UBCK: Rà soát giao dịch bằng robot

Nhân việc UBCK gửi công văn về hiện tượng “sử dụng công nghệ robot để đặt lệnh” mới nhớ trong tủ có cuốn Inside the Black Box. Cuốn sách đơn giản, căn bản & dễ hình dung về High-Frequency Trading cho mọi đối tượng.

Về công văn mới, theo mình văn mới này của UBCK có 1 số ảnh hưởng (quan điểm cá nhân) như sau. (Văn mình dở & chủ đề này nó cũng phức tạp nên có thể mình không thể thể hiện rõ được bằng văn viết).

1. Tổng quan giao dịch bằng Robot: xu hướng & các tranh luận

- Giao dịch bằng robot hay giao dịch bằng tần suất cao ngày càng phổ biến ở các thị trường. Hiện tại ở thị trường Mỹ, tỷ trọng giao dịch của Giao dịch tần suất cao (High-Frequency Trading – HFT) chiếm khoảng trên dươi 50% khối lượng. Các thị trường châu Âu, con số này khoảng 20-30% thanh khoản hằng ngày. Ngoài HFT, nhiều giao dịch với mục đích khác cũng thực hiện qua robot đặt lệnh, do đó khối lượng giao dịch bằng robot chiếm tỷ trọng lớn ở các thị trường phát triển. Không chỉ thị trường chứng khoán mà các giao dịch HFT còn phổ biến ở cả thị trường hàng hóa, Ngoại hối hay tiền số.

- Ở thị trường Việt Nam, chưa có con số thông kê chính thức, nhưng có thể ước đoán việc giao dịch bằng robot chưa phải chiếm tỷ trọng quá lớn. Tuy nhiên cũng không thể phủ nhận hoạt động giao dịch bằng robot này đang phát triển nhanh, chiếm tỷ trọng nhiều hơn, nhiều tổ chức đã và đang có kế hoạch phát triển, cũng như ngày càng ảnh hưởng đến hoạt động của thị trường.

- Các trường hợp sử dụng đặt lệnh tự động phổ biến gồm: (1) Tạo lập các sản phẩm như chứng quyền, phái sinh, ETFs (2) Kinh doanh chênh lệch giá (3) Chẻ lệnh (4) Nhận lệnh từ một bên thứ ba hợp tác với các CTCK (5) Copytrade, hoặc các giao dịch ủy thác trên nhiều tài khoản (6) Quản trị rủi ro (cắt lỗ, chốt lời) một cách chủ động (7) Các hoạt động khác…. Không rõ theo UBCK phân loại, tất cả hay chỉ một trong những trường hợp trên được phân loại là giao dịch theo robot.

- Có rất nhiều tranh luận về robot trading hay HFT. Có cả những sự ủng hộ và những sự chỉ trích. Sự ủng hộ bao gồm việc cho đó là xu hướng tất yếu của ứng dụng công nghệ vào tài chính, quá trình tạo lập & kinh doanh chênh lệch giá bằng HFT giúp tăng thanh khoản & khắc phục những khiếm khuyết, nhưng điểm hạn chế của thị trường. Nhưng cũng có ý kiến cho rằng HFT khiến thị trường nhiều biến động hơn (high volatility) – tăng/giảm quá mức do các thuật toán giao dịch.

2. Nhận xét về sự ảnh hưởng từ công văn của UBCK

Giả định tất cả các hoạt động nêu trên được phân loại là GD bằng robot.

Có thể phân tích ảnh hưởng của việc cấm giao dịch bằng robot chi tiết hông qua các mảng sử dụng như sau:

- (1) Tạo lập thanh khoản các sản phẩm như chứng quyền, phái sinh, ETFs: Trong quy chế của sản phẩm phái sinh, chứng quyền, ETFs đều có quy chế tạo lập. Việc giao dịch bằng robot giúp việc tạo lập dễ dàng hơn. Tất nhiên việc ngừng giao dịch bằng robot sẽ khiến nghiệp vụ tạo lập khó thực hiện hơn khi thực hiện bằng thủ công & người đặt lệnh phải quan sát liên tục & chưa chắc thực hiện nhanh/chính xác bằng máy. Tuy nhiên cũng không phải lúc nào lệnh trên sàn cũng thiếu thể phải thực hiện các hình thức tạo lập trên, đặc biệt là phái sinh (HĐTL), còn thanh khoản chứng quyền & ETFs không quá nhiều. Do đó có thể giảm thanh khoản & tính hiệu quả của tạo lập so với thực hiện bằng máy, nhưng mức độ tác động đến thị trường là không nhiều.

- (2) Kinh doanh chênh lệch giá: cụ thể ở đây là mua/bán đồng thời trên thị trường cơ sở và phái sinh (Hợp đồng tương lai). Chênh lệch giữa phái sinh & cơ sở của thị trường Việt Nam luôn tồn tại, do đó xuất hiện nhiều cơ hội kinh doanh chênh lệch giá. Một số CTCK thực hiện sớm các nghiệp vụ này thu được ít nhiều thành quả trong thời gian đầu và kéo dài đến hiện tại. Việc ngừng giao dịch qua robot có thể khiến hoạt động kinh doanh chênh lệch giá khó thực hiện hơn vì thông thường các cơ hội kinh doanh chênh lệch giá có thể xuất hiện rất nhanh & sức người khó có thể thực hiện nhanh được. Điều này sẽ ảnh hưởng một phần đến thanh khoản thị trường cơ sở (các cổ phiếu trong VN30) và cả thị trường phái sinh. Ngoài ra, nó sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến KQKD của một số CTCK có thể mạnh hoạt động này, có thể họ phải thay đổi chiến lược, tìm nguồn thu khác.

