Bếp Tết thời nay

Tôi xa quê đã mấy chục năm. Ấn tượng Tết quê trong tôi sâu đậm nhất là không khí tất bật, bận bịu, ấm cúng trong căn bếp và mùi vị tỏa ra từ những thức ăn chuẩn bị cho mâm cỗ cúng gia tiên...

Các học giả nói rằng, hơn tám chục phần trăm bản sắc văn hóa Việt Nam là ở nông thôn, trong những ngôi làng Việt. Tết cổ truyền Việt Nam cũng vậy, phải là không khí Tết ở làng quê, gắn với làng quê. Chẳng thế mà ở Hà Nội, Sài Gòn và các thành phố lớn, cứ vào dịp Tết cổ truyền là phố phường lại vắng hoe, vì đa số các gia đình đều dắt díu nhau về quê ăn Tết.

Tôi xa quê đã mấy chục năm. Ấn tượng Tết quê trong tôi sâu đậm nhất là không khí tất bật, bận bịu, ấm cúng trong căn bếp và mùi vị tỏa ra từ những thức ăn chuẩn bị cho mâm cỗ cúng gia tiên. Trong mấy chục năm qua, đôi khi tôi cũng ở lại ăn Tết ở Thủ đô. Mâm cỗ “cúng vào” chiều tất niên và mâm cỗ “cúng ra” ngày mùng hai hoặc mùng ba Tết để tiễn ông bà về lại cõi tiên sau mấy ngày về ăn Tết cùng con cháu, cũng đầy đủ các thức vị như ở quê nhà, nhưng sao vẫn cứ thiêu thiếu…

Phải rồi, ấy là tiếng nổ lép bép của những thanh củi đang cháy rừng rực mà bố tôi đã hì hục cưa, chẻ… để dành từ rằm tháng chạp; là cảnh mấy anh em tôi xăng xái giúp bố gói bánh chưng rồi ngồi chầu chực bên nồi bánh, chờ vớt những chiếc bánh “rùa” bé xíu mà bố vét những nhân, những thịt, những gạo còn thừa để gói riêng cho mấy đứa. Rồi nữa, cũng cơm, cũng canh, cũng “thịt mỡ, dưa hành”… đủ món; nhưng cơm là cơm nồi điện chứ không phải nồi gang, cá rán chảo chống dính chứ không phải cá om trong nồi đất, xôi nấu nồi áp suất chứ không phải đồ trong cái chõ gỗ lưu truyền từ thời cụ nội tôi…

Thế là ngồi thừ ra, nhớ se thắt cái căn bếp ở quê nhà ngổn ngang rổ rá, nồi niêu, củi rả… và mùi khói bếp ám vào từng món ăn như là một thứ gia vị đặc trưng; dù khói ấy đã khiến mấy cô con dâu của mạ mỗi lần về quê nấu cỗ Tết là đôi mắt cay xè, giàn giụa. Gọi là xắn tay vào bếp, nhưng nhất nhất khâu nào, món gì cũng phải hỏi mạ, dù các cô đều khéo léo giỏi giang cơm dẻo canh ngon, chiều chồng chăm con chu đáo hết chê. Nhưng mạ dặn cỗ cúng ông bà tổ tiên thì nấu nướng không được nếm thử như nấu nướng thường ngày, mà cái khoản ngửi mùi để biết độ mặn nhạt thì các cô xin chào thua mạ. Hơn thế nữa, có khi mạ còn phát hiện ra cô này ướp thịt bằng nước mắm “Chinsu” mang về từ thành phố, chứ không phải bằng chai nước mắm cốt mạ thửa dưới chợ Ba Đồn; rồi cô kia mạ dặn kho cá thì một thì thêm một thìa mật mía, răng lại rắc đường kính?... Tất cả đều do mạ nhìn, mạ ngửi mà biết hết, khiến các cô chỉ biết lắc đầu lè lưỡi nhìn nhau thán phục.

