Làm cách nào để biết thị trường đang ở trong một giai đoạn không chắc chắn?

Tiếp tục chuỗi bài viết về phân tích thị trường, hôm nay mình sẽ đem đến cho mọi người một chỉ báo có thể cảnh báo được đáy hoặc đỉnh trong xu hướng ngắn hạn của thị trường.

Đây là một trong số những bộ chỉ số mình đang xây dựng để giúp mình (và mọi người) có được những góc nhìn “khác lạ” hoàn toàn so với những gì mọi người từng được thấy trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Đương nhiên, với tiêu chí “khắc cốt ghi tâm” của một người analyst và làm sản phẩm đó là: “Giá trị - Đơn giản - Khác biệt” thì hai yếu tố đầu tiên cũng là hai yếu tố không thể thiếu trong bộ chỉ số mà mình đang xây dựng.

Quay trở lại với tiêu đề: “Làm cách nào để biết thị trường đang ở trong một giai đoạn không chắc chắn?”

Câu trả lời rất đơn giản: Ở những giai đoạn thị trường giao dịch không chắc chắn, mức biến động của chỉ số Vnindex khi đó rất mạnh. Điều này không chỉ đúng với Vnindex mà nó còn đúng với cổ phiếu. Lịch sử cho thấy tại những thời điểm thị trường sắp kết thúc một xu hướng tăng giá hoặc giảm giá, biến động giá tại đó là rất mạnh. Đó là thời điểm mà những dòng tiền lớn thực hiện hành động phân phối hoặc washout để gòm hàng khiến cho giá bị kéo xả liên tục và khi đó độ biến động của thị trường càng gia tăng.

Vậy bài toán ở đây là làm cách nào để đo được mức độ biến động hay sự không chắc chắn của thị trường? Mình sẽ gọi chỉ số này là VIX, theo một chỉ số nổi tiếng trên thế giới là CBOE Volatility Index để đo lường sự biến động của một chỉ số chứng khoán bất kỳ.

Có 4 ý tưởng để mình tính ra được một chỉ số như vậy

(1) Đo sự thay đổi giá hàng ngày của thị trường trong một khoảng thời gian nhất định và tính toán độ lệch chuẩn của chúng. Cách này có một nhược điểm là nó dùng giá đóng cửa, vốn không thể hiện được hết sự biến động trong một phiên giao dịch.

(2) Đo sự thay đổi của giá cao nhất và giá thấp nhất trong phiên giao dịch trong một khoảng thời gian nhất định và tính toán độ lệch chuẩn của chúng. Ưu điểm của các này là nó thể hiện được hết sự biến động của phiên giao dịch dựa trên hai mức giá là giá cao nhất và giá thấp nhất.

(3) Tương tự cách tính của chỉ số CBOE VIX, cách thứ 3 mà mình thử đó là tính toán độ lệch chuẩn dựa trên giá các hợp đồng tương lai của chỉ số VN30. Có nghĩa là các chỉ số tương lai càng lệch với nhau thì nó càng cho nhà đầu tư đang càng không chắn chắn về triển vọng tương lai của thị trường. Nhược điểm của cách này là các chỉ số hợp đồng tương cách nhau quá xa (cái thì 1 tháng, cái thì đến 2 quý) và ngoại trừ hợp đồng 1 tháng thì thanh khoản của các hợp đồng còn lại khá thấp và có thể chi phối được.

(4) Cách cuối cùng mà mình nghĩ tới đó là sử dụng sự thay đổi của điểm basic (chênh lệch giữa hợp đồng tương lai 1 tháng và VN30) để đo lường sự không chắc chắn của thị trường. Có nghĩa là nếu hôm nay basic âm nhưng ngày mai mà basic dương thì có nghĩa là thị trường đang ở trong trạng thái không chắc chắn.

Đương nhiên bên trên chỉ là ý tưởng, phải áp dụng vào thực tế mới biết được mức độ hiệu quả của chúng. Hình dưới là diễn biến chỉ số VIX được đo theo 4 cách trên và cách số 2 chính là cách mà mình ưng ý nhất, cả về ý tưởng lẫn kết quả thử nghiệm.

VIX cho thấy điều gì?

Dựa vào dữ liệu lịch sử từ 2017 đến nay, mình chia VIX làm 2 mốc:

- Vùng cơ hội (VIX trên 1.5 điểm trong 1 xu hướng giảm): Đây là dấu hiệu cho thấy thị trường đang biến động mạnh trong 1 xu hướng giảm, có thể xuất hiện khả năng đảo chiều xu hướng giảm (như tháng 2 2018, tháng 4 2020, tháng 2 2021…).

- Vùng rủi ro (VIX trên 1 điểm trong 1 xu hướng tăng): Đây là dấu hiệu cho thấy thị trường đang biến động mạnh trong 1 xu hướng tăng, có thể xuất hiện khả năng đảo chiều xu hướng tăng (gần đây nhất là tháng 2 2022 hoặc tháng 9 mới đây…).

Lưu ý: Chỉ báo này chỉ cảnh báo xu hướng ngắn hạn, để có đánh giá chính xác hơn về xu hướng trung dài hạn của thị trường bạn nên phân tích thêm các yếu tố cơ bản.