủ điều hành nền kinh tế và cân bằng các chỉ tiêu vĩ mô khác.

Về xuất khẩu, xuất khẩu của Việt Nam năm 2020 dự kiến bị ảnh hưởng tiêu cực bởi sự giảm tốc của kinh tế thế giới và chủ nghĩa bảo hộ thương mại kéo dài dai dẳng làm suy yếu nhu cầu thương mại toàn cầu.

Theo nhìn nhận, sự suy giảm kinh tế toàn cầu có thể sẽ tiếp tục ảnh hưởng tới một số lĩnh vực xuất khẩu của Việt Nam trong năm 2020, đặc biệt là các mặt hàng nguyên vật liệu sản xuất, hàng tiêu dùng không thiết yếu; các mặt hàng tiêu dùng mang tính thiết yếu như lương thực, thực phẩm, may mặc, đồ dùng gia đình… sẽ ít chịu ảnh hưởng hơn.

Trong khi đó, các hiệp định CPTPP, EVFTA vẫn là những động lực chính giúp một số ngành như dệt may, da giày, nông sản, đồ gỗ... tiếp tục mở rộng thị trường xuất khẩu và thu hút vốn đầu tư. Chúng tôi dự báo xuất khẩu hàng hóa Việt Nam năm 2020 tăng khoảng 9-10%.

Về vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam, được sự báo tiếp tục tăng. Vốn FDI đăng ký sẽ ở mức 36-38 tỷ USD và vốn FDI thực hiện ở mức 20-22 tỷ USD trong năm 2020.

Lãi suất: Trong năm 2020, lãi suất huy động dự báo được duy trì ổn định (lãi suất có thể tăng cục bộ khi một số ngân hàng chịu áp lực tăng vốn đáp ứng chuẩn Basel II) nhờ triển vọng tăng trưởng kinh tế tích cực, lạm phát được kiểm soát ở mức thấp và chủ trương tiếp tục ổn định mặt bằng lãi suất của NHNN.

Tỷ giá dự báo sẽ ổn định nhờ nền tảng vĩ mô vững chắc và cung cầu ổn định: trong quý 4/2019, tỷ giá về cơ bản sẽ tiếp tục ổn định nhờ quan hệ cung - cầu ngoại hối cân bằng, dự trữ ngoại hối tiếp tục tăng và NHNN tiếp tục điều hành chủ động, linh hoạt, dùng đồng bộ nhiều công cụ khác nhau...v.v. Dự báo tỷ giá USD/VND sẽ tăng ở mức tối đa khoảng 0,5-0,8% trong năm 2019 và tăng khoảng 1-2% trong năm 2020.

Về tăng trưởng tín dụng, dự báo, tăng trưởng tín dụng ở mức 12-13% trong năm 2020 trong bối cảnh các ngân hàng phải chủ động kiểm soát tăng trưởng tín dụng để đáp ứng chuẩn Basel 2; các dòng vốn, mô hình kinh doanh mới như Fintech, cho vay ngang hàng, tổ chức tài chính vi mô, thị trường cổ phiếu, trái phiếu, đặc biệt là trái phiếu doanh nghiệp tăng cung ứng vốn cho nền kinh tế... v.v.

Đáng chú ý, tiến trình hội nhập quốc tế tiếp tục giúp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu: Quá trình hội nhập quốc tế của Việt Nam diễn ra mạnh mẽ khi Việt Nam đã tham gia 16 hiệp định thương mại tự do song phương, đa phương.

Với việc tham gia các hiệp định mới, toàn diện như EVFTA, CPTPP... sẽ tạo dư địa cho Việt Nam mở rộng, đa dạng thị trường xuất khẩu hàng hóa góp phần củng cố đà tăng trưởng kinh tế trong tương lai.

Một số khó khăn, thách thức của kinh tế Việt Nam năm 2020

Bên cạnh đó, dự kiến kinh tế Việt Nam phải đối mặt với rủi ro, thách thức lớn, xuất phát từ môi trường bên ngoài và cả nội tại trong năm 2020.

Ba thách thức chính từ bên ngoài, biến động quốc tế bao gồm: căng thẳng thương mại; sự sụt giảm và tăng trưởng chậm lại của các nền kinh tế lớn, nhất là Trung Quốc (dự báo tăng trưởng 5,8% so với mức tăng khoảng 6% năm 2019); và rủi ro địa chính trị, biến đổi khí hậu, dịch bệnh,… vẫn tiếp tục là những thách thức đáng kể đối với nền kinh tế Việt Nam, nhất là hoạt động thương mại và đầu tư.

Từ nội tại Việt Nam có 5 thách thức chính.

