Trái phiếu doanh nghiệp: thêm gam màu mới, vẫn nỗi lo cũ

Cơ cấu phát hành đa dạng hơn, xuất hiện một số lô trái phiếu xanh là những nét vẽ mới, thêm sắc màu cho bức tranh trái phiếu DN (TPDN) đến thời điểm hiện tại.

Tuy nhiên, gánh nặng trái phiếu đến hạn và chất lượng trái phiếu vẫn là những nỗi lo cũ của kênh huy động vốn này.

Cơ cấu phát hành đa dạng hơn, xuất hiện một số lô trái phiếu xanh

Số liệu Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam (VBMA) tổng hợp từ HNX và SSC cho thấy, tính đến ngày công bố thông tin 22/11, đã có 18 đợt phát hành TPDN trong tháng 11/2024 được ghi nhận với tổng giá trị đạt 13.898 tỷ đồng.

Lũy kế từ đầu năm, tổng giá trị phát hành TPDN được ghi nhận là 364.240 tỷ đồng, với 21 đợt phát hành ra công chúng trị giá 32,114 tỷ đồng (chiếm 8,8% tổng giá trị phát hành) và 350 đợt phát hành riêng lẻ trị giá 332.126 tỷ đồng (chiếm 91,2% tổng số).

Tháng 11, các DN đã mua lại 3,556 tỷ đồng trái phiếu. Tính từ đầu năm đến nay, tổng giá trị trái phiếu đã được mua lại trước hạn đạt 168,509 tỷ đồng, giảm 16,2% so với cùng kỳ năm 2023. Ngân hàng là nhóm ngành dẫn đầu, chiếm khoảng 72.7% tổng giá trị mua lại trước hạn (tương ứng khoảng 122,498 tỷ đồng).

Trong phần còn lại của năm 2024, tổng giá trị trái phiếu sẽ đến hạn là 50.482 tỷ đồng. 43,1% giá trị trái phiếu sắp đáo hạn thuộc nhóm bất động sản với khoảng 21.737 tỷ đồng, theo sau là nhóm ngân hàng với gần 6.257 tỷ đồng (chiếm 12,4%).

Điểm sáng của bức tranh TPDN từ đầu năm đến nay là cơ cấu phát hành theo ngành nghề có phần đa dạng hơn. Theo dữ liệu từ Fiiin Ratings, xét về cơ cấu theo ngành, nhóm các tổ chức tín dụng vẫn chiếm tỷ trọng cao nhất về giá trị phát hành.

Tuy nhiên, tỷ trọng này đã giảm đáng kể so với các tháng trước do nhiều nhóm ngành khác đã phát hành những lô trái phiếu có giá trị lớn trong tháng 10, dẫn đến cơ cấu ngành tương đối đa dạng. Một số DN phi ngân hàng phát hành lượng lớn trái phiếu trong tháng 10 có thể kể đến Vinfast (6.000 tỷ đồng), Vinhomes (2.000 tỷ đồng) và Vietjet (2.000 tỷ đồng).

Ngoài ra, thị trường đã và đang chứng kiến một số lô trái phiếu xanh của các tổ chức quốc tế có xếp hạng tín nhiệm cao bao gồm CGIF (quỹ tín thác của ADB) và GuarantCo (đơn vị chuyên về bảo lãnh tín dụng thuộc Tập đoàn PIDG) và được phát hành thành công.

Tính từ đầu năm đến 20/11/2024, đã có 4 lô trái phiếu xanh được phát hành theo nguyên tắc xanh của Hiệp hội Thị trường Vốn quốc tế (ICMA) với tổng giá trị 6,87 tỷ đồng, chiếm khoảng 2% tổng giá trị phát hành trong kỳ. Các lô trái phiếu này đều được các tổ chức độc lập thực hiện đánh giá xác nhận bao gồm bởi FiinRatings về khung trái phiếu xanh.

Tháng 10 vừa qua ghi nhận lô trái phiếu 1.000 tỷ đồng do Công ty CP Đầu tư và Phát triển Đa quốc gia I.D.I phát hành (thuộc lĩnh vực thủy sản) được bảo lãnh thanh toán bởi GuarantCo. Đây cũng là lô trái phiếu xanh đầu tiên được phát hành bởi một DN phi tài chính. Năm 2024, với 4 lô trái phiếu xanh được phát hành, thị trường đang chứng kiến sự sôi động trở lại của trái phiếu xanh, xã hội và bền vững.

Giai đoạn 2016 - 2023, Việt Nam đã phát hành khoảng 1,1 tỷ USD (khoảng gần 27 nghìn tỷ đồng) trái phiếu xanh, xã hội và bền vững. Trái phiếu do tổ chức phi ngân hàng phát hành thuộc nhóm này hiện có số dư khiêm tốn với các đợt phát hành từ EVNFinance (1.725 tỷ đồng), BIDV (2.500 tỷ đồng), Vinpearl (425 triệu USD), và BIM Land (101 triệu USD), chiếm 1,8% tổng giá trị thị trường, thấp hơn đáng kể so với mức 5 - 7% của các nước trong khu vực như Thái Lan, Malaysia và Philippines.

