Nếu Donald Trump làm Tổng thống Mỹ sẽ "vẽ" lại bức tranh thương mại toàn cầu, Việt Nam gặp rủi ro và cơ hội gì?

Chứng khoán ACB (ACBS) dựa trên phân tích trước đó về các chính sách kinh tế trong nước dưới thời Donald Trump làm Tổng thống và di sản thương mại toàn cầu của ông để đánh giá những tác động tiềm tàng đến nền kinh tế và thị trường chứng khoán Việt Nam.

Thặng dư thương mại của Việt Nam với Mỹ đã tăng đáng kể sau khi cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung bắt đầu, trái ngược hoàn toàn với tình hình của Trung Quốc. Tuy nhiên, sự tăng trưởng này cuối cùng đã chậm lại do tình trạng tồn kho dư thừa sau Covid-19, làm giảm tổng cầu. Dù vậy, quan hệ thương mại Mỹ - Việt vẫn gặp phải một số thách thức.

Trong nhiệm kỳ của Donald Trump, Mỹ đã rút khỏi Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) - một thỏa thuận có thể thúc đẩy thương mại song phương, và đặt Việt Nam vào danh sách giám sát vì "thao túng tiền tệ". Tuy nhiên, chính quyền Trump đã không áp đặt bất kỳ biện pháp trừng phạt nào đối với các sản phẩm của Việt Nam. Dưới thời Tổng thống Biden, mối quan hệ đã trở nên nồng ấm hơn. Mặc dù chính quyền của Biden cũng không tham gia vào CPTPP - một phiên bản thay thế của TPP mà không có sự tham gia của Mỹ nhưng đã giới thiệu Khung Kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (IPEF) để nâng cao quan hệ thương mại với các đối tác trong khu vực, bao gồm Việt Nam.

Sau chuyến thăm cấp nhà nước của Biden vào tháng 9/2023, Mỹ và Việt Nam đã nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện, cam kết mở cửa thị trường hơn nữa. Mặc dù đã đạt được nhiều tiến triển, Bộ Thương mại Mỹ vẫn tiếp tục xếp Việt Nam là 1 trong 12 nền kinh tế phi thị trường, bao gồm cả Trung Quốc. Điều này phản ánh áp lực chính trị đang tồn tại trong nước.

Theo ACBS, về rủi ro, dưới chính quyền của Trump, Việt Nam có thể đối mặt với nhiều thách thức kinh tế. Việc áp đặt các mức thuế quan mạnh mẽ, bao gồm thuế 60% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và thuế 10 - 20% đối với tất cả hàng nhập khẩu sẽ làm cho hàng hóa nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn, có khả năng làm giảm nhu cầu tiêu dùng của Mỹ, từ đó làm giảm sản lượng và giá trị hàng xuất khẩu của Việt Nam vào Mỹ.

Một số nghiên cứu cho thấy, trong điều kiện này, GDP của Việt Nam có thể giảm gần 1% so với kịch bản dưới chính quyền của Harris. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam có khả năng bị áp thuế nhập khẩu và thuế chống bán phá giá, do Việt Nam vẫn đang bị xếp là nền kinh tế phi thị trường và có thặng dư thương mại lớn với Mỹ. Những mặt hàng Việt Nam đang có mức thuế nhập khẩu vào Mỹ rất thấp là gỗ (0%), thủy sản (0%), săm lốp (4%). Trong khi dệt may và thép, tôn mạ đều đang có mức thuế nhập khẩu khá cao, từ 8 - 25%. Tuy nhiên, hầu hết các mặt hàng này hiện tại đều chưa bị áp thuế chống bán phá giá.

Do đó, nếu sự tăng lên đồng loạt của cả thuế nhập khẩu và thuế chống bán phá giá có thể triệt tiêu những lợi ích dự kiến tăng thêm từ việc tái phân bổ thương mại. Bên cạnh đó, việc điều tra nguồn gốc xuất xứ hàng hóa có thể trở nên gắt gao hơn để đảm bảo Mỹ không bỏ sót các mặt hàng nhập khẩu từ quốc gia khác, nhưng thực chất lại có xuất xứ từ Trung Quốc. Vì vậy, các chiến dịch điều tra và giải trình có thể trở nên phức tạp hơn đối với các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam. Đồng thời, nhu cầu giảm từ Mỹ có thể khiến hàng hóa giá rẻ của Trung Quốc tràn vào các thị trường khác, làm tổn hại đến các ngành công nghiệp trong những khu vực đó, bao gồm Việt Nam.

Về cơ hội, Việt Nam có thể hưởng lợi từ sự thay thế thương mại nếu Mỹ tăng cường chuyển dịch xa khỏi hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, mở ra cơ hội cho việc tăng cường thương mại với các quốc gia khác, bao gồm cả Việt Nam. Các nhà kinh tế dự báo rằng việc tái phân bổ thương mại này có thể thúc đẩy GDP của Việt Nam tăng khoảng 0,5% so với kịch bản của chính quyền Harris, khi chuỗi cung ứng được điều chỉnh và việc nhập khẩu từ Mỹ tăng từ Việt Nam.

