Báo chí, bất đối xứng thông tin và tin đồn trên thị trường chứng khoán

Một chuyên gia từng nhận định, trên thị trường tài chính, gồm thị trường chứng khoán, khi thông tin lan tỏa công bằng và đối xứng giữa các chủ thể, giá sẽ vận động hợp lý và khách quan. Nhưng ông tự nhận như vậy là “mơ mộng”… Bởi thực tế, nhà đầu tư và ngay cả doanh nghiệp vẫn thường phải sống chung với tin đồn và bất đối xứng thông tin. Trong môi trường đó, báo chí có vai trò cân bằng và hóa giải.

Bởi thực tế, nhà đầu tư và ngay cả doanh nghiệp vẫn thường phải sống chung với tin đồn và bất đối xứng thông tin. Trong môi trường đó, báo chí có vai trò cân bằng và hóa giải.

Thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam trong quá khứ từng nhiều lần chao đảo bởi các tin đồn có ảnh hưởng lớn. Không xa, nửa đầu năm nay, không khó để dẫn một số tác động bởi dạng thông tin như vậy. Qua những trường hợp đó, thị trường hoặc giá cả biến động, mà giá cả là lợi ích.

Mọi quyết định đầu tư trên thị trường chứng khoán đều xây dựng trên kỳ vọng. Mức độ hợp lý của kỳ vọng dựa trên các thông tin, trong một số trường hợp bao gồm cả tin đồn.

Thị trường chứng khoán trong lịch sử hình thành vẫn luôn là thị trường của thông tin. Ngay cả các thông tin không chính thức xuất hiện ở những thời điểm nhạy cảm, hay tin đồn cũng có thể làm thay đổi hành vi của nhà đầu tư, đặc biệt với một kênh có tới 90% giao dịch đến từ nhà đầu tư cá nhân như tại Việt Nam.

Tại một buổi tọa đàm cách đây hai năm, một chuyên gia tài chính cũng từng thừa nhận về vị trí của tin đồn như một phần của thị trường. Tin đồn tồn tại ở nhiều lĩnh vực, đặc biệt với TTCK còn non trẻ, còn bất đối xứng thông tin giữa các chủ thể tham gia thì nó càng có đất sống. Và khi thời kỳ mạng xã hội bùng nổ, đầy rẫy các room chat giữa các nhà đầu tư, sức lan tỏa của tin đồn càng có môi trường để khuếch đại ảnh hưởng.

Điển hình như đầu năm nay, thị trường lan truyền thông tin về việc cơ quan quản lý siết đòn bẩy tín dụng trong đầu tư chứng khoán (margin). Sự lan tỏa của tin đồn này được cho là nguyên nhân chính kích hoạt đợt điều chỉnh mạnh của chỉ số VN-Index, từ 1.200 điểm về sát 1.000 điểm. Thực tế, tin đồn đó là không có cơ sở, bởi báo chí vào cuộc kiểm chứng ngay sau đó và Ủy ban Chứng khoán có phản bác cụ thể. Dù vậy, với một trạng thái chỉ chờ điều chỉnh, tin đồn đó như một giọt nước làm tràn ly, kích hoạt một đợt giảm mạnh khiến cho chỉ số chỉ hồi phục lại từ tháng 2.

Với các cổ phiếu riêng biệt, các quyết định giao dịch của nhà đầu tư cũng chịu ảnh hưởng rất lớn từ tin đồn. Gần nhất, cổ phiếu PVS nhờ giá dầu khả quan cùng tin đồn chưa được kiểm chứng về việc ký một số hợp đồng có giá trị đã thúc đẩy cổ phiếu này hướng thẳng đến đỉnh lịch sử.

Hay như trong tháng 5 vừa qua, thương vụ Alibaba rót vốn vào MSN để mua 400 triệu USD cổ phần CrownX đã được nhà đầu tư chia sẻ dưới dạng tin đồn rò rỉ trước khi công bố chính thức gần một tuần. Và ở trường hợp MSN, giá cổ phiếu đã tăng rất mạnh cho đến ngày 25/5, đến khi có thông tin công bố chính thức.

Những trường hợp trên cho thấy, bên cạnh tạo ảnh hưởng đến giá các cổ phiếu cụ thể, tin đồn còn có thể tạo sóng sánh đổi với chỉ số chung, thậm chí tới phổ rộng của tâm lý thị trường. Trong giả định là những tin đồn tiêu cực, gây ảnh hưởng xấu đến doanh nghiệp và thậm chí cả cá nhân lãnh đạo doanh nghiệp, câu chuyện không chỉ dừng lại ở biến động trên TTCK nữa.