Thứ nhất, cải cách thể chế hiện nay được đánh giá là còn chậm và chưa đạt so với yêu cầu đề ra của Chính phủ khi các văn bản hướng dẫn luật, các thể chế phát triển kinh tế số còn chậm ban hành, các quy định kiểm tra chuyên ngành đối với một số lĩnh vực, ngành nghề còn gây khó khăn cho doanh nghiệp (sản phẩm sữa, dược liệu, dệt may...) trong triển khai.

Báo cáo môi trường kinh doanh 2020 của WB đã đánh giá môi trường kinh doanh của Việt Nam chưa có được sự cải thiện rõ rệt (tăng 1,4 điểm nhưng giảm 1 bậc), cho thấy Chính phủ cần hành động mạnh mẽ hơn nữa Việt Nam cần tiếp tục cải cách thể chế, cải thiện môi trường đầu tư - kinh doanh, cần có cách tiếp cận mới trong hoạch định, xây dựng và thực thi chính sách dựa vào cơ sở khoa học để thuyết phục, phù hợp hơn, hết sức chú trọng đến tính minh bạch và giải trình; khối doanh nghiệp cần áp dụng chuẩn mực quản trị doanh nghiệp tiệm cận các nguyên tắc của OECD.

Cũng trong Báo cáo môi trường kinh doanh 2020, WB đánh giá tiêu chí Đổi mới sáng tạo của Việt Nam tuy có cải thiện (tăng 6 bậc) nhưng một số tiêu chí còn ở mức thấp hoặc ít thay đổi so với năm trước.

Đặc biệt, thể chế, khung pháp lý còn chậm được ban hành; hạ tầng công nghệ thông tin và cơ sở dữ liệu, cơ sở vật chất chưa được quan tâm xây dựng, cũng như đội ngũ nhân lực nghiên cứu còn thiếu.

Thứ hai, cơ sở hạ tầng của Việt Nam dù được cải thiện song vẫn được đánh giá là còn nhiều yếu kém khi khảo sát của WEF cho thấy chất lượng hạ tầng ở mức thấp.

Cụ thể, Chất lượng mạng lưới đường bộ (xếp hạng 104 với mức điểm 63,3), Chất lượng hạ tầng đường bộ (xếp hạng 103 với 40,1 điểm), và Hiệu quả dịch vụ vận tải hàng không vẫn ở mức thấp (xếp hạng 103 và đạt 49,7 điểm).

Do đó, Việt Nam cần coi phát triển đồng bộ cơ sở hạ tầng là một trong những đột phá chiến lược ưu tiên để xóa bỏ điểm nghẽn trong phát triển hạ tầng giao thông và cơ sở vật chất cho ngành vận tải - kho bãi, có tầm nhìn gắn với liên kết vùng, tạo động lức và lan tỏa phát triển.

Thứ ba, phát triển nguồn nhân lực (bao gồm nâng cao chất lượng lao động và phát triển thị trường lao động) được đánh giá là bài toán khó cần sớm có lời giải để kinh tế Việt Nam sớm thay đổi chất lượng và cơ cấu nền kinh tế trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng 4.0 cũng như sự ra đời của nhiều mô hình, phương thức sản xuất mới.

Do vậy, cần tập trung vào các nhóm chính sách thúc đẩy tăng năng suất lao động, năng suất các yếu tố tổng hợp (TFP), nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của doanh nghiệp, ngành nghề và nền kinh tế.

Thứ tư, giải ngân vốn đầu tư công, hết 11 tháng 2019 mới đạt 78,6% kế hoạch năm và tăng 5,5% so với cùng kỳ năm 2018, dẫn đến tồn đọng vốn và ảnh hưởng trực tiếp đến tăng trưởng kinh tế, thu hút nguồn vốn khác và uy tín quốc gia.

Và cuối cùng là khả năng chống chịu của nền kinh tế đối với các cú sốc bên ngoài vẫn còn yếu khi dự trữ ngoại hối dù tăng cao song mới ở mức vừa đủ (dự trữ ngoại hối của Việt Nam ở mức 73 tỷ USD, tương đương gần 14 tuần nhập khẩu - so với khuyến nghị của IMF ở mức 12-14 tuần) trong khi tỷ lệ nợ công/GDP ở mức 56,1% - tuy ở mức thấp nhất trong vòng 3 năm nhưng vẫn còn cao so với các nước khác.

Chưa kể, nợ công được đánh giá chưa thực sự ở mức an toàn khi mới chỉ cân đối được trả lãi, chưa cân đối được trả được gốc (theo Bộ Tài chính) trong khi hiệu quả đầu tư các dự án đầu tư, xây dựng từ ngân sách, trái phiếu, ODA còn thấp.