Trục lợi bảo hiểm có yếu tố hình sự âm thầm phát triển

Vụ án giết người “mượn xác” với mục đích trục lợi bảo hiểm nhân thọ tại Lâm Đồng đang gây xôn xao dư luận là hành vi trục lợi bảo hiểm đầu tiên xảy ra ở Việt Nam theo cách thức này. Thực tế, trục lợi bảo hiểm có yếu tố hình sự không phải là vấn đề mới...

Yếu tố hình sự trong trục lợi bảo hiểm có dấu hiệu tăng dần

Trục lợi bảo hiểm diễn ra ở mọi nơi trên thế giới và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Ngoài vụ việc giết người “mượn xác” để trục lợi bảo hiểm (theo thông tin ban đầu) vừa mới xảy ra, thị trường bảo hiểm Việt Nam cũng ghi nhận một số vụ trục lợi bảo hiểm dưới hình thức tự hủy hoại một phần thân thể để đòi tiền bồi thường bảo hiểm.

Chẳng hạn, thời gian trước, ở một vài địa phương liên tiếp xảy ra gần chục trường hợp mua bảo hiểm, sau đó bị “tai nạn” cụt ngón tay với nhiều lý do khác nhau (chặt dừa, chặt cây, cưa, chặt giò heo…) và yêu cầu nhà bảo hiểm chi trả quyền lợi bảo hiểm.

Một vụ việc gây chú ý khác cũng liên quan đến câu chuyện tự hủy hoại thân thể để đòi tiền bảo hiểm xảy ra hồi tháng 5/2016, khi một người phụ nữ ở Hà Nội thuê người chặt tay và chặt chân, sau đó tạo hiện trường giả bị tai nạn tàu hỏa để đòi tiền bảo hiểm 3,5 tỷ đồng…

Theo ông Ngô Trung Dũng, Phó tổng thư ký Hiệp hội Bảo hiểm Việt Nam, có một số vụ việc khó đưa ra bằng chứng rõ ràng về việc trục lợi bảo hiểm, nhưng đánh giá thực tế thì thấy có nhiều điểm bất thường.

Xét về lý, nếu không tìm ra bằng chứng trục lợi, doanh nghiệp bảo hiểm vẫn phải chi trả quyền lợi bảo hiểm. Tuy nhiên, mọi chuyện chưa kết thúc ở đó, bởi nếu sau này doanh nghiệp bảo hiểm phối hợp với các bên liên quan điều tra và tìm được bằng chứng trục lợi, thì khi đó, khả năng khách hàng (và cả người đã tiếp tay nếu có) vướng vòng lao lý là rất cao.

Bởi theo quy định tại Điều 213 - Bộ luật Hình sự năm 2015 về tội “Gian lận bảo hiểm”, hành vi gian lận (trục lợi) bảo hiểm chiếm đoạt số tiền bảo hiểm từ 500 triệu đồng trở lên sẽ bị phạt tù từ 3-7 năm.

Về hình thức trục lợi, ông Dũng cho biết, có thể chia làm 2 loại: Một là trục lợi cứng - hành vi khi một người cố tình lập hồ sơ khiếu nại cho một vụ tổn thất không có thực, tự hủy hoại (tài sản, thân thể…) đề đòi bồi thường; hai là trục lợi mềm (hay còn gọi là trục lợi cơ hội) - tức là sự kiện bảo hiểm có xảy ra trên thực tế, nhưng người được bảo hiểm kê khai tăng khiếu nại của họ (trong bảo hiểm con người, lấy ví dụ như việc ngụy tạo chứng từ để kê khai tăng số ngày nằm viện, các dịch vụ chữa bệnh điều trị mà trên thực tế người được bảo hiểm không sử dụng…).

4-6% hồ sơ chi trả quyền lợi bảo hiểm có dấu hiệu trục lợi

Trao đổi với Báo Đầu tư Chứng khoán về thực trạng trục lợi bảo hiểm tại thị trường Việt Nam, đại diện một doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ nói rằng, tỷ lệ trục lợi bảo hiểm có ý đồ trước và mang tính chất hình sự ở Việt Nam ở mức rất thấp nếu so với nước ngoài, nhưng các vụ trục lợi bảo hiểm sức khỏe, bảo hiểm ung thư (khách hàng có bệnh trước rồi mới mua bảo hiểm)… thì diễn ra khá phổ biến.

Theo thống kê, trong những năm qua, các doanh nghiệp bảo hiểm đã chi trả hàng chục ngàn tỷ đồng quyền lợi bảo hiểm.

Đơn cử, năm 2019, khối doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ đã chi trả hơn 24.000 tỷ đồng quyền lợi bảo hiểm, nếu cộng cả quyền lợi bảo hiểm sức khỏe của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ thì tổng số tiền chi trả đạt khoảng 30.000 tỷ đồng.

“Dù không thể liệt kê được trong số tiền đã trả có bao nhiêu được chi cho khách hàng trục lợi bảo hiểm, nhưng một khảo sát khác ước tính, có từ 4-6% hồ sơ chi trả quyền lợi bảo hiểm có dấu hiệu trục lợi. Song vì doanh nghiệp bảo hiểm không có bằng chứng rõ ràng để có thể từ chối bồi thường, nên vẫn phải tiến hành chi trả cho khách hàng”, ông Dũng nói.