“Không có lửa làm sao có khói”. Nhiều tin đồn trên TTCK về sau được kiểm chứng là có thực trên thực tế. Bất đối xứng thông tin giữa các chủ thể trên thị trường tạo môi trường nảy sinh tin đồn đó. Các quy định pháp lý hiện nay hướng đến cơ chế công bố thông tin từ doanh nghiệp, thậm chí đối với cả cơ quan quản lý để tạo sự đối xứng, công bằng trong tiếp cận.

Cùng đó, các chế tài xử phạt đối với việc tung tin đồn để trục lợi, gây thiệt hại cho nhà đầu tư, gây ảnh hưởng đến giá cổ phiếu/doanh nghiệp… được quy định rõ ràng về pháp lý. Theo ông Nguyễn Thế Thọ - Vụ trưởng Vụ Giám sát thị trường chứng khoán (Ủy ban Chứng khoán) cho biết, mức xử phạt trong lĩnh vực chứng khoán liên quan đến vấn đề thông tin và thao túng giá chứng khoán được áp ở khung cao nhất, mức xử phạt cho hành vi thao túng giá là không dưới 550 triệu đồng.

Trên thực tế, các trường hợp thao túng giá trong quá khứ như tại các cổ phiếu MTM, DPS, DS3… với các chế tài xử phạt, thậm chí xử lý hình sự là bài học răn đe với những cá nhân, tổ chức có ý định thực hiện hành vi thao túng giá.

Tuy nhiên, xử phạt là biện pháp cuối cùng, khi các hệ quả đã xẩy ra. Điểm cốt lõi vẫn nằm ở việc hạn chế tình trạng bất đối xứng thông tin trên thị trường. Ở đây đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các đầu mối thông tin, tuân thủ quy định pháp lý về quy chế công bố thông tin, gồm cả cơ quan quản lý và các doanh nghiệp niêm yết. Trong đó báo chí đóng vai trò tạo kênh lan tỏa chính thống thông tin chủ động từ các nguồn công bố, bên cạnh yêu cầu nhanh chóng xác minh và kiểm chứng khi xuất hiện thông tin có ảnh hưởng mà chưa xác thực.

Dĩ nhiên, để tránh bị tổn thất, mỗi nhà đầu tư hẳn đều trang bị cho mình bộ lọc trước các kênh và nguồn tin. Họ cần kiểm chứng từ các nguồn chính thống như báo chí, kênh công bố từ các Sở GDCK hay mục Quan hệ nhà đầu tư của các doanh nghiệp niêm yết…

Nhưng ở một khía cạnh khác, ông Bùi Văn Huy - Giám đốc chiến lược thị trường CTCK TP.HCM (HSC), lại có một lý giải gần gũi về bản chất của tin đồn: có một phần do hành vi ưa thích của nhà đầu tư với những câu chuyện. Và ông liên hệ đến một yêu cầu đối với báo chí.

“Trong chứng khoán, một câu chuyện hay cũng có sức mạnh to lớn. Một câu chuyện hay dễ tiếp nhận và dễ lan tỏa hơn, dễ tạo hiệu ứng hơn. Trong tài chính hành vi cũng có đề cập đến xu hướng tự nghiệm, con người thường thu nhận thông tin qua kinh nghiệm và một câu chuyện hay giúp điều đó dễ dàng hơn. Thật gần gũi và dễ lan truyền từ người này sang người khác hơn bởi một câu chuyện như tin đồn mua bán, sáp nhập, mua lại công ty nào đó hơn là công ty này đáng mua vì P/E, P/B, ROE, ROA… tích cực. Không phải ai cũng hiểu hết những thuật ngữ nói trên”, ông Huy nhìn nhận.

Đặt song song với thực tế đó, chuyên gia của HSC nhấn mạnh vai trò của truyền thông doanh nghiệp và báo chí rất quan trọng trong bức tranh chung của thị trường, bởi nhà đầu tư cần được có thông tin đã sàng lọc và chính xác. Còn dưới góc nhìn của người làm nghề chứng khoán lâu năm, ông Huy chuyển tiếp “tính thu hút” trong đặc điểm của các tin đồn đến một yêu cầu đối với báo chí. Đó là bên cạnh thông tin thời sự, thị trường cần những bài báo xây dựng được những câu chuyện xác thực một cách hấp dẫn, những phân tích và thuyết phục bạn đọc/nhà đầu tư bằng những câu chuyện đi vào lòng người. Và đó là những bài báo của chiều sâu giá trị.

Bài viết trong ấn phẩm đặc biệt “Báo chí và Doanh nghiệp trong hành trình mới” chào mừng ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6/2021