- (3) Chẻ lệnh: Đây là hoạt động phổ biến của một số tổ chức/cá nhân khi tạo lập một cổ phiếu nào đó nhằm che lệnh thật. Việc chẻ lệnh diễn ra ở nhiều CTCK khiến hệ thống giao dịch quá tải như đã từng xảy ra & 1 trong những giải pháp khi đó phải nâng lô từ 10 lên 100 nhằm hạn chế điều này. Việc ngừng hoạt động giao dịch qua robot có thể giúp hạn chế việc quá tải hệ thống và cũng không ảnh hưởng quá lớn đến thanh khoản thị trường. Lệnh vào ít hơn nhưng có lẽ sẽ thực chất hơn.

- (4) Nhận lệnh từ một bên thứ ba hợp tác với các CTCK. Ở cả thị trường phái sinh hay cơ sở, một công ty không có đăng ký kinh doanh môi giới chứng khoán cơ sở hay phái sinh, thực hiện tổng hợp lệnh của các khách của mình, sau đó đặt lệnh qua một CTCK (tạm gọi là nhận lệnh từ bên thứ ba). Việc không giao dịch qua robot khiến hoạt động này có thể phải ngừng lại vì hoạt động này nếu trên quy mô lớn sẽ gần như phải thực hiện realtime và bằng máy. Quy định mới sẽ ảnh hưởng đến các công ty dạng này & các CTCK có hợp tác với các công ty đó.

- (5) Copytrade, hoặc các giao dịch ủy thác trên nhiều tài khoản. Đây là hoạt động cũng được triển khai ở một vài CTCK trong thời gian gần đây. Khi cấm giao dịch bằng máy, việc đặt lệnh trên nhiều TK một lúc có thể gặp nhiều khó khăn hơn khiến các CTCK khó khăn hơn trong việc vận hành dịch vụ này. Tất nhiên nếu khâu vận hành thủ công không thể đáp ứng, ít nhiều sẽ ảnh hưởng đến thanh khoản.

- 6) Quản trị rủi ro (cắt lỗ, chốt lời) một cách chủ động: đây là tính năng của một số phần mềm giao dịch mới. Việc này phần nào hỗ trợ NĐT trong việc quản trị rủi ro nhưng mặt khác cũng có thể dẫn đến việc stoploss/chốt lời ồ ạt làm tăng mức độ biến động của thị trường. Không thực hiện tự động, NĐT có thể chần chừ hơn trong việc ra quyết định, nhất là khi cắt lỗ. Do đó việc này cũng ít nhiều ảnh hưởng đến thanh khoản.

- (7) Các hoạt động khác, ví dụ giao dịch bằng thuật toán. Cái này chưa phổ biến vì hầu như chưa có bên nào chính thức cho phép tác động vào core giao dịch. Có một số đội tự doanh thực hiện nhưng giao dịch tự doanh hiện không chiếm tỷ trọng quá lớn.

Tổng hợp các tác động:

- Ảnh hưởng đến thanh khoản: Chắc chắn là có, nhưng ở mức độ trung bình vì tỷ trọng giao dịch bằng Robot ở VN chưa cao & 1 số hoạt động giao dịch bằng máy vẫn có thể giao dịch bằng thủ công (dù vất vả hơn).

- Giảm mức độ biến động thị trường: Một phần, vì như các phân tích ở trên, mức độ biến đông sẽ được giảm bớt. Các nghiên cứu trên thế giới cũng chỉ ra HFT làm tăng biến động thị trường. Giảm tải áp lực cho hệ thống giao dịch.

- Vận hành: Một số nghiệp vụ sẽ gặp khó khăn hơn nếu thực hiện thủ công.

- Ảnh hưởng đến các CTCK & các công ty trong ngành tài chính: Ảnh hưởng tiêu cực đến một số CTCK có nguồn thu lớn đến từ các mảng kinh doanh như kinh doanh chênh lệch giá, copytrade, các CTCK nhận lệnh gián tiếp từ bên thứ ba qua Robot…mà CHƯA tìm được giải pháp thay thế. Các công ty hợp tác với các CTCK để triển khai dịch vụ cho KH của mình.

Kết luận: Có thể giảm rủi ro, biến động chung của thị trường. Nhưng dù sao HFT vẫn là xu hướng & làm nghề thì mình ủng hộ những cái mới & xu hướng toàn cầu. Hy vọng khi triển khai KRX xong & khi lên Phương án quản lý được hệ thống/thị trường ổn định, các cơ quan quản lý sẽ nới dần các hoạt động này. Vừa đảm bảo thị trường phát triển ổn định, vừa đảm bảo việc công nghệ hóa các giao dịch trên thị trường.