Ngoài ra, theo một nghiên cứu từ giai đoạn 2007-2013, số vụ trục lợi bảo hiểm nhân thọ ở Việt Nam là khoảng 52.860 vụ với số tiền đạt trên 530 tỷ đồng.

Đây là những vụ việc doanh nghiệp bảo hiểm tìm được ra bằng chứng trục lợi nên từ chối chi trả quyền lợi bảo hiểm, hoặc khách hàng sau khi biết bị phát hiện trục lợi đã tự rút yêu cầu đòi quyền lợi bảo hiểm.

Khó kiểm soát nếu người mua bảo hiểm có ý đồ trục lợi từ đầu

Trả lời câu hỏi của Báo Đầu tư Chứng khoán về tình trạng trục lợi bảo hiểm gia tăng phải chăng một phần do quyền lợi bồi thường quá hấp dẫn và việc thẩm định phát hành hợp đồng của các công ty bảo hiểm còn chưa chặt chẽ, đại diện một công ty bảo hiểm nhân thọ cho hay, thực tế “quyền lợi hấp dẫn” của sản phẩm bảo hiểm nhân thọ đối với sự trục lợi không có liên quan nhiều, song sức hấp dẫn của sản phẩm bảo hiểm sức khỏe có thể dẫn đến trục lợi (tiền thuốc, tiền khám, thu nhập bị mất, cấu kết bác sĩ và bên mua bảo hiểm…) nếu như đưa ra sản phẩm không chặt chẽ, thẩm định dể dàng, bồi thường không kiểm soát.

Theo vị này, trục lợi bảo hiểm nhân thọ thường xuất phát từ mệnh giá bảo hiểm và ý đồ ban đầu của bên mua bảo hiểm. Khi người mua bảo hiểm với mục đích trục lợi thì các công ty bảo hiểm khó có thể phát hiện, cho dù sản phẩm có chặt chẽ đến cỡ nào.

Việc thẩm định tài chính cũng chỉ là tương đối và để điều chỉnh lại mức bảo hiểm cho phù hợp, chứ không phải từ chối hoàn toàn.

“Chẳng hạn, một người muốn mua bảo hiểm mệnh giá 10 tỷ đồng. Sau khi thẩm định tài chính, công ty bảo hiểm đề nghị giảm xuống mức 4 tỷ đồng. Nếu người đó có ý đồ trục lợi thì sẽ tiếp tục mua bảo hiểm ở công ty khác cho đến khi đạt được số tiền bảo hiểm như dự định. Do đó, nếu trục lợi có ý đồ trước thì khó có thể nói do thẩm định không chặt chẽ”, vị này nêu ví dụ.

Mặt khác, việc chia sẻ thông tin lịch sử khách hàng cũng là một giải pháp để phòng tránh trục lợi, nhưng hiện nay, thị trường bảo hiểm Việt Nam chưa có cơ chế này.

“Trên thực tế, các công ty bảo hiểm cũng có cơ chế phối hợp kiểm tra chéo khi giải quyết bồi thường nhằm xác định việc có hay không yếu tố trục lợi (khi đó, người nhà nạn nhân đã cho phép công ty bảo hiểm điều tra thông tin để xử lý). Còn khi thẩm định phát hành hợp đồng thì khó có thể phối hợp với nhau bởi phải giữ bí mật thông tin khách hàng và liên quan tới yếu tố cạnh tranh”, lãnh đạo một doanh nghiệp bảo hiểm cho biết.

“Ở các nước tiên tiến, nghề thám tử bảo hiểm rất phát triển, nhưng tại Việt Nam thì chưa có. Để góp phần hạn chế tình trạng trục lợi bảo hiểm, từ đó đóng góp vào sự phát triển ổn định, bền vững của ngành bảo hiểm, cần sớm đưa ngành nghề này vào thực tiễn”, ông Dũng nêu quan điểm.

Liên quan tới vụ án giết người, đốt xe, đốt xác, tạo hiện trường giả trên quốc lộ 28 (xã Đắk Som, huyện Đắk Glong, tỉnh Đắk Nông), kết quả điều tra ban đầu cho thấy, giữa nghi phạm Đỗ Văn Minh (49 tuổi, Bí thư Đảng uỷ xã Liên Hà, huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng) và nạn nhân không có mâu thuẫn. Động cơ giết người là do nợ nần, muốn “mượn xác” để trục lợi tiền bảo hiểm.

Cụ thể, qua xác minh, cơ quan công an phát hiện, nghi phạm Đỗ Văn Minh mua gói bảo hiểm mà người thụ hưởng là vợ con người này với giá trị là 9 tỷ đồng, quyền lợi bảo hiểm trong trường hợp tử vong do tai nạn sẽ được chi trả gấp đôi là 18 tỷ đồng. Cơ quan công an cũng xác minh được thông tin, nghi phạm nợ hơn 10 tỷ đồng do kinh doanh thua lỗ...