Đi đầu trong danh sách những doanh nghiệp được hưởng lợi từ làn sóng di tản thứ 2 này sẽ là các doanh nghiệp bất động sản khu công nghiệp. Tiếp theo đó là các doanh nghiệp xuất khẩu có chứng minh xuất xứ nguồn gốc. Và lưu lượng hàng hóa được điều chuyển trực tiếp hoặc gián tiếp từ Trung Quốc, thông qua Việt Nam sang Mỹ sẽ góp phần hỗ trợ tăng trưởng lợi nhuận cho các doanh nghiệp vận tải và kho bãi.

Tỷ giá hối đoái của VND chủ yếu được neo vào USD, tạo ra mối tương quan chặt chẽ với các biến động của DXY. Trong khi các biến động ngắn hạn của DXY có thể chịu ảnh hưởng bởi các chính sách cụ thể của Chính phủ, sự biến động trung và dài hạn chủ yếu được điều khiển bởi các chính sách của Fed liên quan đến lạm phát và chu kỳ kinh tế. Trong nhiệm kỳ của Trump, DXY dao động từ 89 - 112, và VND duy trì tương đối ổn định, chỉ mất giá 2,05% từ năm 2016 - 2020. Ngược lại, dưới thời Tổng thống Biden, DXY và lãi suất USD tăng mạnh do nỗ lực của Fed nhằm kiểm soát lạm phát, dẫn đến sự mất giá đáng kể hơn của VND ở mức 9,47%.

Mặc dù Trump liên tục khẳng định rằng USD đang bị định giá cao so với các đồng tiền khác, đặc biệt là CNY, dẫn đến khả năng cạnh tranh giảm sút cho hàng hóa Mỹ, nhưng các chính sách mà ông đề xuất thực chất đều có thể làm tăng giá trị của đồng USD. Những biện pháp như thuế quan đối với hàng nhập khẩu và cắt giảm thuế doanh nghiệp được kỳ vọng sẽ củng cố USD. Trong ngắn hạn, USD mạnh hơn sẽ làm tăng rủi ro giảm giá cho VND. Thêm vào đó, nếu các chỉ số kinh tế của Mỹ vẫn mạnh mẽ, việc cắt giảm thuế có thể hỗ trợ cho các doanh nghiệp và người tiêu dùng Mỹ. Tuy nhiên, chi phí nhập khẩu cao hơn có thể gây ra rủi ro lạm phát tại Mỹ, có khả năng làm chậm quá trình cắt giảm lãi suất của Fed. Những thời gian kéo dài mà lãi suất USD cao sẽ gia tăng áp lực lên VND thêm nữa.

Một môi trường trong đó DXY mạnh, lãi suất USD neo cao là bất lợi lớn cho Việt Nam vốn đang không còn nhiều dư địa đối với chính sách tiền tệ. Lãi suất VND nếu tăng lên sẽ tác động tới khả năng phục hồi của các doanh nghiệp nội địa. Bên cạnh đó, lợi nhuận của ngành ngân hàng cũng có thể bị tác động tiêu cực. Cuối cùng, các doanh nghiệp có chi phí nợ vay cao, đặc biệt nợ vay USD cũng sẽ chịu tác động tiêu cực.

Theo ACBS, không có đủ bằng chứng liên kết giữa sự chuyển động của VN-Index với danh tính hoặc mối quan hệ đảng phái của Tổng thống Mỹ. Tuy vậy, quan sát diễn biến của VN-Index trong 4 cuộc bầu cử gần đây, ACBS nhận thấy 2 xu hướng tăng ngắn và trung hạn sau cuộc bầu cử năm 2016 và 2020, nhưng cũng ghi nhận xu hướng giảm nhẹ trong ngắn hạn trước khi tăng mạnh trong trung hạn sau cả 2 lần thắng cử của Obama vào năm 2008 và 2012.

Do đó, những lo ngại về việc thắng cử của Trump hoặc Harris sẽ khiến VN-Index diễn biến theo một xu hướng báo trước nào đó, đặc biệt là trong ngắn hạn, dường như là không có cơ sở. Tuy nhiên, rủi ro ngắn hạn đối với VN-Index và thị trường chứng khoán nói chung có thể cao hơn dưới thời Tổng thống Trump so với Tổng thống Harris. Điều này chủ yếu là do sự không chắc chắn mà Trump có thể đem lại cho môi trường kinh tế và tài chính toàn cầu. Theo lẽ thường, các thị trường chứng khoán coi sự không chắc chắn là "tiêu cực" ở giai đoạn đầu và chỉ sau đó mới đánh giá tác động thực sự của nó.