Bốn giờ bằng 20 tỉ đô la?

Trong khi nhiều nước tính lương tối thiểu theo giờ, lương tối thiểu ở Việt Nam (áp dụng cho các doanh nghiệp ngoài nhà nước) được tính theo tháng.

Tính toán trên chỉ để dẫn nhập nhằm làm rõ hơn tranh luận trên nghị trường về giờ lao động và khung giờ làm thêm trong Bộ luật Lao động sửa đổi giữa bên ủng hộ giảm giờ lao động tiêu chuẩn mỗi tuần từ 48 giờ xuống 44 giờ và bên yêu cầu giữ nguyên số giờ như hiện nay.

Có vị đại biểu cho rằng cả hai bên đều “rất có cơ sở khoa học, rất thuyết phục”. Tuy nhiên, chắc cử tri không thích người đại diện cho mình dừng lại với nhận xét đó vì thái độ nước đôi này sẽ chẳng đi đến đâu. Điều họ muốn là các đại biểu cần phân tích thấu đáo hơn nhằm đưa ra quyết định đúng.

Liệu giảm giờ làm việc trong tuần từ 48 giờ xuống 44 giờ có khả năng làm tăng năng suất lao động bình quân theo giờ hay không? Câu trả lời là “có” theo logic thông thường. Thử hỏi các đại biểu, phải chăng làm việc ít giờ hơn, người lao động sẽ có thời gian nghỉ ngơi nhiều hơn, phục hồi sức khỏe tốt hơn, và như vậy, trên lý thuyết, năng suất sẽ có khả năng cao hơn?

Theo một đại biểu, từ lâu thực tế đã chứng minh không thể làm tăng năng suất lao động bình quân khi cường độ làm việc hơn 40 giờ mỗi tuần. Về lâu dài, không thể tăng năng suất nếu tăng giờ làm việc.

Một đại biểu khác lập luận nếu giảm giờ làm việc từ 48 giờ xuống 44 giờ/tuần thì “tổng thời gian giảm đi sẽ là 208 giờ/năm; tổng chi phí cho lao động sẽ tăng lên 10%; tổng giá trị xuất khẩu của chúng ta sẽ giảm đi khoảng 20 tỉ đô la Mỹ/năm” (Tuổi trẻ 24-10). Có lẽ do thiếu thời gian, đại biểu này không giải thích thêm cách tính của mình. Nhưng theo người viết, chuyện giá trị xuất khẩu mất 20 tỉ đô la Mỹ khó xảy ra.

Năm 2018, Việt Nam xuất khẩu khoảng 240 tỉ đô la Mỹ. Như vậy, 20 tỉ đô la Mỹ bằng 8% tổng giá trị xuất khẩu. Trả lương cao hơn cho bốn giờ làm thêm của người lao động mỗi tuần lại làm giảm đến 8% tổng giá trị xuất khẩu? Nghe có vẻ không được logic lắm.

Hơn nữa, số giờ làm việc đó không hề mất đi đâu hết vì khi cần người làm bù, doanh nghiệp sẽ thuê người khác, hay thuê chính số lao động được giảm giờ nếu họ vẫn còn thời gian trong khung giờ cho phép. Không ai cấm công nhân làm thêm, và chắc ai cũng đồng ý rằng nhiều công nhân sẵn sàng tăng ca khi có thêm thu nhập đáng kể (khác với việc phải làm thêm bốn tiếng mà chỉ được lĩnh lương như cũ).

Thực ra, chuyện giảm giờ làm việc liên quan nhiều hơn đến chi phí tiền lương đối với doanh nghiệp. Vấn đề là khi thời gian lao động tiêu chuẩn trong tuần ngắn hơn, chủ doanh nghiệp sẽ phải chi lương cho người lao động nhiều hơn nếu muốn công nhân giữ số giờ làm việc như trước.

Theo điều 97 của Bộ luật Lao động, tiền lương phải trả cho người lao động làm thêm giờ gấp rưỡi ngày thường và gấp đôi trong ngày nghỉ của họ. Dù chi phí lương cao hơn có thể ảnh hưởng đến hoạt động doanh nghiệp, chắc khó lòng khiến Việt Nam phải mất đi 20 tỉ đô la Mỹ giá trị xuất khẩu. Theo người viết, đây chỉ là một cách nói khi người phát biểu e rằng doanh nghiệp sẽ giảm nhuệ khí làm ăn do giảm lợi nhuận.

Xét điều kiện hiện nay, thiết nghĩ, giải pháp hợp lý để dung hòa hai bên là giảm giờ lao động chính thức trong tuần, đồng thời mở rộng khung giờ làm việc thay vì chỉ giới hạn đến 300 giờ. Như vậy, nếu người lao động phải làm thêm giờ, họ sẽ có thêm thu nhập, đồng thời đề nghị của giới chủ vẫn được đáp ứng.

Về lâu dài, sản lượng sẽ tăng nhờ các yếu tố như công nghệ tác động lên năng suất, chứ không thể tăng bằng cách tăng cường độ lao động. Còn hiện tại, khó có thể chu toàn mọi nhẽ, được mặt này sẽ phải mất mặt kia. Mong các vị đại biểu hãy sáng suốt, công tâm để đưa ra quyết định thực sự ích nước, lợi dân.