“Việt Nam đang trong quá trình xây dựng dự thảo để ban hành khung phân loại trái phiếu xanh và tín dụng xanh. Các giao dịch trái phiếu xanh được phát hành trong thời gian gần đây có phần khởi sắc hơn nhờ vào khung pháp lý cơ bản bước đầu và đặc biệt là sự tự nguyện của các thành viên trên thị trường. Thực tế các giao dịch trái phiếu xanh gần đây cho thấy đã từng bước góp phần nâng cao chất lượng hàng hóa cho thị trường TPDN”- chuyên gia FiinRatings đánh giá.

Nặng gánh trái phiếu đáo hạn

Trong bức tranh TPDN, dù có những nét vẽ mới nhưng vẫn còn nhiều nỗi lo hiện hữu. Đó là giá trị phát hành giảm, chất lượng trái phiếu vẫn còn nhiều vấn đề và giá trị đáo hạn vẫn nặng gánh.

Trong báo cáo vừa công bố, Chứng khoán VPBank ghi nhận tổng giá trị phát hành trái phiếu trong tháng 10 năm nay chỉ đạt hơn 20.000 tỷ đồng, giảm 64% so với tháng trước và 33% so với cùng kỳ năm ngoái.

Chất lượng các DN phát hành trái phiếu cũng có nhiều vấn đề đáng lo ngại. Dữ liệu được VIS Rating đưa ra, từ tháng 3/2023 đến nay, có hơn 200 trái phiếu đã gia hạn ngày đáo hạn, phần lớn kéo dài thêm khoảng 22 tháng, sau khi đạt được thỏa thuận với nhà đầu tư.

Trong 2 tháng cuối của năm 2024, ước tính sẽ có khoảng 65.685 tỷ đồng trái phiếu đáo hạn, trong đó phần lớn là trái phiếu bất động sản với 26,255 tỷ đồng, tương đương 40%. Về tình hình công bố thông tin bất thường, có 1 mã trái phiếu chậm trả gốc và lãi mới với tổng giá trị 2.658 tỷ đồng.

Chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh cho biết, số trái phiếu đáo hạn trong năm 2025 vẫn là một áp lực lớn đối với DN. Trong đó, trái phiếu nhóm DN bất động sản có rủi ro quá hạn và tiềm ẩn nợ xấu hơn hẳn mức trung bình trên thị trường.

Trong khi theo Giám đốc Khối Phân tích và Xếp hạng tín nhiệm, Mảng DN phi tài chính của VIS Rating Dương Đức Hiếu, khả năng trả nợ của các DN bất động sản nhà ở vẫn ở mức yếu và mức độ phân hóa về khả năng trả nợ ngày càng nới rộng.

Phía VIS Rating nhấn mạnh, có tới 2/3 các chủ đầu tư đang niêm yết trên sàn chứng khoán có dòng tiền để trả nợ từ mức yếu đến cực kỳ yếu, cụ thể là dòng tiền hoạt động dưới 5% tổng nợ. Điều này xảy ra đặc biệt nghiêm trọng đối với những chủ đầu tư bị ảnh hưởng bởi các vấn đề pháp lý dự án.

Với tình hình trên, dự báo, 50% số trái phiếu đáo hạn của các chủ đầu tư trong cuối năm 2024 và sang năm 2025 có thể rơi vào nguy cơ chậm trả gốc và lãi, mà phần lớn trong số đó là những DN thường xuyên chậm thanh toán.

Đánh giá về các yếu tố tác động đến thị trường thời gian tới, chuyên gia Fiin Ratings cho biết, yêu cầu phải có tài sản bảo đảm hoặc bảo lãnh thanh toán của tổ chức tín dụng bởi Dự thảo Sửa đổi Luật Chứng khoán để nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp tham gia thị trường TPDN riêng lẻ có thể ảnh hưởng đến nguồn cung thị trường nếu được thông qua.

Tỷ lệ TPDN có tài sản bảo đảm chỉ khoảng 12% tổng giá trị phát hành trong 10 tháng 2024 và tỷ lệ TPDN được bảo lãnh bởi tổ chức tín dụng chỉ chiếm chưa đến 3%. Trong khi đó, bảo lãnh thanh toán bởi các tổ chức quốc tế chưa được đề cập trong Dự thảo.

Ngoài ra, theo các chuyên gia, một nguyên nhân khiến DN ngại phát hành trái phiếu ra công chúng là thủ tục niêm yết, phát hành trái phiếu ra công chúng hiện nay phức tạp, kéo dài từ 6 tháng tới 1 năm và yêu cầu về công bố thông tin, minh bạch thông tin khắt khe hơn. Do đó, kỳ vọng có sự rút ngắn thời gian về thủ tục hành chính trong phê duyệt hồ sơ phát hành trái phiếu