Nhưng rồi mạ ngày mỗi già yếu, việc nấu nướng cỗ bàn ngày Tết phải giao phó lại cho mấy cô dâu phân công nhau hàng năm về mà cáng đáng. Đó là một quyết định bước ngoặt, cực kỳ hệ trọng, cho nên năm đầu tiên “chuyển giao thế hệ bếp núc”, cả mấy gia đình từ trong Nam ngoài Bắc đều tề tựu về quê. Một cái Tết sum họp đông đủ cháu con nhất kể từ ngày bố chúng tôi qua đời, để mừng mạ thượng thọ bát tuần và cũng là một kỳ họp gia đình bàn chuyện giỗ chạp, Tết nhất từ nay về sau. Gọi là họp nhưng cũng chẳng có gì khúc mắc gay cấn phải bàn nhiều. Thời nay tàu xe thuận tiện dễ dàng chẳng phải chầu chực chen lấn như xưa. Mà không chừng năm tới, năm sau, mấy anh em mình ai cũng có ô tô riêng ấy chứ! Thế thì bắt đầu từ năm sau là gia đình anh cả về trực Tết, rồi lần lượt những năm tiếp theo cứ theo thứ tự từ trên xuống mà xoay vòng. Ấy là quy định chung, nhưng các gia đình nếu thu xếp được thì cố gắng về quê ăn Tết cho đầm ấm, cho mạ vui, mạ khỏe…

Vậy là xong cái việc “trực Tết” nhé, còn sắm cỗ Tết thì thực phẩm thời nay quá sẵn, đâu như cái thời phải mua sắm, tích trữ… có khi hàng tháng trời. Chẳng cứ gì Hà Nội, Sài Gòn… mà ngay ở thôn quê mình đây, dịch vụ cỗ bàn bây giờ cũng đâu ra đấy. Cưới hỏi, ma chay bây giờ mấy chục, mấy trăm mâm cũng đều thuê tất, từ A đến Z người ta nấu tận thị trấn, thị xã rồi đánh ô tô chở về. Thế thì hai bữa “cúng vào” và “cúng ra” ngày Tết của nhà mình, chỉ cần về trước một ngày a-lô cho nhà hàng, hoặc phóng xe lên thị trấn một hồi là xong. Ấy là chưa kể, giò lụa, bánh chưng, bánh gai… cũng có thể mua từ Hà Nội, Đồng Hới…

Mạ ngồi im lặng lắng nghe các con bàn bạc, xong đâu đấy mới thủng thẳng cất lời: Đúng là thời nay sắm cỗ Tết rất thuận tiện đơn giản, nhưng đồ cúng ông bà tổ tiên, mình tự tay làm lấy vẫn hơn, vừa thể hiện tấm lòng con cháu, vừa sạch sẽ tinh khiết, khỏi mắc tội…

Mấy cô con dâu đưa mắt nhìn nhau, rồi chị dâu cả lên tiếng: Là chúng con chỉ đặt mua đồ sống thôi. Tự tay mình chế biến nấu nướng vẫn ngon hơn chứ mẹ. Cơ mà, với một số thứ như bánh chưng, giò chả… thì cũng phải theo thời thế, chứ bây giờ mà bày ra ngâm vo, xay giã, đùm bọc, đun đun nấu nấu hàng buổi thì thời gian đâu? Với lại, người ta bây giờ làm ăn hiện đại, sản xuất khép kín, nguyên liệu sạch, chất lượng cao, có mã vạch truy xuất kiểm chứng hẳn hoi. Mẹ cứ yên tâm!

Thế là Tết ấy mạ yên tâm ngồi xem mấy đứa con cháu xúm xít làm cỗ Tết. Phải công nhận chúng nó bây giờ “đi chợ” sướng thật, chỉ bấm máy a-lô buổi sáng, buổi trưa đã đầy đủ chẳng thiếu thứ gì. Cá tươi thì nhà hàng đã đánh vảy, mổ bụng, cắt khúc nần nẫn bọc trong giấy bóng. Mấy con gà cũng đã được làm lông, mổ ruột, rửa ráy sạch sẽ, lại còn cẩn thận lòng mề của con nào thì gói riêng cho vào bụng con nấy. Năm nay cô dâu út tuyên bố sẽ làm món gà quay mật ong. Bắt tay vào làm, cô vừa tẩm tẩm ướp ướp vừa bấm điện thoại nhoay nhoáy, chốc chốc lại kêu mạng vùng mình yếu quá, rồi quay sang hô mấy thằng cháu nhóm bếp củi sau hồi nhà để cời than nướng. Kết quả là trong bữa cỗ, món của cô được mọi người khen nức nở. Mạ cũng khen, hỏi con học ai mà mần được món gà quay tẩm mật ong ngon như rứa? Mấy chị em cùng nhao nhao: Thím ấy hỏi ông gúc-gồ đấy mẹ ạ. Mạ lại tấm tắc: Đàn ông người Tây mà cũng biết nấu ăn giỏi hè? Cả nhà cười vang. Một bữa cơm tất niên vui vẻ hiếm có…

Mùa Đông năm ngoái mạ bị đau khớp cấp, vợ chồng tôi đón mạ ra Hà Nội điều trị nội trú ở Viện Lão khoa, đến Tết mới đưa mạ về quê. Mấy chú em tôi ở Đồng Hới, Sài Gòn cũng đưa cả nhà về thăm mạ vừa ra viện. Thêm một cái Tết mẹ con, bà cháu, anh em tề tựu đầm ấm. Vợ tôi nói vui: Năm nay con làm cỗ Tết “ứng dụng” mẹ nhé! Chả là những ngày mạ nằm viện, vợ chồng tôi không có thời gian đưa cơm hằng buổi, mà mạ thì không thích ăn cơm bệnh viện. Thế là vợ tôi lên mạng tải ứng dụng Grab Food về để hằng bữa đặt đồ ăn cho mạ. Cứ a-lô hỏi mạ bữa nay thích món gì là chỉ hơn chục phút sau đã có người bưng đến cho mạ đúng món, thơm phức, nóng hổi. Ở Hà Nội mà có hôm mạ thích canh hến, rau dớn, dọc mùng… cũng có. Thoạt đầu mạ cứ tưởng vợ chồng tôi nấu rồi nhờ người mang đến, sau mới biết đó là “cơm ứng dụng” từ một siêu thị thức ăn khổng lồ của người Tây kinh doanh ở xứ ta, thì mạ đã trót… nghiện mất rồi. Nay nghe con dâu nhắc lại, tưởng là mạ sẽ la chúng mày ăn uống thế thì tiền đâu cho xuể, nào ngờ mạ trầm ngâm một lúc rồi nói:

- Tết cổ truyền mà không còn các thứ cổ truyền, thực lòng mạ thấy chẳng ra Tết. Nhưng nếu cái ông “ứng dụng” ấy đã về mần ăn tận làng mình, thì các con cứ việc. Mạ cũng không sống được suốt đời để bắt các con phải làm theo khuôn phép ngày xưa. Mỗi thời mỗi khác, Tết nhất bây giờ ăn uống được bao nhiêu mà phải mâm cao cỗ đầy. Với lại các con cũng cần đi chơi, thăm thú, nghỉ ngơi… chứ ba ngày Tết về quê cứ phải lúi húi trong bếp như đời mạ răng được.

Giọng mạ nhỏ dần như mạ chỉ nói cho mạ nghe. Trên đôi má nhăn nheo chợt lăn hai giọt nước. Mấy cô con dâu cũng im lặng thẫn thờ, rồi cô nào mắt cũng hấp háy đỏ hoe, rõ ràng không phải vì khói bếp…